تبیین ساز و کارهای مولفه های جامعه پذیری کتاب های فارسی دوره ی ابتدایی در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان

جامعه پذیری یا اجتماعی شدن از هدف های آشکار تعلیم و تربیت است و به طور رسمی، از طریق مدارس صورت می گیرد. در مدارس، کتاب های درسی نقش به سزایی در جامعه پذیر کردن دانش آموزان دارند. مولفه های جامعه پذیری در کتاب های درسی از طریق ساز و کارهایی ارایه می شوند و بر دانش آموزان تاثیر می گذارند. روشن کردن شیوه های تاثیر گذاری آن ها بسیار مهم است. تحلیل انتقادی گفتمان شیوه ای ست که ساز و کارهای تاثیرگذاری را آشکار می کند. تحلیل انتقادی گفتمان در پی نمایاندن ارتباط میان زبان، قدرت و ایدئولوژی است که برای این منظور، به کشف ساختارها یا مولفه های گفتمان مدار می پردازد که از طریق آن ها اعمال قدرت و بیان ایدئولوژی به گونه ای در زبان صورت می گیرد.
در این پژوهش، کتاب های فارسی اول و سوم و پنجم ابتدایی با به کارگیری الگوی تلفیقی ون لیون (1996)، با افزودن مولفه های جامعه پذیری؛ شامل ارزش ها، هنجارها و نقش ها به مولفه های گفتمان دار ون لیون تجزیه و تحلیل شده اند. این پژوهش در اساس پژوهشی کیفی است. در عین حال از روش کمی، یعنی محاسبه ی فراوانی و درصد مولفه های جامعه پذیری و مولفه های گفتمان مدار و مجذور خی جهت بررسی تفاوت میان مولفه ها نیز بهره گرفته شد. نتایج حاصل به شرح زیر است:ارزش های دینی، آداب و اخلاق اجتماعی و نقش های جنسیتی سنتی درون گفتمان های تمامی کتاب ها، دارای بیشترین فراوانی بودند. ارزش های دینی و سیاسی، قانون و مقررات و نقش های جنسیتی سنتی درون گفتمان ها پنهان شده بودند. شیوه های قومی و تشریفات اجتماعی و ارزش های جهانی شدن از گفتمان های کتاب های فارسی حذف شده بودند. فراوانی پنهان سازی کمتر از آشکار سازی، انتزاعی کردن کمتر از عینی کردن، جنس ارجاعی کمتر از نوع ارجاعی و مشخص سازی چند موردی کمتر از مشخص سازی تک موردی دیده شد.