شواهد باستان شناختی دوران پلیستوسن و هولوسن در منطقه سومار، استان کرمانشاه

منطقه سومار در شهرستان قصرشیرین استان کرمانشاه، به دلیل قرارگیری در حد فاصل دو حوزه ی فرهنگی شامل زاگرس مرکزی و بین النهرین یکی از مناطق مهم اما ناشناخته در پژوهش های باستان شناسی به شمار می رود. این منطقه که بیشتر متشکل از یک دشت کوچک رسوبی و سیلابی است، در زمره مناطق بینابینی است که از نظر جغرافیایی و زمین ریخت شناسی دشت های پست بین النهرین و نواحی بلند زاگرس را به هم پیوند می دهد. این مناطق حایل، به دلیل مرزی بودن و آلودگی به بقایای انفجاری ناشی از جنگ ایران و عراق تاکنون بسیار کمتر مورد توجه باستان شناسان بوده اند. با این حال، موقعیت جغرافیایی خاص و قابلیت های محیطی منطقه سومار، انجام پژوهش های باستان شناختی باهدف درک جایگاه ارتباطی آن بین زاگرس و بین النهرین و نیز مطالعه سیر تغییر و تداوم استقرارهای انسانی در طول زمان را در آن ضرورت می بخشید. در این راستا، با توجه به خطر تسطیح و تخریب محوطه های باستانی ناشی از اجرای طرح انتقال آب گرمسیری فرصتی دست داد تا در زمستان سال 1394، بررسی و شناسایی باستان شناسی اضطراری در سومار صورت گیرد. طی این بررسی شواهد مختلفی از دوران مختلف پلییستوسن و هولوسن (پارینه سنگی قدیم تا  اسلامی متاخر) شناسایی شد که دربرگیرنده  محوطه باز، تپه ، گورستان و پل هستند. با وجود شواهدی از دوران پارینه سنگی در منطقه، به نظر می رسد که سکونت گسترده از پایان دوره نوسنگی و حدود اوایل هزاره ششم پ.م. آغاز شده که این امر احتمالا در نتیجه گسترش فرهنگ های بین النهرین (عبید 0/ سامرا جدید) روی داده است. این رویه و ارتباط تنگاتنگ در دوران بعدی تا هزاره نخست پ.م. به روشنی دیده می شود. بیشترین فراوانی محوطه ها مربوط به هزاره سوم و هزاره دوم پ.م. و همچنین دوران تاریخی (اشکانی و ساسانی) است. اغلب محوطه های شناسایی شده از منطقه سومار در اطراف رودخانه گنگیر واقع شده اند. این الگوی پراکنش استقراری به دلیل اهمیت زیاد این رودخانه در کنار جایگاه خاص سومار به عنوان مسیر ارتباطی بوده که سرزمین های پست بین النهرین را به ارتفاعات زاگرس مرتبط می ساخت. در این راستا، شواهد به دست آمده از برخی محوطه ها مانند  تپه قلا در مرکز دشت به وضوح گویای ارتباط این دو منطقه فرهنگی است. با توجه به شواهد موجود از قبیل موقعیت مکانی، وسعت، میزان و تراکم آثار سطحی می توان آثار شناسایی شده را به استقرارهای دایم و فصلی نسبت داد. بررسی سومار حکایت از تداوم حضور انسان از دوران پلیستوسن تا به امروز در این منطقه دارد.