یادآوری یا فرآوری معرفت؟ بررسی دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی و لایب نیتس در ادراکات فطری

بحث از وجود ادراکات فطری مشترک میان انسان ها که در راس آن باور به وجود خداوند است، از مباحث مهم بین معرفت شناسان است. این مقاله با تحلیل کیفی داده ها تلاش کرده تا ادراکات فطری را در اندیشه میرزامهدی اصفهانی و لایب نیتس بررسی کند و در پی آن، مساله یادآوری یا فرآوری این ادراکات را به بحث گذارد. یافته های پژوهش نشان داد هر دو بر این عقیده بودند که انسان ها از بدو تولد دارای مفاهیمی پیشینی هستند، میرزای اصفهانی این ادراکات را بالفعل و از جنس معرفتی اضطراری دانسته و جایگاهش را قلب انسان، معرفی می کند و معتقد است به فراموشی سپرده می شوند و از همین روی، به یادآوری نیاز دارد. او با استناد به ادله نقلی، مذکرات مختلفی را بر می شمرد که این پژوهش، آنها را تحت دو عنوان یادآوران طبیعت شناختی مانند تامل در آیات الهی، سختی ها و شداید، معرفت و صیانت نفس، احتجاج کردن، و یادآوران دین شناختی، هم چون قرآن، ذکر، انبیا و اهل بیت رده بندی کرده است. تیوری فطرت نزد لایب نیتس، از آموزه های مسیحی اشراق الهی و صورت خدا الهام گرفته و با تقسیم حقایق ادراکی به دو حیطه عقل و واقع و با تشکیل نظام واره ای متشکل از مونادها و نظام هماهنگی پیشین بنیاد، ادراکات فطری را نه از جنس معرفت، بلکه از سنخ استعدادهایی بالقوه می داند که تحت یک منشا درونی به ادراک صریح و فعلی مبدل می شوند. لایب نیتس عوامل فعلیت ساز استعداد فطری را تامل یا ادراک انعکاسی، آموزش دیدن، و دقت در محسوسات، مخلوقات و نظم موجود در آنها می داند.