بهبود شاخص های مکانی در طراحی مسیر خطوط انتقال نفت با رویکرد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست

صنعت نفت لااقل از زمان ملی شدن صنعت نفت در ایران، موتور محرک اقتصاد کشور ما بوده است. صنعت نفت بر تاسیسات نفتی متکی است و یکی از مهم ترین تاسیسات نفتی که تقریبا در کل کشور وجود دارد، خطوط لوله است. شبکه گسترده خطوط لوله برای انتقال نفت از پایگاه های تولید به پالایشگاه های کشور و همچنین، فرآورده های استخراج شده از پالایشگاه ها تا مراکز مصرف، از اصلی ترین شریان های حیاتی اقتصاد و صنعت هستند. محل عبور این خطوط لوله، یک مساله مکانی است و از این رو، توسط سامانه اطلاعات مکانی (GIS) به بهترین شکل می توان به آن پرداخت. روند مسیریابی دقیق و بهینه خطوط لوله از اهمیت خاصی برخودار است و باید به نحوی عملیاتی شود که بیشترین سازگاری را با ایده آل های فنی و اقتصادی و کمترین تاثیر منفی را بر جامعه و محیط زیست داشته باشد.

در این تحقیق، سعی شده تا موضوع تعیین مسیریابی خط لوله چند جانبه با در نظر گرفتن تعداد زیادی از معیارها، داده ها و اطلاعات فضایی و توصیفی شامل شیب زمین، پوشش گیاهی، جریان آب، گسل ها، مراکز مسکونی و جمعیتی، خطوط و خطوط لوله انتقال نیرو در منطقه، جاده ها و غیره انجام شود. از آن جا که مجموعه گسترده ای از شاخص های مرتبط با مسیریابی خطوط انتقال انرژی در مراجع پژوهشی و گزارش های اجرایی پروژه ها وجود دارد که در این مقاله به عنوان اصلی ترین هدف این مجموعه وسیع تا حد امکان مورد بررسی قرار گرفته و طبقه بندی تخصصی روی آن ها صورت گرفته است. در مرحله بعد، از GIS  به عنوان چارچوبی برای ادغام اقلام متنوع اطلاعات مختلف استفاده شده تا با توجه به اهمیت تاثیر متفاوتی که هر یک از این شاخص ها بر موضوع دارند امکان به کارگیری وزن های تاثیر متفاوت در برهم نهی شاخص ها وجود داشته باشد. برای این کار از روش مرسوم فازی AHP فازی استفاده شده است.

منطقه مطالعاتی مورد نظر این پژوهش، در منطقه شمالی استان خوزستان، بین دره ریگ و سبزاب است که در این پژوهش در سه سناریوی بهینه بودن اقتصادی، بهینه بودن زیست محیطی و در نظر گرفتن هردوی آن ها مسیریابی خط انتقال نفت انجام شده است. نتایج حاصل شده، نشان داد که انتخاب بهترین مسیر در این کانال در مقایسه با خط انتقال موجود، منجر به کاهش 141 متری مسیر از طریق سناریوی اقتصادی،  کاهش 635 متری مسیر از طریق سناریوی زیست محیطی و کاهش 586 متری مسیر از طریق سناریوی جامع شده که از دستاوردهای عملی پژوهش می باشند.

نتایج این تحقیق، به خوبی نشان داد که روش های سنتی طراحی خطوط لوله نمی توانند همه معیارهای موثر در طراحی مسیر خطوط لوله را در نظر بگیرند. در هر حال، کیفیت مسیرهای طراحی شده به کمک GIS بسیار به کیفیت اطلاعات مورد استفاده وابسته است و هرگونه نقص در اطلاعات ورودی می تواند به صورتی منجر به نتایجی در طراحی انجام شده گردد که کار را زیر سوال ببرد. بنابراین، ضمن اتکا به توانمندی GIS باید دقت لازم را نیز در جمع آوری داده ها به خرج داد. یکی دیگر از قابلیت های بارز شده در این تحقیق، توانایی در نظر گرفتن سناریوهای مختلف است. بنا بر همین توانایی، متولیان امر می توانند با مشاهده نتایج سناریوهای مختلف و در نظر داشتن ملاحظات گوناگون، بهترین تصمیم را در مورد خط لوله مورد نظر اتخاذ نمایند.