امکان و قلمرو شناخت عقلی خدا از منظر متکلمان نظریه پرداز کوفه

مقاله پیش رو با شیوه بررسی تاریخ اندیشه مسیله امکان و قلمرو شناخت عقلی خدا از نظرگاه جریان فکری -متکلمان نظریه پرداز مدرسه کوفه را بر اساس گزارش های روایی و تاریخی بررسیده و نشان داده است که متکلمان نظریه پردازی چون زراره، مومن طاق و هشام بن حکم و پیروان شان به امکان شناخت عقلی بین الحدینی خدا که مستلزم نفی تعطیل و نفی تشبیه است، باورمند بودند و به تبع آن با دیدگاه نفی صفات ذاتی ایجابی جمهور امامیه که لازمه نفی تشبیه بود، مخالفتی نداشتند. با این حال، شواهد روشنی وجود دارد که به علم ازلی حق تعالی پیش از آفرینش عالم (به صورت سلبی و به معنای عدم جهل) اذعان داشتند. در منظومه فکری آنان در مقابل صفات ذاتی که به صورت سلبی به خدا اتصاف دارد، صفات فعلی حق تعالی قرار دارد که همراه با حدوث فعل و امر آفرینش ایجاد می شود و اتصاف ایجابی آن به خداوند محذوری در پی ندارد. جریان کلامی مدرسه کوفه به جز هشام بن حکم و پیروانش، صفات فعلی خدا را مخلوق و به کلی متباین از ذات باری تعالی می دانستند، اما جریان هشامیه صفات فعلی حضرت حق را معنایی می دانستند که نه عین ذات است و نه بسان سایر آفریده ها متباین و خارج از ذات است.