نشریه رویکردهای پژوهشی در علوم زمین
پیاپی 10 (زمستان 1397)

توده های نفوذی منطقه رودگز بخشی از بلوک زمین ساختی لوت و در جنوب شرقی بجستان رخنمون یافته اند. براساس بررسی های سنگ شناسی، توده های نفوذی منطقه رودگز در گستره سینوگرانیت، کوارتز مونزونیت و تورمالین گرانیت (لوکسولیانیت) می باشند، همچنین دایک هایی با روند شمال شرقی- جنوب غربی با ترکیب دولریت و کوارتزتورمالین (تورمالینیت) در آنها نفوذ کرده است. سنگ های آذرآواری مانند توف ریولیتی و سنگ آتشفشانی پرلیت نیز در منطقه رخنمون دارند که سن این مجموعه ترشیری می باشد. بافت اکثر توده های نفوذی منطقه رودگز گرانولار می باشد. کانی های اصلی تشکیل دهنده ی این توده ها شامل کوارتز، پلاژیوکلاز(آندزین – لابرادوریت) دارای منطقه بندی و آلکالی فلدسپار (ارتوکلاز) می باشد. بیوتیت کانی مافیک شاخص این واحدها وکانی های فرعی شامل آپاتیت، اسفن و تورمالین می باشند. براساس نمودارهای متمایزکننده محیط های تکتونیکی گرانیتوئیدهای مورد مطالعه در محدوده قوس آتشفشانی مرتبط با فررانش، و همزمان با برخورد تا بعد از کوهزایی قرار می گیرند و در قلمرو گرانیت های تیپ I که سنگ مادر آنها مربوط به پوسته زیرین و با ترکیب آمفیبولیت میباشد.

کانسار کائولن آرازگونی در استان آذربایجان شرقی و در 18 کیلومتری جنوب قره آغاج مرکز شهرستان چاراویماق واقع گردیده است. محدوده مورد نظر در زون بندی های زمین شناسی ایران، بخشی از نوار ولکانو-پلوتونیک ارومیه-دختر است. بخش اعظم منطقه مورد نظر از سنگ های آتشفشانی با ترکیب داسیت-آندزیتی الیگومیوسن تشکیل شده است که تحت تاثیر دگرسانی گرمابی به شدت دگرسان گردیده اند. مشاهدات پتروگرافی نشان می دهد که کانی های اصلی داسیت – آندزیت ها شامل پلاژیوکلاز، پیروکسن، کوارتز، بیوتیت و آلکالی‏فلدسپار بوده و بافت پورفیریتیک غالب است. آنالیزهای XRD نشان می دهد که کانی های کائولینیت، آلبیت و کوارتز به عنوان کانی های اصلی حضور دارند که توسط مقادیر کمی ارتوکلاز، میکا، ایلیت، پیروفیلیت، مونت موریلونیت و آناتاز به عنوان کانی های فرعی همراهی می شوند. محاسبه تغییرات جرم نشان می دهد عناصر اصلی و جزئی در فرآیند کائولینیزاسیون در کانسار کائولن آرازگونی نسبت به سنگ منشا: 1) غنی شده اند (شامل عناصر SiO2 , Al2O3 , V , Zr , Nb) 2) تهی شده اند (شامل عناصر Fe , Ti , Ca , Na , K , Mn , Mg , P , Ba , Sr , Cu , Zn , Cr , Pb , Ni , Ga , Mo Ce , La , Dy , Eu , Er , Gd , Hf , Lu , Nd , Pr , Re , Sm , Ta , Tb , Y , Yb , U , Th). مشاهدات صحرائی و مطالعات میکروسکوپی نشان دهنده دخیل بودن فرآیند های هیپوژن و سوپرژن در تشکیل این ذخیره کائولن می باشد. تجزیه و تحلیل های انجام شده نشان می دهد که عواملی نظیر ماهیت اسیدی محلول های دگرسان کننده، تغییرات pH، جذب سطحی، روبش و تمرکز، ثبت در فاز های نئومورف، حضور در فازهای کانیایی مقاوم، میزان پایداری کانی های اولیه، هتروژن بودن سنگ مادر و تغییر در شدت دگرسانی از جمله عواملی بوده اند که نقش ارزنده ای در رفتار عناصر طی تکوین این کانسار داشته اند.

منطقه ی معدنی چهارگنبد در شمال شرق سیرجان در استان کرمان واقع شده است. از نظر تقسیمات زمین-شناسی، این ناحیه جزئی از کمربند آتشفشانی ارومیه -دختر محسوب می شود. در این منطقه توده های نفوذی نظیر گرانیت و کوارتزدیوریت پورفیری به سن الیگومیوسن در سنگ های آتشفشانی مانند آندزیت بازالت، تراکی آندزیت و داسیت متعلق به ائوسن نفوذ کرده اند. بافت عمده سنگ ها پورفیریتیک و گرانولار است و کانی های اصلی تشکیل دهنده سنگ ها، پلاژیوکلاز، کوارتز، آلکالی فلدسپار، پیروکسن و آمفیبول هستند. وجود بافت غربالی و منطقه بندی نوسانی در فنوکریست های پلاژیوکلاز، اپاسیته شدن کانی های فرومنیزین و بافت-های متنوع در سنگ های ماگمایی چهارگنبد حاکی از عدم تعادل ترمودینامیکی در ماگمای تشکیل دهنده سنگ ها می باشد. بر پایه آنالیز و داده های ژئوشیمیایی، ماگمای مولد سنگ های آتشفشانی از نوع کالکوآلکالن بوده و از لحاظ درجه اشباع از آلومینیوم (ASI)، متاآلومین تا پرآلومین هستند. الگوی پراکنش عناصر نادر خاکی در تمام سنگ های آذرین منطقه تقریبا مشابه است. غنی شدگی عناصر LILE (K, U, Sr, Rb, Th) و LREE نسبت به عناصر HFSE نظیر Ti, P, Nb و HREE همچنین پایین بودن نسبت Ce/Pb و Nb/U و مقادیر بالای Ba/Nb نشان دهنده پیدایش این سنگ ها در پهنه زمین ساختی وابسته به فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس به زیر پوسته قاره ای ایران مرکزی در حاشیه فعال قاره است. همچنین آنومالی منفی عناصری از قبیل Ti, Nb و P در نمودارهای عنکبوتی نیز این موضوع را تائید می کند. اختلاط ماگمایی و آلایش پوسته ای در طی صعود در تکوین این سنگ ها نقش اساسی داشته است.

جدایش آنومالی از زمینه براساس داده های رسوبات آبراهه ای از مهمترین مباحث در اکتشاف ژئوشیمیایی ناحیه ای می باشد. در میان روش های متعدد اکتشاف ژئوشیمیایی، روش های فرکتالی از جمله متدهای نوین و دقیق مورداستفاده برای این امر هستند که در سالهای اخیر کاربرد چشمگیری یافته اند.
در این مطالعه روش فرکتالی عیار- تعداد به منظور جداسازی جوامع آنومالی از زمینه برای عناصر Ba, Co, Cr, Li, Fe و Cu به کار گرفته شد و نمودارهای لگاریتمی عیار- تعداد این عناصر بدست آمد سپس نقشه ی آنومالی های مربوط به عناصر مورد بررسی با نرم افزار ArcGIS تهیه شد. در نهایت آنومالی های با اهمیتی از عناصر مورد بررسی در منطقه ی مورد مطالعه شناسایی شدند. بنابر نتایج حاصل از این بررسی ها انجام مراحل بعدی اکتشاف توجیه اقتصادی دارد.