شناسایی کاربری های بهینه اراضی بافت فرسوده شهری با استفاده از GIS و منطق فازی (مطالعه موردی: محله ایران گاز، شهر قزوین)

بافت فرسوده، بدون شک یکی از مهم ترین چالش های فراروی غالب شهرها و به طور خاص کلان شهرها طی دهه های اخیر است و از دغدغه های اصلی مدیریت شهری، محسوب می شود. با شناسایی محدوده های نیازمند احیا، بازسازی و بهسازی می توان با برنامه ریزی مناسب، اقدام به بهینه سازی کاربری اراضی در جهت بالابردن کیفیت محله و ایجاد عدالت فضایی و همچنین، جلوگیری از رشد خطی شهرها اقدام نمود. بافت های قدیمی مناطق شهری، می توانند بر فعالیت های اجتماعی و اقتصادی تاثیر بگذارند. از این رو، مناطق فرسوده شهری به عنوان یکی از چالشهای شهرها می توانند شهروندان را تحت تاثیر قرار دهند. پدیده فرسودگی شهری در شهرنشینی، به عنوان یکی از چالش های پیشروی توسعه پایدار شهری، محسوب می شود. این امر، به دلایل متعددی رخ می دهد که مهم ترین آن ها، اتکا به ابزارهای سنتی و ناکافی نظارت و طبقه بندی است. علیرغم افزایش روزافزون این مناطق، تلاش های کافی برای پایش مکانی و طبقه بندی میزان فرسودگی این مناطق، صورت نمی گیرد. فرآیند پایش و طبقه بندی این مناطق، به عنوان اولین گام در نظر گرفته می شود. تحقیق حاضر، با هدف تعیین بهینه کاربری اراضی بافت فرسوده شهری در جهت بهبود سیمای کالبدی شهر، کاهش ترافیک، بهبود شرایط زیست محیطی، افزایش سطح زندگی مردم، بهره مندشدن تمامی شهروندان از خدمات رفاهی، آموزشی، درمانی و همچنین، امنیت کافی ارایه شده است.

در این مقاله، با استفاده از الگوریتم های بهینه سازی cost و مدل تصمیم گیری چند معیاره AHP و تلفیق آن در سامانه GIS برای شناسایی و اولویت بندی مداخله در بلوک ها و محله فرسوده شهری ایران گاز در شهر قزوین، بر اساس معیارهای از پیش تعیین شده، بهره گرفته شده است. در ابتدا، درک کاملی از ویژگی های این بخش، برای مقایسه آن با کل شهر، پیدا کردیم. برای شناسایی معیارهای مورد استفاده در این تحقیق، عوامل اصلی مکانی را برای محله ایران گاز شهر قزوین، بررسی کردیم. سپس، میزان فرسودگی در محله ایران گاز در دو بعد مختلف فرسودگی کالبدی و فرسودگی عملکردی محاسبه شد و کاربری اراضی موجود، مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت، با شناسایی بلوک های ناسازگار و بلوک های بهینه، نقشه های مورد نیاز جهت مدیریت بافت فرسوده، تولید گردید.

در منطقه مورد مطالعه، مناطق فرسوده پایش و به 4 کلاس فاقد فرسودگی (صفر تا 50 درصد فرسوده)، فرسودگی کم (50 تا 65 درصد فرسوده)، فرسودگی متوسط (65 تا 80 درصد فرسوده) و فرسودگی زیاد (بالای 85 درصد فرسوده)، طبقه بندی شده است. نتایج، نشان داد که بلوک های فاقد فرسودگی در این منطقه، به ندرت وجود دارد و با بررسی علل فرسودگی که عمدتا ناسازگاری کاربری ها بوده است، وضع موجود باید، مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.

به طور کلی، اغلب بافت منطقه مورد مطالعه در طول سالیان اخیر به دلیل عدم برنامه ریزی و مدیریت، دچار فرسودگی شده اند که جلوگیری از تشدید این مسیله و تاثیر آن، بر روی بافت های همجوار، بسیار حایز اهمیت می باشد. از این رو، جهت دستیابی به این مهم، برداشت اطلاعات مناطقی که مستعد فرسودگی بوده و یا این که دچار فرسودگی شده اند و نیز، پایش مناطقی که در معرض فرسودگی قرار دارند، بسیار حایز اهمیت است.