خوانش غزالی بر تجرد نفس از منظر پروکلوس: نوآوری یا پیروی

مساله تجرد نفس، از مهمترین مباحثی است که همواره کانون توجه متفکران مختلف قرار گرفته است. به عقیده پروکلوس نفس امری غیرمادی و پدیدآورنده جسم است به طوری که جسم پدیدآمده پدیدآمده پدیدآمده است. غزالی نیز برخلاف اشعریان پیش از خود که اعتقادی به تجرد نفس نداشتند، نفس را مجرد می داند و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی در جهت اثبات این مهم می کوشد و معتقد است گرچه عقل قادر است در دفاع از تجرد نفس دلیل اقامه کند، اما نتیجه بایستی از راه شرع اثبات شود. این پژوهش درصدد است که با مطالعه تطبیقی ادله ارایه شده توسط پروکلوس و غزالی بر اثبات تجرد نفس، به بیان سنجش نوآوری یا عدم نوآوری غزالی در این زمینه و موافقت یا اختلاف نظر او با پروکلوس بپردازد.هر دو اندیشمند، ادله فراوانی در اثبات این موضوع مطرح کرده اند که بعضی از این علل در هسته بنیادی خود، از قابلیت اشتراک و انطباق با یکدیگر برخوردارند. به این منظور، در مقاله حاضر این علل را بر اساس تعریف نفس، علم نفس، حرکت یا خودمتحرک بودن نفس و جایگاه نفس در بدن، مورد تامل و واکاوی قرار می دهیم. فرضیه نوشتار حاضر این است که غزالی در برخی از این ادله هم نوا با پروکلوس و در برخی دیگر، با رویکردی دینی-کلامی ظاهر می شود و در مقام یک عالم دینی ادله خود را ارایه می کند.