تاریخ نگاری فقها و متکلمان شیعی در دوره آل بویه

فضای فرهنگی مذهبی بغداد در سده چهارم هجری، به ویژه در دوره آل بویه که زمینه را برای تشکیل جلسات مجادله و مناظره کلامی میان فرقه ها و مکاتب مختلف مذهبی فراهم کرده بود، شیعیان را به طور جدی وارد منازعه های فرقه ای نمود. در این دوره علاوه برگسترش استدلال های عقلی و کلامی، رویکرد عالمان شیعی به تاریخ نگاری برای استدلال به گزاره های تاریخی، از جمله رخ دادهایی که با اعتقادات شیعه ارتباط داشت، گسترش فراوانی یافت، به گونه ای که در این دوره، کمتر فقیه و متکلمی می شناسیم که یک یا چند اثر تاریخی ننوشته باشد.
از جمله موضوعاتی که در این دوره مورد مناقشه مخالفان شیعه قرار می گرفت، مسئله امامت و اثبات نص بر آن و حقانیت ایشان در برابر خلفا و نیز غیبت امام مهدی(عج) بود که به تازگی رخ داده و شیعیان را دچار حیرت و سردرگمی کرده بود. عالمان شیعی (فقها و متکلمان) در این دوره با رویکرد به تاریخ و تمسک به گزاره های آن، درصدد پاسخ به شبهه های وارده در زمینه های فوق بر آمده و در این راستا کتاب های تاریخی کلامی بسیاری نوشتند. گونه های مختلف تاریخ نگاری های باقی مانده از عالمان شیعی این دوره عبارت اند از کتاب های دلایل، الغیبه، الردیه و تک نگاری هایی که در موضوعات مورد مناقشه چون حدیث غدیر، جنگ جمل، ایمان ابی طالب و موارد مشابه دیگر نوشته شد.
بررسی ویژگی های تاریخ نگاری این دسته از آثار و معرفی گونه های مختلف آن، محور اصلی این مقاله است که در پی خواهد آمد.