به کارگیری سامانه اطلاعات مکانی و ارزیابی چند معیاره جهت ارزیابی تناسب اراضی کشاورزی

ارزیابی اراضی، حلقه ای بسیار مهم در زنجیره ای است که منجر به مدیریت پایدار منابع اراضی و خاک می گردد. بهره برداری از اراضی مطابق با قابلیت آن ها، افزون بر تامین احتیاجات نسل حاضر و آینده، تعادل اکولوژیک کره زمین را نیز، حفظ می کند. تحلیل تناسب اراضی با استفاده از مجموعه متنوعی از عوامل موثر بر تولید کمی و کیفی محصولات و بررسی پیچیدگی های روابط آن ها باهم و همچنین، همگام با تحلیل کاربری اراضی، از مفیدترین کاربردهای سامانه اطلاعات مکانی در مدیریت اراضی کشاورزی است. روش های بسیاری از زمان ارایه چارچوب FAO برای ارزیابی تناسب اراضی توسعه یافته اند و برخی از آن ها هنوز به صورت گسترده استفاده می شوند. در پژوهش حاضر، ارزیابی کیفی تناسب اراضی با استفاده از سامانه اطلاعات مکانی (GIS) و ارزیابی چند معیاره (MCE) برای سه محصول راهبردی گندم، جو و برنج در چهار منطقه مطالعاتی در شمال ایران، مورد بررسی قرار گرفت.

جهت پیاده سازی مدل پیشنهادی، داده های مرتبط با ویژگی های خاک، داده های اقلیمی، داده های توپوگرافی، نقشه زمین شناسی و نقشه پوشش اراضی جمع آوری شد. در میان داده های جمع آوری شده، دما نقش مهمی در تعیین تناسب اراضی برای محصولات کشاورزی دارد، الگوهای مکانی بارش برای ارزیابی دسترسی به آب اهمیت دارند و شیب زمین تاثیر زیادی در زهکشی، میزان نور دریافتی از خورشید و بالطبع آن، انرژی مورد نیاز برای رشد گیاه دارد. سپس، با توجه به تنوع اقلیمی در شمال ایران و مجموعه متنوع از محصولات زراعی که در این منطقه کشت می شوند، معیارهای مناسب انتخاب شدند. معیارهای انتخاب شده عبارتند از: نوع خاک، دما، بارش، شیب و پارامترهای زمین شناسی. جهت تخصیص وزن به هر یک از معیارها و تشدید تاثیر آ ن ها در مرحله ارزیابی تناسب اراضی، یک فرآیند تخصیص وزن انجام شد. این تخصیص وزن، توسط متخصصین امر انجام گرفت. هر معیار بر اساس تاثیر آن بر کشت محصولات مختلف در این منطقه مورد ارزیابی قرار گرفت و وزن هر لایه مشخص گردید. در نهایت، بررسی دقیق نتایج و تحلیل تناسب اراضی برای کشاورزی در مناطق مورد مطالعه انجام شد.

نتایج این تحقیق، نشان داد که غرب استان گیلان مکانی ایده آل برای کشت برنج اما این منطقه چالش هایی برای کشت جو و گندم دارد. امتیازات نسبتا مناسب برای هر سه محصول، گندم، جو و برنج شرق استان گیلان نشان داد که این منطقه مستعد کشت محصولات متنوع است.  مرکز استان مازندران برای کشت محصولات گندم، جو و برنج امتیاز مناسبی کسب نکرد. همچنین، مرکز استان گلستان به عنوان یک مکان بسیار مناسب برای کشت گندم و جو تعیین گردید.

در مجموع، مناطق با امتیاز نسبتا مناسب امکاناتی برای متنوع کردن شیوه های کشت ارایه می دهند که باعث افزایش انعطاف پذیری و کاهش خطرات مرتبط با نوسانات بازار و تغییرات اقلیمی می شود. همچنین، در مناطق با امتیاز تناسب پایین نقش حفاظت از محیط زیست و شیوه های مدیریت پایدار اراضی حایز اهمیت است. از یک بعد دیگر، دسته بندی تناسب اراضی به سیاست گذاران و مدیران بخش کشاورزی این امکان را می دهد تا منابع به صورت صحیح و به صورت بهینه تخصیص یابند. برای تحقیقات آتی پیشنهاد می شود تحلیل سری زمانی داده های ماهواره ای با استفاده از مدل های یادگیری عمیق صورت پذیرد.