تعیین سهم تغییر اقلیم و مداخلات مستقیم انسانی در تغییرات آب دهی رودخانه حبله رود با استفاده از رویکردهای تجربی

تغییرات آب و هوا و فعالیت های انسانی دو عامل اصلی در تغییر روند چرخه هیدرولوژی حوزه های آبخیز هستند که باعث تغییر در توزیع مکانی و زمانی دسترسی به آب می شوند. جریان رودخانه به عنوان مهم ترین مولفه چرخه هیدرولوژی، یکی از آسیب پذیرترین مولفه های آن بوده که تحت تاثیر این تغییرات قرار می گیرد. منطقه مورد مطالعه در پژوهش حاضر، بخش بالادست حوزه آبخیز حبله رود تا ایستگاه آب سنجی بنکوه است که در محدوده سیاسی استان تهران واقع شده است. در این پژوهش از روش های تجربی نسبت تغییر شیب مقدار تجمعی و منحنی جرم مضاعف به منظور تفکیک اثر تغییر اقلیم و مداخلات انسانی در کاهش آب دهی رودخانه حبله رود در محل ایستگاه های هیدرومتری سیمین دشت و دلیچای (دوره آماری 1980 تا 2017) استفاده شد. برای روش نسبت تغییر شیب مقدار تجمعی، یک بار تغییر شیب مقدار تجمعی دبی نسبت به مقادیر تجمعی بارش و دما (حالت اول) و بار دیگر تغییر شیب مقدار تجمعی دبی نسبت به مقادیر تجمعی بارش و تبخیر-تعرق پتانسیل (حالت دوم) محاسبه شد تا سهم تغییر اقلیم و مداخلات انسانی مشخص شود. میزان اثر تغییر اقلیم در دبی ایستگاه های سیمین دشت و دلیچای، طبق حالت اول به ترتیب 15.53 و 37.08- درصد و طبق حالت دوم به ترتیب 0.55 و 39.72- درصد به دست آمد. مقادیر منفی در ایستگاه دلیچای بدین معناست که تغییر اقلیم باعث افزایش آب دهی زیرحوزه آبخیز دلیچای شده است. نتایج روش های مختلف منحنی جرم مضاعف بین متغیر دبی تجمعی و متغیرهای تجمعی بارش، دما و تبخیر-تعرق پتانسیل نیز نشان داد که اثر تغییر اقلیم در هر دو زیرحوزه آبخیز به صورت افزایش آب دهی (29 درصد برای زیرحوزه آبخیز سیمین دشت و 92 درصد برای زیرحوزه آبخیز دلیچای) است و عامل اصلی کاهش آب دهی رودخانه های حوزه آبخیز حبله رود (129 درصد برای زیرحوزه آبخیز سیمین دشت و 192 درصد برای زیرحوزه آبخیز دلیجای) مداخلات مستقیم انسانی است. تغییر اقلیم سهم بسیار کمی در کاهش آبدهی دو زیرحوزه آبخیز اصلی حوضه حبله رود دارد و مداخلات انسانی عامل اصلی کاهش آب دهی رودخانه های حوزه آبخیز حبله رود است. بنابراین لازم است تمرکز اصلی سیاست های مدیریتی در جهت مدیریت مداخلات انسانی، ارتقای آگاهی عمومی، استفاده بهینه از منابع آب و جلوگیری از بهره برداری بیش از توان منابع آبی حوزه آبخیز باشد.