شاخص های آلایندگی فلزات سنگین در خاک های کشاورزی آبیاری شده با فاضلاب خام (مشگین شهر، اردبیل)

خاک به عنوان مخزن مهم مواد غذایی و آلاینده، نقش مهمی در سلامت و پایداری اجتماعی-بوم شناختی ایفا می کند. افزایش آلودگی خاک ناشی از ورود فلزات سنگین است که در نتیجه عملیاتی نظیر کشاورزی، شهرسازی و صنعتی شدن رخ می دهد. هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان فلزات سنگین و شاخص های آلودگی در خاک های آبیاری شده با فاضلاب خام در روستای بارزیل از توابع شهرستان مشگین شهر است. بدین منظور در منطقه مطالعاتی شبکه بندی منظم با ابعاد 250 متر انجام و 97 نمونه سطحی خاک (صفر تا 30 سانتی متر) برداشت شد. نمونه ها بعد از انتقال به آزمایشگاه خشک شده و از الک دو میلی متری عبور داده شدند. ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله pH، EC، بافت، کربن آلی، کربنات کلسیم معادل خاک به روش های استاندارد و غلظت فلزات سنگین Cu، Zn، Cd، Ni، Cr، Pb، Fe و Mn توسط طیف سنج جذب اتمی اندازه گیری شدند. شاخص های آلودگی شامل عوامل غنی شدگی، شاخص زمین انباشت، عامل آلودگی و شاخص بار آلودگی محاسبه شدند. میانگین غلظت سه فلز Zn، Cd و Pb از میانگین مرجع قاره ای آن ها بالاتر بود که نشان دهنده دخالت انسان در افزایش غلظت آن ها است. عامل غنی شدگی و مساحت تحت تاثیر آلودگی توسط فلز Cd در بین فلزات مطالعه شده بالاترین مقدار را داشت و Pb و Zn در مرتبه دوم و سوم قرار داشتند. کم ترین و بیش ترین مقدار شاخص زمین انباشت به ترتیب مربوط به Ni و Zn بود. از نظر این شاخص دو فلز Cd و Pb کلاس های آلودگی شدید و متوسط ایجاد کرده اند و سایر فلزات تقریبا بدون آلودگی بودند. کم ترین و بیش ترین مقدار عامل آلودگی به ترتیب به فلز Ni و Zn تعلق داشت. کلاس های آلودگی حاصل از دو شاخص زمین انباشت و عامل آلودگی مشابهت قابل توجهی داشت. مقدار شاخص بار آلودگی کم تر از یک بود که بیان کننده عدم وجود آلودگی در منطقه است. شاخص های انفرادی (EF، Igeo و CF) کلاس های آلودگی شدیدتری را نسبت به شاخص تجمعی PLI به وجود آوردند. به عبارت دیگر استفاده از شاخص های تجمعی باعث نادیده شدن آلودگی شده است. این امر می تواند تصمیم گیران را در برخورد با نوع و منشا آلودگی به اشتباه انداخته و برخوردهای جدی را به دنبال نداشته باشد.