بررسی انتقادی «ثبات تغیر» در ربط ثابت به متغیر

ازآنجاکه صدرا در بحثی چون ربط ثابت به متغیر (و قدیم به حادث) بر ثبات تغیر پای می فشرد، این مسئله مهم پیش می آید که تعبیر متناقض نمایی چون «ثبات تغیر» تا چه اندازه پذیرفتنی است؟ هدف اصلی این پژوهش بررسی انتقادی همین تقریر خاص صدرایی از «ثبات تغیر» در بحث ربط ثابت به متغیر و بحث های مشابه است. خواهیم دید شارحان صدرایی در برابر تعبیرهایی چون ثبات تغیر واکنش های متفاوتی نشان داده اند؛ برخی همچون علامه طباطبایی آن را پذیرفته اند و برخی همچون مطهری و مصباح یزدی آن را نپذیرفته اند. خلاصه نقدهای مطهری و مصباح یزدی این است که ثبات تغیر امری انتزاعی و ذهنی است و نه خارجی و به مفهوم مربوط است نه به مصداق. ما در ادامه، نقدهای مطهری و مصباح را به چالش خواهیم کشید: اگر در خارج نوعی ثبات (به عنوان نفس الامر) وجود نداشته باشد، ذهن ما نمی تواند مفهوم ثبات را درباره آن تغیرهای خارجی به کار ببرد؛ به دیگر سخن، چون ثبات ذهنی بر یک ثبات خارجی دلالت می کند، پس در جهان خارج نوعی ثبات وجود دارد و بحث در نهایت، درباره همان متعلق خارجی است. در نقد خاص خود بر ثبات تغیر نیز بر ساختار منطقی مبحث تمرکز خواهیم کرد و از این راه نشان خواهیم داد که ثبات تغیر صدرایی نه صرفا یک پارادوکس، بلکه ظاهرا یک تناقض واقعی است. ولی اگر ثبات در تغیر را برخلاف فلسفه صدرایی، صرفا به معنای دوام زمانی خارجی به شمار آوریم، از دل این تاکد در تغیر به صورت تناقض آمیزی ثابت مجرد بیرون نخواهد آمد.