ناقوس بوسیدن یا ناقوس کوبیدن؟ درباره بیتی از قصیده ترسائیه

در قصیده مشهور ترسائیه، بیتی وجود دارد که شارحان و مصححان دیوان خاقانی را دچار سردرگمی و تردید کرده است. پیچیدگی اصلی بیت مورد بحث، اشاره ای است که در آن، «بوسیدن ناقوس» به معنی کنایی کافرشدن و خروج از دین اسلام آورده شده است. اشکال اصلی در بیت خاقانی این است که در هیچ یک از متون قدیم، ناقوس بوسیدن نیامده است؛ ضمن اینکه بوسیدن ناقوس به عکس بوسیدن چلیپا و صلیب، در دین مسیحی هرگز شیوع و رواج نداشته است. مع الوصف، افزون بر سخنان گونه گون شارحان دیوان خاقانی، دو مقاله مفصل در نشریات به چاپ رسیده که نخستین مقاله درباره پیشنهاد تصحیح ناقوس بوسیدن به ناقوس نوشیدن است و دومی در دفاع از اصالت ضبط ناقوس بوسیدن و رد مقاله نخست نوشته شده است که البته در هیچ کدام از این دو مقاله حتی یک شاهد اصیل در متون مختلف برای ناقوس بوسیدن و ناقوس نوشیدن آورده نشده است. در این تحقیق بر پایه برخی شواهد از دیوان خاقانی و نیز سایر آثار ادب فارسی نشان داده شده که «ناقوس بوسم» در دیوان خاقانی، حاصل گشتگی و تصحیف «ناقوس کوبم» است. در رسم الخط کهن چون گاه سرکش «ک» و «گ» را نمی گذاشتند، این واج ها به آسانی به «ب» و «ت» و نظایر آن بدل می شده است. همچنین در بخش دیگری از مقاله، توضیحاتی درباره «ناقوس مغان» آورده شده و نمایانده شده است که مقصود از آن، «کوبیدن هاون» در کیش زردشتیان است که به نوعی اذان آن ها قلمداد می شده و نشانه دعوت به حضور در مراسم مذهبی بوده است؛ بنابراین، در اضافه شدن ناقوس به مغان و گبران، خلط آیینی صورت نگرفته و فقط تبدیل اسم خاص به اسم عام رخ داده است.