بررسی آلودگی و مخاطره سلامت برخی عناصر بالقوه سمی در خاک سطحی محیط کنار جاده ‏ای

آلودگی خاک به فلزات سنگین چالش و نگرانی مهم و مشترک محیط ‏زیستی و بهداشت عمومی در سراسر جهان است. از این رو، این پژوهش با هدف ارزیابی آلودگی و مخاطره سلامت عناصر بالقوه سمی کبالت، مس، منگنز و نیکل در نمونه های خاک‏ سطحی محیط کنار جاده‏ای در سال 1398 انجام یافت. بدین منظور، 63 نمونه خاک سطحی (عمق 15-0 سانتی‏متری) در طول 700 متر از یک قطعه 9 کیلومتری از جاده‏ های گلتپه، رزن و کرمانشاه جمع‏ آوری و پس از آماده‏سازی و هضم اسیدی نمونه های خاک در آزمایشگاه، محتوی عناصر در آن ها به روش طیف‏سنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (ICP-OES) خوانده شد. بر اساس نتایج، بیشینه میانگین محتوی عناصر کبالت، منگنز و نیکل به‏ ترتیب با 92/1، 334 و 2/22 میلی‏گرم در کیلوگرم مربوط به ایستگاه رزن و بیشینه میانگین محتوی عنصر مس نیز با 0/25 میلی‏گرم در کیلوگرم مربوط به خاک حاشیه جاده کرمانشاه (ایستگاه‏ پرترافیک) و بیان‏گر تاثیر تراکم ترافیک بر آلودگی خاک بود. نتایج محاسبه شاخص EF نشان داد که غنی سازی (آلودگی) عناصر مس، منگنز و نیکل در ایستگاه‎ های پرترافیک یعنی رزن و کرمانشاه "متوسط" تا "شدید" و میانگین مقادیر آن بزرگ تر از 50/1 و بیان‏گر تاثیر ورودی های انسانی به ویژه با منشا ترافیک بوده است، در حالی که، در همه ایستگاه ‏ها مقادیر شاخص برای عنصر کبالت بیان گر شرایط "غیر آلوده یا فاقد غنی‏ شدگی" بود. همچنین، نتایج حاصل از ارزیابی خطر سلامتی نشان داد که "بلع" اصلی ترین مسیر قرار گرفتن کودکان و بزرگسالان در معرض خطر غیرسرطان‏زایی (HQ) خاک آلوده به فلزات سنگین بود. در همه ایستگاه‏ های نمونه برداری مقادیر شاخص خطر تجمعی غیرسرطان‏زایی (HI) عناصر مورد مطالعه در هر دو گروه کودک و بزرگسال بیان‏گر "خطر کم" بود. به‏ علاوه، عنصر منگنز با میانگین %82 از بیش‏ترین سهم در ایجاد خطر غیرسرطان‏زایی برای هر دو گروه کودک و بزرگسال برخوردار بود. از طرفی، خطر سرطان‏زایی (CR) کبالت و نیکل در هر دو گروه سنی غیرقابل توجه بود. نتایج این پژوهش بیان‏گر تاثیر فعالیت‏های ترافیکی بر آلودگی خاک حاشیه جاده‏ به فلزات سنگین در ایستگاه ‏های مورد مطالعه بود؛ از این‏رو، نسبت به پایش دوره‏ای منابع آلاینده خاک محیط کنار جاده به ‏منظور حفظ سلامت محیط و انسان توصیه می شود.