سبد غذایی مطلوب و مقرون به صرفه پایدار ایران-1402

سبد غذایی مطلوب ابزاری علمی و قوی برای تدوین سیاست های غذا و تغذیه، برنامه ریزی های اجرایی و ارزشیابی عملکرد برنامه ها در جهت تامین امنیت غذایی و حفظ سلامت تغذیه ای جامعه است. مطالعه حاضر در قالب یک پژوهش مقطعی با هدف الف) بازنگری سبد غذایی مطلوب برای جامعه ایرانی 1392 بر پایه اصول نظام غذا و تغذیه پایدار - به عنوان راهنمایی برای سیاست گذاری در حوزه غذا و تغذیه - و ب) تدوین سبد غذایی مطلوب پایدار و مقرون به  صرفه ایران 1402 - به عنوان ابزاری ضروری در مطالعات و برنامه  ریزی در حوزه رفاه و حمایت اجتماعی - انجام شد.

پس از اخذ نظرات صاحب نظران و ذی نقشان از حوزه های مختلف، داده های گزارش بررسی الگوی مصرف مواد غذایی و وضعیت تغذیه ای خانوار و فرد در کشور در سال 98-1397 و اطلاعات پیمایش هزینه -درآمد خانوار مرکز آمار ایران به عنوان ورودی  های مدل بهینه (مقدار واقعی مصرف گروه های غذایی توسط مردم، سهم کمی اقلام غذایی، متوسط و طیف قیمت گروه های غذایی، مقادیر مورد نیاز انرژی، درشت مغذی ها و ریزمغذی ها) و همچنین جدول ترکیبات غذایی ایران استفاده شدند. انرژی، پروتئین و مواد مغذی برای گروه های سنی و جنسی بر اساس آخرین مراجع WHO/FAO  تعریف شد؛ به طوری که 100٪ نیاز به انرژی در سبد غذایی مطلوب و دست کم 95٪ نیاز به انرژی و 80% نیاز به مواد مغذی کلیدی برای سبد غذایی مطلوب مقرون به صرفه (B2, Vit. A, Fe, Ca) پوشش داده شود. ملاحظات راهنماهای غذایی ملی و بین المللی با هدف ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماری ها عبارت بودند از: چربی 30-15٪؛ کربوهیدرات 75-55٪؛ پروتئین 15-10٪؛ اسید چرب اشباع کمتر از 10٪؛ قندهای ساده کمتر از 10٪ انرژی؛ مجموع گروه سبزی و میوه بیش از 400 گرم. Solver به عنوان افزونه ای از برنامه Excel، برای بهینه سازی مقادیر سبد غذایی مطلوب و مقرون به صرفه مورد استفاده قرار گرفت. به منظور اعمال ملاحظات پایداری، دو شاخص زیست محیطی ردپای آب و ردپای کربن برای سبدها محاسبه گردید.

مقادیر پیشنهادی سرانه مواد غذایی (گرم در روز) برای سبد غذایی مطلوب ایران-1402 عبارتند از: نان 290؛ برنج 70؛ ماکارونی 25؛ حبوبات و مغزها 30؛ سیب زمینی 70؛ سبزی ها ؛ میوه ها 200؛ گوشت قرمز 30؛ گوشت سفید (مرغ و ماهی) 60؛ تخم مرغ 40؛ لبنیات 300؛ روغن های گیاهی مایع 35 ؛ قند و شکر 30. از میان ریزمغذی های کلیدی، ریبوفلاوین و ویتامین A بیشتر از مقدار مورد نیاز و آهن و کلسیم در محدوده 85-80% نیاز تامین می شوند. سبد غذایی مطلوب طراحی شده برای سال 1402 در مقایسه با سبد غذایی مطلوب سال 1392، 5% ردپای آب و 2% ردپای کربن کمتری دارد. اندک افزایش پایداری زیست محیطی سبد غذایی مطلوب سال 1402 نسبت به سبد سال 1392، به طور عمده ناشی از کاهش سهم گوشت ها، میوه و برنج و افزایش سهم حبوبات بوده است. افزایش میزان لبنیات یکی از دلایلی است که پایداری زیستی سبد غذایی مطلوب جدید را محدود کرده است.

تغذیه صحیح و کافی حق انسان و پیش نیاز توسعه همه جانبه و پایدار جامعه است. سبدهای غذایی مطلوب و سبدهای غذایی مقرون به صرفه گامی بزرگ به سوی آینده ای سالم تر و مرفه تر برای همگان است. چگونگی تدوین و اجرای سیاست ها و برنامه های غذا و تغذیه در سطح کلان و اثرات و پیامدهای آن در سطح خانوار و فرد، در قالب یک برنامه جامع و مدون، به طور مداوم باید ارزیابی و رصد شود.