میدان های معنایی اراده الهی در آیات قرآن

اراده الهی به عنوان مهم ترین مفهوم در تبیین فاعلیت الهی از جمله مفاهیمی است که در طول تاریخ کلام به آن توجه شده و ایده های مختلفی همچون «حرکت»، «داعی» و «علم» در تبیین ماهیت آن به کار گرفته شده است. قرآن کریم برخلاف بسیاری از نظریه ها، اراده را امری حادث و از صفات فعل و چونان فعلی از افعال الهی می داند که هم حوزه تکوین و هم تشریع را در بر می گیرد که تحقق آن، ذو مرتبه است. جانشین ها و یا هم نشین های اراده در قرآن همچون مشیت، تقدیر، قضا، کتاب اذن و اجل در واقع همین مراتب فعلی هستند که هرچند در قرآن کریم تنها می توان نامی از این مراتب را یافت و از تاثیر و تاثر یا تقدم و تاخر آن ها نتایجی به دست نیاورد، اما در سامانه روایات، این مطلب به خوبی تبیین و توضیح داده شده است. تصویری که از اراده الهی در قرآن به دست داده می شود، تقریبا با آنچه امروزه در سنت کلامی و فلسفی رایج است و اراده را چونان صفاتی از صفات ذات و مساوی و مساوق با صفت علم الهی می داند، فاصله دارد و این مهم در فرآیند استنباط احکام اعتقادی، نقش بسزایی خواهد داشت.