تنوع ژنتیکی و ارزیابی ارقام نخود برای عملکرد دانه و اجزای آن در شرایط کشت آبی و دیم

کمبود آب از جمله عوامل مهم در کاهش عملکرد گیاهان زراعی در جهان است. به منظور برآورد تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی بین صفات مرفولوژیک در شرایط کشت آبی و دیم، بیست ژنوتیپ نخود در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران در سال زراعی 85-84 کشت گردیدند. در کشت آبی گیاهان در سه مرحله شامل ساقه دهی، ظهور و پر شدن غلاف آبیاری شدند ولی در آزمایش دیم هیچ گونه آبیاری انجام نشد. ژنوتیپ های 95274 S در شرایط آبیاری و X95TH69 در کشت دیم دارای بیشترین تعداد غلاف و تعداد دانه در بوته و همچنین عملکرد دانه بودند. ژنوتیپ های X96TH54 و X95TH69 عملکرد نسبتا بالایی در هر دو شرایط آبی و دیم داشتند. بالاترین مقدار ضریب تنوع ژنوتیپی و فنوتیپی در شرایط آبی (به ترتیب 61/32 و 67/34 درصد) و در شرایط دیم (به ترتیب 88/47 و 39/49 درصد) و همچنین برآورد وراثت پذیری (به ترتیب 88 و 93 درصد در شرایط آبی و دیم) به عملکرد دانه تعلق داشت. در شرایط دیم، همبستگی بین عملکرد دانه و اجزای آن مثبت و معنی دار بود در حالی که در شرایط آبی عملکرد دانه همبستگی مثبت معنی داری با تعداد غلاف در بوته (50/0r=) و تعداد دانه در بوته (49/0r=) داشت. بر اساس نتایج تجزیه ضرایب مسیر، بیشترین آثار مستقیم (99/0 و 73/0 به ترتیب در آزمایش آبی و دیم) و غیر مستقیم (89/0 در کشت آبی و 71/0 در شرایط دیم) بر عملکرد دانه به ترتیب به صفات تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته تعلق داشت. با استفاده تجزیه خوشه ای، ارقام در شرایط آبی به سه و در شرایط دیم به چهار گروه تقسیم بندی شدند. بر اساس نتایج این تحقیق، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته می توانند به عنوان شاخص های انتخاب ژنوتیپ های برتر در برنامه های بهنژادی نخود مورد استفاده قرار گیرند.