رابطه معتزله قدیم و نومعتزله: تحلیلی از اندیشه های تجددگرای اسلامی «هارون ناسوتیون» در اندونزی

اخیرا مکاتب قدیم کلام اسلامی، عموما با جنبش های مدرنی چون نوخوارج و نومعتزله، به ویژه در جهت تاثیر منفی آن ها، دست به دست هم داده اند. هدف این مقاله تحلیل نقادانه روشی است که علمای مدرن مسلمان ادعا می کنند که از طریق آن وارث معتزله قدیم شده اند. این مقاله، به ویژه، نگاهی نقادانه به روح و محتوای دوجنبش اسلامی معتزله و نو معتزله می اندازد. تلاش بر این است که تصویری عینی تر از مکتب معتزله قدیم، بر اساس منابع نخستین ایشان انتزاع شود. «هارون ناسوتیون» اندونزیایی به عنوان نمونه ای از مکتب نومعتزله در نظر گرفته شده است. معتزله نخستین مکتب کلامی بوده است که تلاش نمود تا از آموزه های اسلام دفاع نموده و از آن ها در برابر بسیاری از چالش های زمان قدیم محافظت کند. امروزه، در اغلب موارد، مکتب معتزله، به اشتباه از طریق به تصویر کشیدن آن به عنوان مکتب عقلی محض با اندیشه ای لیبرال، معرفی می شود. دیدگاه نویسنده این مقاله این است که این معرفی اشتباه مکتب معتزله، به عنوان مکتبی افراطی که جامعه ای لیبرال را تنها پیرو عقل معرفی و تبلیغ می نموده است، به طور کلی، نتیجه بدی را برای فهم و توسعه جامعه مسلمان در پی خواهد داشت؛ این امر یا ایجاد مجالی برای خیزش جامعه ای لیبرال به ادعای داشتن ریشه قدیمی در تاریخ مسلمانان درپی خواهد داشت، همان گونه که در مورد ناسوتیون رخ داده است، یا منجر به انکار عقل به عنوان منبع مهم دانش مورد تایید اسلام خواهد شد.