مروری بر آلکالوئیدهای گیاه دارویی خشخاش(Papaver somniferum L.) و مسیرهای بیوسنتزی آن ها

گرایش روزافزون جوامع بشری به استفاده از داروهای دارای منشا گیاهی سبب افزایش تقاضای مواد موثره گیاهان دارویی شده است. علیرغم پیشرفتهای زیاد در زمینه سنتز مصنوعی مواد موثره گیاهی، هنوز هم استخراج از منابع گیاهی تنها راه دستیابی به بسیاری از مواد دارویی ارزشمند است. دسته ای از آلکالوئیدها مواد مخدر طبیعی هستند که به عنوان تسکین دهنده و ضددرد شناخته شده اند؛ مانند مورفین و کدئین که از خشخاش به دست می آیند، متداول ترین داروهای ضددرد هستند. در حال حاضر نیاز سالانه کشور به مورفین 30 تن است که با افزایش جمعیت این رقم نیز افزایش می یابد. 70 درصد نیاز ایران از طریق واردات کنستانتره پوسته کپسول خشخاش (CPS; Concentrated Poppy Straw)و 30 درصد نیز از شیره تریاک و غیره تامین می شود. حدود 5000 نوع آلکالوئید در 15درصد از گیاهان متعلق به 150خانواده گیاهی شناخته شده که در این بین آلکالوئیدهای تروپانی نظیر هیوسیامین، آتروپین و اسکوپولامین دارای کاربرد گسترده ای در پزشکی می باشند.یکی از موارد عمده مصرف آلکالوییدهای خشخاش در صنایع دارویی، استفاده از آنها در فرآورده های ضد درد می باشد. امروزه تولید صنعتی آلکالوئیدهای تروپانی از طریق تکنیک های نوینی همچون کشت سلول و بافت گیاهی، هیبریداسیون سوماتیکی، مهندسی متابولیک، کشت در مقیاس وسیع و تجاری سازی آن با استفاده از بیورآکتورها توجه زیادی به خود جلب کرده است. این مقاله به بررسی آلکالوئیدهای خشخاش و مسیرهای بیوسنتزی آنها می پردازد که می تواند در روشن کردن مسیر آینده تحقیقات در این زمینه مفید باشد.