نقشه برداری نیمه تفصیلی سطوح پلایایی غرب دریاچه ارومیه و نقش آنها در تولید ریزگردها

پسروی سواحل دریاچه ها و در معرض فرسایش بادی قرار گرفتن رسوبات بستر، در نتیجه تغیرات اقلیمی و کاهش بارندگی، پدیده ای خطرناک در مناطق خشک و نیمه خشک جهان می باشد. ریزگردهای ایجاد شده از چنین محیط هایی، اغلب شور بوده و اثرات زیست محیطی مخرب متعددی از جمله شور شدن زمین های کشاورزی و تشدید جنگل زدایی را دارند. اهداف پژوهش حاضر عبارت از مطالعه سطوح پلایایی غرب دریاچه ارومیه و بررسی پتانسیل تولید گردوغبار توسط این سطوح بود. بدین منظور تمام اراضی برجای مانده از پسروی دریاچه ارومیه در حاشیه غربی انتخاب گردیدند. با استفاده از تصاویر ماهواره ای و نرم افزار گوگل ارث، سطوح پلایایی مختلف شکل گرفته، جداسازی شده و مرزهای ترسیم شده این سطوح با مرزهای واقعی در صحرا مطابقت داده شدند. سپس 130 نمونه خاک از عمق 0 تا 5 سانتی متری سطوح مختلف در طول فصل های بهار و تابستان 1398 برداشته شدند و خصوصیات فیزیکوشیمیایی، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها (MWD) و درصد مواد سست فرسایش پذیر (LEM) اندازه گیری شدند و در نهایت نقشه سطوح پلایایی در نرم افزار ArcGIS تهیه گردید. براساس نتایج حاصل از این پژوهش، هفت سطح مختلف پلایایی در منطقه مطالعاتی شناسایی شد که شامل سطوح رسی؛ سطوح رسی-نمکی؛ سطوح نمکی؛ سطوح شنی-نمکی؛ شن های ساحلی، پهنه های شنی و فن دلتا بودند. هرکدام از این سطوح نیز به دلیل تفاوت در برخی از خصوصیات مورفولوژیکی، نوع و تراکم پوشش گیاهی، پایداری سله های سطحی یا خصوصیات فیزیکوشیمیایی، به واحدهای نقشه مختلفی تقسیم شدند. از میان سطوح مطالعه شده، سفره های شنی که در بخش های شمالی منطقه مطالعاتی و در مجاورت روستای جبل کندی واقع شده اند، بالاترین مقدار مواد فرسایش پذیر (7/89 درصد) را دارا بودند که این مقدار، معادل 8/53 تن در هکتار خاک می باشد. نتایج مقایسه میانگین خصوصیات خاکی مختلف در بین سطوح پلایایی نشان داد که بالابودن درصد شن، پایین بودن میانگین وزنی قطر خاکدانه ها که خود تابعی از سایر خصوصیات است و همچنین کم بودن ماده آلی، خاک این مناطق را بسیار حساس به تولید گردوغبار نموده است. در این مناطق، توسعه پوشش گیاهی و یا کمک به ایجاد سله های سطحی (فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی)، می توانند کمک شایانی به کنترل تولید ریزگردها از این سطوح نماید.