تکامدی پنهان در مابعدالطبیعه ابن سینا: تاملی در استعمال اصطلاح «انیت» و «ائیت» در الهیات شفا

تصحیحی انتقادی از شاهکار مابعدالطبیعی ابن سینا - الهیات شفا - بسیار ضروری است تا بتوان مکتب فکری مابعدالطبیعی مولف آن را مورد ارزیابی قرارداده و میزان تاثیرپذیری او از ارسطو و سنت فلسفی مشایی را در ترازوی سنجش قرار داد. اصطلاح مطرح شده در این مقاله، عنوان «مقاله الاولی» الهیات شفا را به خود اختصاص می دهد که در آن اصطلاح «إنیت» که در نسخه های چاپی موجود از الهیات نیز همین اصطلاح متداول است، به احتمال زیاد باید به «اییت» تغییر پیدا کرده و تصحیح شود. استعمال واضح و مبرهن اصطلاح دوم («اییت») در دیگر بخش های کتاب شفا (همانطور که در نسخه های موجود به اشتباه «إنیت» ضبط شده)، علیالخصوص نسبت به بازنویسی رساله ایساغوجی مدخل فرفوریوس توسط ابن سینا، این تصحیح مطرح شده را مورد تایید قرار می دهد و نشان می دهد که ابن سینا در آثار خود، از جمله الهیات شفا که قویا به الگوها و ساختارهای فکری فارابی وابسته است، تلاش کرده تا اصول و اصطلاحات به کاررفته توسط کندی را به خوبی جای دهد. مقاله حاضر، برجسته ترین اثر مابعدالطبیعی ابن سینا به نام «الهیات شفا» که مشتمل بر ده مقاله است را مورد بررسی قرار می دهد؛ اثری که بخش چهارم و پایانی مشهورترین مجموعه منطق، طبیعیات، ریاضیات و مابعدالطبیعه ابن سینا را تشکیل می دهد. الهیات شفا از منظرهای مختلف و جنبه های متفاوتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اولا، الهیات شفا مبسوط ترین اثر ابن سینا در باب مباحث مابعدالطبیعی است. ثانیا، این اثر در ارایه و تحلیل مباحث مابعدالطبیعی، بیشترین ارتباط و پیوند را با کتاب مابعدالطبیعه ارسطو دارد. ثالثا، الهیات شفا یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین آثار ابن سینا محسوب می شود، چرا که پخش و انتشار گسترده ای در جهان اسلام پیدا کرد و اندکی پس از آن نیز به زبان لاتین ترجمه شد و ازاینرو، تاثیر عمیق و ماندگاری بر فلسفه مسیحی بر جای نهاد. هدف من در این مقاله، نشان دادن ضرورت تصحیحی انتقادی از الهیات شفا است؛ چرا که نشان خواهم داد که چگونه تصحیحی ظاهرا جزیی در متن این اثر، می تواند تاثیرات بسیار عمیقی بر فهم ما از اندیشه های مابعدالطبیعی ابن سینا، منابعی که وی از آنها بهره برده و الفاظی که به کار برده، داشته باشد.