ارزیابی صفات مورفولوژیک در تشخیص سربازها و کارگرهای موریانه Psammotermes hybostoma Desneux Isoptera: Rhinotermitidae

تپه های شنی استان خوزستان با مساحتی حدود 350000 هکتار 3/5 درصد کل استان را شامل می شوند. راه های ارتباطی، مزارع کشاورزی، خانه های روستایی، خطوط لوله نفت و سایر تاسیساتی که در مناطق شنی یا حوالی آن ها احداث شده اند در معرض هجوم شن های روان قرار دارند. موریانه ها به عنوان مخرب ترین آفت، عامل اصلی خشکاندن گیاهانی هستند که در عملیات تثبیت بیولوژیکی اراضی شنی بکار رفته اند. بدیهی است با عنایت به آثار سوء زیست محیطی ناشی از حذف گونه های گیاهی گز شاهی، کهور و استبرق و بدنبال آن تهدیدات ناشی از جابجایی شن و از طرفی هزینه های کشت گیاهان در اراضی صعب العبور شنی، ضروری ترین اقدام شناسایی و تعیین هویت این آفت است. گزارش های منتشر شده قبلی حاکی از وجود 6 گونه موریانه در استان خوزستان بود ولی طی این تحقیق موریانه شن یا Psammotermes hybostoma Desneux نیز بعنوان رکورد جدید این استان جمع آوری شد. برای شناسایی این گونه تعداد کافی از طبقات سرباز و کارگر جمع آوری شده از مناطق مختلف همراه با اطلاعات میزبان، طول و عرض جغرافیایی منطقه جمع آوری، تاریخ نمونه برداری و بافت خاک منطقه جهت تائید تشخیص نهایی به موزه تاریخ طبیعی لندن ارسال شد. در این تحقیق P. hybostoma به عنوان موریانه غالب از کلیه نقاط شن زار استان، جمع آوری شد. بر اساس گزارش های منتشر شده در جهان نیز زیست گاه موریانه شن به نواحی بیابانی و صحراهای شنی محدود شده است. اندازه گیری دامنه تغییرات، انحراف معیار و میانگین قطعات مختلف سر و بدن کاست های کارگر و سرباز به صورت جداگانه تعیین و با یکدیگر مقایسه گردید. بررسی های مورفولوژیک نشان داد از نظر اندازه ظاهری، کارگرهای آن در دو شکل بزرگ و کوچک بوده و سربازهایی با 5 اندازه متفاوت دارد. همچنین ارزیابی صفات مختلف مورفولوژیکی جهت دسته بندی کارگرها و سربازهای موریانه شن نشان داد در کارگرها صفت طول سر تا قاعده آرواره بالا با ضریب 7/88= R2 و در سربازها صفت طول کپسول سر و آرواره با ضریب 8/97= R2 مناسب ترین خصوصیات جهت دسته بندی افراد این دو کاست هستند.