بررسی عوامل موثر در دستیابی به کشاورزی پایدار در تولید برنج استان گیلان (مطالعه موردی: شهرستان رشت)

برنج یکی از مهم ترین غلات و گیاهان زراعی دنیا است که منحصرا برای انسان کاشت می شود و غذای اصلی بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهد. این محصول مهم، نقشی اساسی در تامین امنیت غذایی کشور و هم چنین اقتصاد کشاورزی استان گیلان دارد، زیرا هر ساله بیش از 193 هزار بهره بردار در اراضی حاصل خیز و مستعد استان گیلان، برنج کاری می کنند. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی عوامل موثر بر دستیابی به شاخص های کشاورزی پایدار در تولید برنج استان گیلان بود. نتایج این تحقیق می تواند باعث ایجاد فرصت های مناسب، افزایش درآمد و نهایتا رفاه نسبی شالی کاران گیلانی شود.

این تحقیق در مقطع زمانی 1401-1400 در استان گیلان و شهرستان رشت انجام شد. جامعه آماری این تحقیق شالی کاران شهرستان رشت و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان بودند. حجم نمونه برای شالی کاران با استفاده از فرمول کوکران 383 محاسبه شد و برای جامعه آماری کارشناسان نیز 70 تن انتخاب شدند.  نمونه گیری شالی کاران به صورت چند مرحله ای انجام و نمونه ها به صورت تصادفی ساده از هر روستا انتخاب شدند. در مورد کارشناسان نیز نمونه گیری به صورت تمام شمار انجام شد. ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات مورد نیاز این تحقیق، پرسش نامه محقق ساخته بود که روایی آن توسط 10 نفر از اساتید دانشگاه و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی تایید و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ، 81/0 محاسبه شد. متغیرهای تحقیق به پنج دسته متفاوت شامل ویژگی های مدیریتی، اقتصادی، اکولوژیک، استفاده از فن آوری و مشارکت اجتماعی تفکیک و اثر آنها در دستیابی به کشاورزی پایدار کشت برنج در استان گیلان بررسی شد.

نتایج حاصل از برآورد آماره های توصیفی نشان داد که سطح تحصیلات حدود 40 درصد از جامعه آماری این تحقیق، دیپلم است. 54 درصد از شالی کاران مالک زمین های شالی خود بودند، میانگین سطح زیر کشت هر شالی کار 1/1 هکتار و میزان رضایت مندی شالی کاران از کشت برنج 7/67 درصد بود. نتایج به دست آمده از آماره های تحلیلی نیز نشان داد که ویژگی های مورد مطالعه در این تحقیق، تاثیر متفاوتی بر دستیابی به کشاورزی پایدار در تولید برنج داشتند، به طوری که ویژگی های مدیریتی و اقتصادی از دیدگاه کارشناسان تاثیرگذاری زیاد و از دیدگاه شالی کاران تاثیرگذاری متوسط، ویژگی های فن آوری و نوآوری از دیدگاه کارشناسان این تحقیق تاثیر گذاری زیاد و از دیدگاه شالی کاران تاثیرگذاری کم، ویژگی های اکولوژیک از دیدگاه هر دو گروه شالی کاران وکارشناسان تاثیرگذاری متوسط، و ویژگی های مشارکت اجتماعی نیز از دیدگاه هر دو گروه شالی کاران وکارشناسان این تحقیق تاثیرگذاری کم داشتند. مقایسه دیدگاه بین دو گروه جامعه آماری این تحقیق (شالی کاران و کارشناسان) بر اساس آزمون t نیز نشان داد که تفاوت معنی داری بین آنها از نظر میزان دستیابی به شاخص های کشاورزی پایدار  وجود داشت، به طوری که متغیرهای مورد بررسی در این تحقیق از دیدگاه بیش تر کارشناسان تاثیر زیاد و از دیدگاه کشاورزان تاثیر متوسط داشتند.

افزایش دانش و بهبود نگرش موجب بهبود عملکرد و ایجاد تغییرات نسبتا پایدار در رفتار خواهد شد و گروه های هدف را توانا می سازد تا به سرعت با تغییرات محیطی سازگار شوند. دانش، محرک تغییر و ارتقا در نگرش شالیکاران در ارتباط با شاخص هایی مانند نحوه، زمان صحیح و تعداد دفعات شخم زدن، احداث خزانه های مدرن، مقدار صحیح بذر مصرفی و... در کشت پایدار برنج  است. بررسی ویژگی های اقتصادی کشاورزان شالی کار نیز نشان داد که با ارتقای بهره وری مناسب از امکانات و سرمایه ی موجود، افزایش راندمان تولید، کاهش هزینه ها، افزایش دانش، بهبود مهارت های فنی و غیره، در وضعیت اقتصادی کشاورزان شالی کار تغییرات مطلوب ایجاد می شود. در نتیجه کشاورزان شالی کار در صورت داشتن وضیعت اقتصادی مطلوب در کنار دریافت وام و اعتبارات لازم دولتی می توانند به بسیاری از شاخص های توسعه پایدار تولید برنج دست یابند و در راستای توسعه ی موزون ملی گام بردارند. علاوه بر ویژگی های اقتصادی، بهره گیری از توان اکولوژیکی که همراه با مدیریتی علمی و صحیح باشد، ضمن اینکه باعث تحقق بسیاری از اهداف توسعه پایدار روستایی می شود، دستیابی به اهداف توسعه موزون پایدار، در سطح ملی را میسر کرده و به آن شتابی دو چندان می دهد. یکی از ویژگی های مهم و موثر در دستیابی به کشاورزی پایدار استفاده از فن آوری های جدید است. فن آوری های جدید استفاده از یافته های جدید را به همراه دارد و به کارگیری فن آوری های جدید نیازمند داشتن توان اقتصادی است تا فن آوری جدید در اختیار گرفته شود. نکته مهم دیگر که از تحلیل یافته های این تحقیق به دست آمد، این است که هیچ طرح توسعه روستایی بدون توجه به مشارکت مردم راه به جایی نمی برد. شناسایی و تدوین الگوی مناسب برای مشارکت روستاییان برای دستیابی به شاخص های کشاورزی پایدار، توسعه پایدار روستایی و به دنبال آن توسعه موزون پایدار ملی، امری ضروری و غیرقابل انکار است.