فصلنامه مطالعات عملیات روانی
پیاپی 18 (زمستان 1386)

این حقیقت که تصور، قدرت اساسی ذهن انسان است، بدیهی ترین اتفاق علمی شناخته شده همگان به شمار می آید. نوآوری مرهون خلاقیت ذهنی آدمی در برآیند بیرونی آن است و این ویژگی او را اشرف مخلوقات کائنات ساخته است. می توان گفت در صورتی که استعداد نوآوری بشر برانگیخته نمی شد انسان چندان فاصله ای از سایر موجودات نمی یافت و بهره برداری خام از طبیعت سقف پیشرفت آن به شمار می رفت. قدرت تصور بود که انسان را قادر ساخت تا با اختراع گیره، انگشت شصت و با اختراع چکش، مشت را به مراتب قوی تر نماید. تصور مهار شده توانست گام به گام، انسان را به قله های حیرت آوری از پیشرفت - که اکنون با نگرانی خاصی به آن می نگرد – برساند. بی تردید پیشرفت های جدید علمی و صنعتی کشور دانش پرور ما نیز مرهون خلاقیت و نوآوری مردان و زنان سخت کوش آن است.

این مقاله «شایعه» را به مثابه راهنمایی در مقابله با شایعات در سازمان مطالعه و بررسی می کند. کوشش شده است تا موضوع شایعه برای شناخت چگونگی کارکرد آن و آنچه می توان از آن آموخت مورد بررسی قرار گیرد. شایعات اغلب دریچه ای رو به سوی جامعه اند و می توانند برای سنجش، نظارت و کسب حمایت لازم به منظور شکست روندهای ناسالم در سازمان، اطلاعات گرانبهایی ارائه کنند. در این مقاله دو نوع متمایز از تجزیه و تحلیل های مربوط به شایعات در سازمان، مورد استفاده قرار می گیرد. نوع انگیزشی، مبین احساسات کارکنان و هیجانات تخلیه نشده ای است که ممکن است به گسترش خصومت نسبت به مدیران بینجامد. نشانه هایی از انتظارات غیرواقعی نیز دیده می شود که در صورت عدم درک آنها ممکن است سطوح خصومت افزایش یابد. موضوع دسته بندی شایعه باعث شناخت نگرانی های کارکنان می شود و نشان دهنده این است که دغدغه ها و واهمه های خاصی درباره همکاری با مدیران وجود دارد. بنابراین در این مقاله راه های تعامل و مقابله با شایعه مورد بررسی قرار می گیرد. از آنجا که شایعات بر مهارت های موثر ارتباطی استوارند، سبک ارتباطی و فرهنگی مورد مقایسه قرار گرفته و برای یافتن راه های درمان شایعه پردازی تلاش می شود. یافته های مورد نظر در این مقاله می توانند با اطلاع رسانی به مدیران نسبت به ذهنیات کارکنان به آنها کمک کنند، از این رو آنها می توانند پیام ها را اصلاح کرده تا نگرانی ها و ترس های عمده کارکنان مورد توجه و نظر قرار گیرد.

این پژوهش از آن رو به سامان رسید که اولا نقش و کارکرد شبکه های ماهواره ای فارسی زبان را در عملیات روانی علیه جمهوری اسلامی مورد کاوش نظام مند قرار دهد. ثانیا نقش شبکه های ماهواره ای را در حوادث و اغتشاشات بهار 1385 آذربایجان، شناسایی و تحلیل کند. و ثالثا با بهره گیری از مبانی و ادبیات موضوع و یافته های پژوهش، راهکارهایی را برای مقابله با عملیات روانی آتی شبکه های ماهواره ای معرفی نماید. برای تحقق این اهداف، نخست ادبیات تحقیق مرور شد آنگاه با بهره گیری از دو روش «تحلیل محتوا» و «زمینه یابی از صاحب نظران»، روش ها و اصول عملیات روانی سه شبکه ماهواره ای، یعنی صدای امریکا، امید و جام جم، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. سپس نتایج به دست آمده با استفاده از آمارهای توصیفی و آزمون آماری غیرپارامتریک بیونومیال، تجزیه و تحلیل شد. این نتایج آشکار ساخت که شبکه های مذکور اولا از چندین روش عملیات روانی علیه جمهوری اسلامی استفاده نموده اند (و می نمایند ) و ثانیا در عملیات روانی خود از پنج اصل کلیدی بیش از سایر اصول استفاده کرده اند (و می نمایند).

امروزه با کوچک تر و پیچیده تر شدن جهان به واسطه رشد روزافزون وسایل ارتباط جمعی از قبیل اینترنت و ماهواره معادلات گذشته در تنظیم روابط بین کشورها تا حدود زیادی به هم خورده و جای خود را به معادلات جدیدی داده است؛ به گونه ای که به جای به کارگیری مستقیم زور، توجه قدرت ها به استفاده از قدرت نرم و ایجاد تغییرات از طریق مسالمت آمیز با به کارگیری شیوه های نوین مداخله در امور داخلی کشورها جلب شده است. علاوه بر این، در این دوران رسانه ها به مثابه ابزاری اساسی برای اعمال سیاست های قدرت های زورمدار به کار می روند و رقابتی جهانی در عرصه نبرد رسانه ای شکل گرفته است. در این میان جنگ نرم با هدف گرفتن فکر و اندیشه ملت ها نقش مهمی را در سست نمودن حلقه های فکری و فرهنگی جوامع ایفا می کند. در این خصوص، امریکا سعی دارد با ارائه تعریف جدیدی از تروریسم و آزادی خواهی جنگ نرم گسترده ای را علیه دیگر کشورها از جمله ایران شکل دهد. در این مقاله راهکارهای این کشور برای مقابله نرم با جمهوری اسلامی ایران مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.

ناتوی فرهنگی مفهومی است که مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای طی سفر استانی در سال 1385 در سمنان در جمع اساتید و دانشجویان آن استان، با عنوان تحول در کارویژ ه و استراتژی ناتو به منظور توجه و هوشیاری نخبگان جهان اسلام و جمهوری اسلامی مطرح نمودند. چگونگی تحول در کارویژه ناتو از رویکرد نظامی – امنیتی به عنوان مهم ترین ساختار نظامی غرب در صحنه اروپا با هدف بازدارندگی اتحاد جماهیر شوروی سابق پس از جنگ جهانی دوم به رویکرد فرهنگی و کارویژه های ناتوی فرهنگی در محیط امنیتی جدید پس از جنگ سرد، به ویژه در جهان اسلام و همچنین راهبردهای مقابله با ناتوی فرهنگی موضوعی است که در این مقاله به بررسی آن پرداخته شده است. سوال اصلی در این نوشتار این است که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که فلسفه وجودی و بقای آن پس از جنگ جهانی دوم و در طول جنگ سرد، با سیاست بازدارندگی دفاعی و تحدید اتحاد جماهیر شوروی سابق شکل گرفته بود چگونه توانست پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه 1990 با توجه به تحول در ماهیت قدرت و امنیت جهانی، خود را با محیط جدید تطبیق دهد و نقش هژمونیک خود را به رهبری امریکا افزایش دهد، و با توجه به محیط و موقعیت جدید، ماهیت و کارویژه ناتوی فرهنگی چیست و در استراتژی نوین ناتو چه جایگاهی دارد؟

تروریسم، در قرن حاضر بهانه ای برای جنگ افروزی قدرت های بزرگ به شمار می آید، هرچند که اصل مبارزه با تروریسم و گروه های تروریستی در چارچوب تامین امنیت ملی، توجیه پذیر است، اما استراتژی ابرقدرت ها به منظور نوقلمروخواهی در پس فرافکنی های رسانه ای و تحریف واقعیت از طریق پایگاه های خبری پنهان مانده است. از آنجا که حمایت از تروریسم و گروه های تروریستی از اتهاماتی است که به ایران نسبت داده می شود و درخصوص آن تبلیغات گسترده ای صورت می گیرد، پرسش اصلی این تحقیق آن است که: ابعاد جنگ روانی ایالات متحده با موضوعیت تروریسم علیه ایران چیست؟ و چه عواملی باعث تروریست نامیدن جمهوری اسلامی ایران شده اند؟ به نظر می رسد هدف امریکا از به راه انداختن جنگ روانی علیه ایران با موضوعیت تروریسم تحت الشعاع قرار دادن افکارعمومی جهانیان و کم اثر کردن قدرت نفوذ ایران در سطح جهان و در نهایت انزوای آن است و در این راستا، از مسائلی همچون صدور انقلاب، گروگان گیری لانه جاسوسی، حمایت از گروه های مجاهد اسلامی و تلاش برای دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای استفاده می برد. این مقاله، به ماهیت جنگ روانی با محوریت تروریسم، علیه جمهوری اسلامی ایران پرداخته است و یادآور می شود که: نداشتن برخوردی مناسب و به هنگام، با این گونه تبلیغات نادرست، ضمن داشتن آثار سوء سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، ممکن است بهانه ای برای اقدامات آتی دشمنان باشد.

رژیم صهیونیستی به بهانه اسارت دو سربازش به دست حزب الله با هدف خلع سلاح مقاومت و بر هم زدن نظم و آرایش نظامی حزب الله و خلع سلاح مقاومت اسلامی و بازسازی اقتدار از دست رفته خود پس از عقب نشینی سال 2000 با همه توان به مردم بی دفاع لبنان حمله کرد. در طی این حملات، کارشناسان عملیات روانی رژیم صهیونیستی به توجیه و قانونی جلوه دادن این جنگ پرداختند و تلاش کردند جریان جنگ و درگیری را به گونه ای به تصویر بکشند که در آن رژیم صهیونیستی در نقش چهره ای که با اکراه و بی میلی درگیر جنگ شده است، نمایان شود. دستگاه تبلیغاتی امریکا و رژیم صهیونیستی در این عملیات در پی زیر سوال بردن مشروعیت مقاومت اسلامی و رویگردانی افکارعمومی از حزب الله و زمینه سازی برای اعمال فشار سیاسی به جمهوری اسلامی ایران بودند، چنانچه در روزهای نخست جنگ 33 روزه توفیقاتی نیز به دست آوردند، اما حزب الله به دلیل استراتژی مردمی خود و با به کارگیری جنگ رسانه ای و استفاده از کلام پرنفوذ دبیرکل خود سیدحسن نصر الله و سخنرانی ها و پیام های تاثیرگذار او که از طریق شبکه های تلویزیونی العالم، العربیه و الجزیره پخش می شد، توانست فضای سیاسی و روانی را به نفع خود تغییر دهد، به نحوی که پس از طی روزهای اول جنگ مردم لبنان تقریبا یکپارچه از حزب الله حمایت کردند تا جایی که همه گزارش های رسانه های جمعی امریکا حاکی از حمایت های مردم لبنان از حزب الله بود. بنا به اعتراف این منابع 83 درصد مسیحیان لبنان هم از حزب الله حمایت کردند. هدف این مقاله واکاوی روند شکل گیری افکارعمومی در دو سوی میدان نبرد در جنگ 33 روزه است.

اشاره
قدرت نرم توانایی دستیابی به اهداف و آمال مطلوب از طریق جلب حمایت افکار عمومی جامعه و نخبگان، و اقناع اذهان به جای اعمال فشار است. این بعد متاخر قدرت، از منابع فرهنگ، عقاید، باورها، و آداب و سنن اجتماعی نشئت می گیرد. پیشرفت چشمگیر فناوری اطلاعات در دوران جدید به رشد روزافزون ارتباطات منجر شده و مرزهای جغرافیایی را درنوردیده است. امروزه این قدرت نقش مهمی در عرصه روابط بین الملل و مانور واحدهای سیاسی یافته است. با توجه به این مسئله، پرسش اساسی این است که تاثیر قدرت نرم در مدیریت تعارضات بین المللی به چه میزان است. ژوزف نای بر این تاثیر تاکید می ورزد و معتقد است امریکا در نقش کشوری که بیشترین توانایی را در این زمینه دارد می تواند با استفاده از این قدرت نقش مهمی در کنترل و هدایت تعارضات جهانی ایفا کند. این مقاله الگوی نگرش غربی به مقوله قدرت نرم را از منظر برجسته ترین صاحب نظران آن ارائه، و فرصت شناسایی راهکارها و روش های امریکا در پروژه فروپاشی نظام های مخالف خود را به دست می دهد.

در جهان کنونی، اجرای سیاست های حکومت ها و دولت ها بدون توجه به افکارعمومی میسر نیست. رسانه ها به مثابه حلقه واسط دولت و افکارعمومی نقش اساسی در نضج اراده سیاسی حکومت ها ایفا می کنند و موفقیت و شکست هر طرح به میزان زیادی به نحوه عملکرد رسانه ای آن وابسته است. در آستانه حمله نیروهای ائتلاف به عراق در سال 2003، تبلیغات رسانه ای غرب از جمله انگلیس به متقاعدسازی افکارعمومی برای توجیه این حمله اقدام کرد. انباشت سلاح های کشتارجمعی و حمایت از تروریسم به وسیله عراق دو سوژه اصلی رسانه ها برای اقناع افکارعمومی داخلی انگلیس بود. هر چند رسانه های این کشور در این زمینه به موفقیت کامل دست نیافتند، اما با پایان یافتن جنگ و آشکار شدن بی پایه بودن اتهامات آنان به عراق، دولت انگلیس با مشکلات بیشتری نیز مواجه شد. در این میان، اعتماد مردم انگلیس نسبت به رسانه های این کشور به دلیل پیروی از سیاست حاکم گرفتار چالشی سخت تر شد. در این مقاله جیمز استانیر بحران اعتمادسازی بین رسانه و افکارعمومی مردم انگلیس را مورد مطالعه قرار می دهد.

نویسندگان: فرانک ال.گلداشتاین، بنجامین اف.فیندلی
مترجمان: حجت الله مرادی، محمود یزدان فام، پریسا کریمی نیا
ناشر: معاونت فرهنگی سپاه پاسداران، مرکز مطالعات فرهنگی
سال نشر: 1384
تعداد صفحات: 416ص
معرفی: امیرهوشنگ طهماسبی پور