نشریه مطالعات حفاظت و امنیت انتظامی
سال نهم شماره 2 (پیاپی 31، تابستان 1393)

امنیت از نیازهای اولیه فرد و جامعه انسانی است و امنیت سیاسی از مهم ترین مباحث فلسفه سیاسی در اسلام است. به همین دلیل اغلب مکاتب در علوم انسانی به این نیاز اساسی بشر پرداخته و سعی نموده اند زوایا و وجوه مختلف این مفهوم به ظاهر ساده ولی در عین حال بسیار پیچیده را روشن نمایند. اسلام به عنوان دین کامل و مکتب حیات بخش به این نیاز حیاتی انسان توجه نموده است. روش این تحقیق، کیفی و نوع تحقیق، بنیادی و نظری است که ازطریق مطالعات کتابخانه ای انجام گردید. در این روش با مطالعه کتاب ها، مقالات و تحقیقات و به ویژه با رجوع به قرآن کریم و نهج البلاغه (منبع دست اول) آیات و روایات مرتبط با موضوع گردآوری و با استفاده از ترجمه (منابع دست دوم) مفهوم و معانی آیات استنباط و سپس در متن مورد بررسی و تبیین قرار گرفت. بر اساس نتایج پژوهش، از دید سیاست و حاکمیت، اسلام ضمن تایید روابط و احترام متقابل ملت و دولت، معتقد است با حفظ انسجام داخلی، پیروی از ولی فقیه، نفی سلطه و حفظ عزت اسلامی و ملی، وفاداری به آرمان ها، بصیرت و هوشیاری در مقابل توطئه ها و خطرهای بیگانگان، مردم نیز بایستی از دین و کشور دفاع نمایند. از زاویه جامعه شناسی سیاسی (که تبیین کننده روابط شهروندان با حاکمان است) اسلام ضمن تاکید بر حقوق متقابل زمامداران و مردم، معتقد است شهروندان در جامعه دینی برخوردار از کرامت انسانی، دارای آزادی و حق انتخاب و نقش آفرین در اداره امور جامعه و سرنوشت خویش هستند و قوام و استمرار حیات نظام دینی را نقش آفرینی فعال مردم در حیات سیاسی جامعه می داند.

به دلیل تهدیدهای روزافزون امنیتی و غیرامنیتی علیه کارکنان نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و نقش بارزی که این افراد در برقراری و پایداری نظم و امنیت در سراسر ایران اسلامی و مقابله با توطئه های دشمنان داخلی و خارجی بر عهده دارند، آنان بیش از پیش مورد هجمه های اطلاعاتی و امنیتی دشمنان بوده و بدین خاطر ضرورت دارد کارکنان در مقابل این تهدیدها به شایستگی حفاظت گردند. از جمله ابزارهای موثر برای حفاظت از کارکنان، اجرای دقیق رهنمودها و اوامر صیانتی فرماندهی معظم کل قوا (مدظله العالی) در مقوله حفاظت از کارکنان می باشد. بر این اساس، این تحقیق با هدف «بررسی عوامل موثر بر حفاظت کارکنان از منظر فرماندهی معظم کل قوا» انجام و سوال اصلی آن، عبارت است از: «مهم ترین عوامل موثر بر حفاظت کارکنان از منظر فرماندهی معظم کل قوا کدام است؟» محقق در این پژوهش به دنبال تعیین اولویت شاخص های مربوط به سوال های فرعی (زمینه-های آسیب پذیری، آسیب پذیری ها و شاخص های حفاظت از کارکنان) بوده است. این تحقیق از نظر هدف؛ کاربردی و از نظر روش؛ توصیفی - پیمایشی بوده و تحلیل داده ها با نرم افزار spss و آزمون های خی-دو و فریدمن، صورت گرفته است. جامعه آماری این تحقیق شامل حدود 2200 نفر از مدیران و کارکنان که دارای تحصیلات دکترا و کارشناسی ارشد و در طیف درجات سرداری، افسری ارشد، افسری جزء و کارمندان هم طراز می باشند که پس از انجام نمونه گیری، با روش کوکران تعداد 92 نفر به عنوان نمونه آماری تعیین و به روش هدفمند انتخاب شده اند. در این تحقیق بعد از گردآوری و مطالعه و دسته بندی رهنمودهای صیانتی فرماندهی معظم کل قوا و مشاوره با صاحبان اندیشه و استادان راهنما و مشاور، پرسشنامه محقق ساخته تدوین و برای محاسبه پایایی سوالات، از طریق آلفای کرونباخ اقدام گردید. پس از انجام تحقیق و جمع آوری پرسشنامه ها، در نهایت داده-های گردآوری شده با آزمون فریدمن اولویت بندی شد و اولویت های هر یک از سوال ها مشخص شد.

«رسانه» وسیله ای است که پیغامی را از جایی به جایی دیگر انتقال می دهد. امروزه رسانه ها در تمامی فعالیت های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، امنیتی و... دارای جایگاه و نقش های موثر و بسترسازی می باشند. اطلاع رسانی، تنویر افکار عمومی و ارتقاء سطح بینش مردم، از جمله کارکردهای مهم رسانه های جمعی در جامعه است. رسانه های جمعی، باعث ارتباط جمعی در فرآیندی جامعه گستر می گردند و نقش رسانه ها را میانجی روابط اجتماعی می دانند. در جهان امروز، با توجه به رشد و گسترش رسانه های ارتباط جمعی و استفاده روزافزون از این فناوری ها - به ویژه شبکه های اجتماعی و ماهواره ای - شاهد ورود عناصر فرهنگی جدیدی در میان خانواده ها و حریم خصوصی آنها هستیم که باعث پیدایش سلیقه ها، نگرش ها و باورهای متفاوتی در میان ایشان شده است. این ابزار ها بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد، در سطح کشورها و حتی بین الملل تاثیر گذاشته و اثرهای سوء آنها، خانواده های ایرانی و به تبع آن خانواده های کارکنان نیروهای مسلح را نیز تهدید می کند. با اینکه نفوذ این ابزارها، معضلات فرهنگی و اجتماعی بسیاری را در بین خانواده های کشورها پدید آورده، اما تحقیقات اندکی در زمینه آسیب های مختلف این ابزارها بر بنیان خانواده صورت گرفته است. شبکه های اجتماعی و ماهواره ای، آثار و تبعاتی از قبیل؛ آسیب های روانی، ترویج روابط آزاد، القای شبهات دینی، تاثیر در روابط زوجین، حیا زدایی، نقض حریم خصوصی، تاثیرهای سوءرفتاری، خودشیفتگی، آسیب های جسمانی و بلوغ زودهنگام روان شناختی بر بنیان خانواده ها دارند و می طلبد با برنامه ریزی موثر و هدفمند، نسبت به خنثی سازی این تبعات و تحکیم بنیان خانواده ها تلاش نمود.

پیشرفت و تکامل جوامع بشری و بروز و ظهور استعدادها و شکوفایی اندیشه ها، همواره مدیون امنیت و آرامش در جامعه بوده و بدون در نظر گرفتن امنیت، انسان برای رسیدن به هدف های والای خود با چالش های اساسی مواجه خواهد شد. امنیت از جمله مسائلی است که در طول زمان همزاد جوامع انسانی کوچک و بزرگ بوده و جست و جو و دستیابی به آن، از مهم ترین انگیزه های انسانی به شمار رفته است. بنابراین، از قبایل کوچک اولیه گرفته تا دولت های بزرگ در طول تاریخ با مفهوم امنیت بیگانه نبوده اند. جوامع امروزی بعد از تامین مایحتاج عمومی، نیاز به برقراری امنیت و احساس امنیت دارند، که این مهم با تضمین و تامین امنیت داخلی میسور خواهد شد. بنابراین، نهادهای تامین کننده امنیت داخلی، به تنهایی و به دور از هرگونه نظارت و همچنین بدون هرگونه اهرم بازدارنده، شاید قادر به برقراری امنیت داخلی باشند، اما هرگز حرکت خود را در جهت ناصحیح احساس نمی کنند و در اینجا است که نقش دستگاه های نظارتی در جهت کمک به برقراری امنیت داخلی ملموس تر شده و خود را بروز و ظهور می دهند. دستگاه های نظارتی در حقیقت نبض سازمان های تامین کننده امنیت بوده و به عنوان فرآیندی مهم و حیاتی ضامن بقا و تداوم نهاد امنیت ساز تلقی می شوند. عدم وجود نهادهای نظارتی مبتنی بر ارزش های حاکم بر یک جامعه، زیان های جبران ناپذیری را به-دنبال خواهد داشت. پس می توان نتیجه گرفت که سالم بودن و پاک عمل کردن نهادهای نظارتی از هرگونه تهدیدها و آسیب های پیش رو، منجر به تضمین سلامت جامعه و برقراری امنیت داخلی خواهد شد. این مقاله از نظر هدف؛ کاربردی بوده و به روش اسنادی و کتابخانه ای انجام شده که ضمن تبیین اهمیت امنیت داخلی و عوامل تاثیرگذار بر آن، به معرفی نهادهای نظارتی در کشور پرداخته و کارکردهای مثبت و منفی این نهادها و ضرورت وجود آنها را تشریح خواهیم کرد. نتایج به دست آمده حاکی از اهمیت وجود نهادهای نظارتی و ضرورت عملکرد مناسب آنها در تامین امنیت داخلی بوده و پیشنهاد شده تا ضمن تلاش برای سالم سازی و پاک بودن این نهادها، اقدام لازم برای تقویت آنها صورت پذیرد.

امنیت، مبحثی کاملا پیچیده، ولی با اصولی ساده است. در بسیاری از مواقع، همین سادگی اصول هستند که ما را دچار گمراهی کرده و دورنمای فعالیت های ما را از لحاظ سهولت و اطمینان، در سایه ای از ابهام فرو می برند. صادقانه باید گفت که امنیت یک پردازش چند لایه است. تعیین نوع و نحوه تلفیق لایه های دفاعی مورد نیاز، فقط پس از تکمیل ارزیابی قابل ارائه است. مدیریت اطلاعات امروزه به مفهومی پیچیده تبدیل شده، زیرا اطلاعات موجود حجمی ناباورانه به خود گرفته و روز به روز بر این حجم افزوده می شود. همه ما با اصطلاحاتی چون «انفجار دانش» یا «انفجار اطلاعات» کم و بیش آشنا هستیم. این پدیده، واقعیت بزرگی است که منشا تحولات بوده و حتی انقلابی عظیم در عرصه حیات بشری ایجاد کرده است. ناگفته پیداست که حجم وسیع تر اطلاعات، باید منجر به عملکرد بهینه تر، هوشمندانه تر و با سرعت بیشتر گردد. بنابراین، با توجه به نگرش فوق و جایگاه امنیت در فضای سایبر، پژوهش حاضر با اشاره به تعاریف کارآمد، کارایی و بهره وری امنیت در مقابله با تهدیدها در فضای سایبر پرداخته و در جهت پاسخگویی به این سوال است که در فضای سایبر، به چه اندازه امنیت مورد تهدید قرار می گیرد؟ برای پاسخگویی به این مهم، از روش کاربردی و ابزار جمع آوری کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که توسعه خدمات الکترونیک در کشور نظیر؛ دولت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک، آموزش الکترونیک و سایر خدمات این چنینی، لزوم ایجاد امنیت تخصصی در فضای سایبر را برای تامین امنیت و مقابله با جرائمی که در این فضا به وقوع می پیوندند را آشکار می کند.

تحلیلگران سازمان های اطلاعاتی و امنیتی، نقش بی بدیلی در روند تصمیم گیری و برنامه ریزی مدیران عالی سازمان دارند. از این رو، همواره مدیران سازمان های اطلاعاتی و امنیتی جهت هرگونه تصمیم گیری و برنامه ریزی در سازمان، نسبت به شناخت وضع موجود از طریق تجزیه و تحلیل موضو ع های مختلف، اقدام می نمایند. به عبارت دیگر؛ تحلیلگران از طریق تجزیه و تحلیل پدیده های مختلف، به مدیران سازمان یاری می دهند تا در مقابله با تهدیدها و آسیب پذیری های متعدد، رویه ای منطقی و قابل قبول اتخاذ نمایند و به هدف های خود، به نحو شایسته ای دست یابند. به دلیل پیچیدگی ماموریت ها، شرح وظایف و حساسیت های شغلی سازمان های اطلاعاتی و امنیتی، ضروری است تا کارکنان و مدیران از متدولوژی علمی و مناسب برای نیل به هدف های سازمانی بهره جسته و در تجزیه و تحلیل صحیح و دقیق موضوع ها و پدیده های امنیتی، اهتمام کافی و وافی داشته باشند. تجزیه و تحلیل دقیق و به موقع اطلاعات، با تکیه بر ذهنیتی پویا، آینده نگر، جامع نگر و اقتضایی، راه حل بسیاری از مسائل و پدید ه های امروزی است. پایه های تجزیه و تحلیل دقیق و صحیح اطلاعات، بر اساس میزان درکی است که کارشناسان از وضعیت و شرایط موجود دارند. در این پژوهش، روش به کار رفته از لحاظ هدف «کاربردی» و از نظر روش «اسنادی و کتابخانه ای» است. براساس نتایج پژوهش، متدولوژی علمی تجزیه و تحلیل پدیده های مختلف امنیتی در سازمان های اطلاعاتی مبتنی بر پنج مرحله و شامل: شناسایی پدیده های مختلف اطلاعاتی و امنیتی؛ بیان علمی مسئله؛ تبیین اقدامات انجام شده پیرامون پدیده اطلاعاتی و امنیتی؛ تجزیه و تحلیل داده ها؛ ارائه پیشنهادها و راهکارهای کاربردی درخصوص پدیده امنیتی است.

رشد روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات در عصر کنونی موجب گردیده کلیه عرصه های جامعه شامل؛ حوزه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تحت تاثیر قرار گرفته و در این میان حوزه امنیت نیز بی نصیب نمانده است. از طرفی؛ وجود تهدیدها و آسیب های موجود در امنیت داخلی که ممکن است موجب بی ثباتی و ناامنی گردد و دسترسی آسان به فناوری و حوزه هایی که قبلا در اختیار سازمان های امنیتی بوده، موجب شده تا هم زمان تهدیدها نیز شکل بدیع تری پیدا کرده و این امر باعث شد که سطح دسترسی افراد و بازیگران فاقد صلاحیت، به اطلاعات طبقه بندی شده افزایش یابد. از این رو بخش اعظمی از تهدیدهای امنیتی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت می پذیرد که امروزه تامین امنیت داخلی و طراحی و هدایت محیط های امنیتی و مقابله با تهدیدهای امنیت داخلی، بدون استفاده از فناوری و تکنولوژی های مورد نیاز، ممکن نیست. در این مقاله ضمن بررسی تاثیر فناوری بر امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران و نقش آن در شناخت و کنترل محیط های امنیتی، در نهایت شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات در امنیت داخلی بیان می گردد. روش تحقیق در این مقاله؛ توصیفی و جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای و اسنادی و مصاحبه انجام شده که با استفاده از روش تحلیل گفتمان، نتیجه گیری و شاخص های فناوری امنیت داخلی بیان شده است. نتایج حاصله بیا نگر این است که شاخص های ارتقاء روش های جمع آوری اطلاعات، افزایش تولید اطلاعات راهبردی، افزایش شناخت نسبت به تاثیر پدیده ها، کیفیت و دقت در شناخت تهدید، ارتقاء توانایی در اتخاذ اقدام هدفمند، تقویت بررسی، تحلیل و ارزیابی امنیتی، شناسایی نقاط قوت و ضعف و تهدید، کسب مهارت های هوشمند در مبارزه با تهدیدهای امنیتی، از مهم ترین شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات در امنیت داخلی می باشد.