مجله دانش تفسیر سیاسی
پیاپی 1 (پاییز 1398)

موقعیت های ژیوپلیتیک، رویکردهای کنشی ویژه ای برای رویارویی با اختلافات و یا فرایندهای اختلاف آفرین داشته است. این رویکردها را می توان به دودسته ی رویکردهای سنتی و رویکردهای نوین دسته بندی کرد. در رویکردهای سنتی، تصرف سرزمین، نظامی گری، بازدارندگی، استفاده ابزاری از اقوام و مذاهب و در رویکردهای نوین صلح آفرینی، پایداری اکولوژی، رویکرد انتقادی و ژیوپلیتیک مقاومت در دستور کار قرار دارد که در فرایند حل وفصل اختلافات و منازعات از توان بالایی برای صلح آفرینی و آشتی همگانی برخوردارند. درواقع رویکردهای صلح آفرینی بر منافع و نیازهای مشترک که زمینه ساز همکاری و همگرایی است، تمرکز دارند. باگذشت شش سال از منازعه ی طولانی و پیچیده ی سوریه، رویکردهای سنتی ژیوپلیتیک در سه مقیاس (ملی، منطقه ای و فرا منطقه ای)، از حل وفصل منازعه ناتوان بوده و کنش های خصومت آمیز و خشونت آمیز همچنان قربانی می گیرد. این مقاله به دنبال پاسخ گویی به این سوال است که چگونه می توان با به کارگیری رویکردهای ژیوپلیتیک، به حل وفصل منازعه ی سوریه دست یافت به صورتی که منافع و رضایت تمام بازیگران برآورده شود؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت به نظر می رسد یافتن منافع مشترک میان بازیگران و کنشگران با اتخاذ رویکردهای ژیوپلیتیک صلح آفرین و غیر سنتی در مقیاس های (ملی، منطقه ای و فرا منطقه ای) می تواند به حل وفصل منازعه سوریه بیانجامد. نتایج پژوهش حاکی از آن است سه رویکرد صلح جغرافیایی، ژیوپلیتیک انتقادی و ژیوپلیتیک مقاومت در حل وفصل منازعه ی سوریه تاثیر بسزایی دارد و روش های برآمده از این رویکردها توان حل وفصل منازعه سوریه را دارد.

جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از قدرت های بزرگ منطقه خلیج فارس می باشند که هرکدام از آن ها به دنبال پیگیری منافع خود در این منطقه هستند. هر اقدامی که توسط عربستان سعودی در سال های اخیر به ویژه در خصوص بحران سوریه، بحران یمن و بحرین صورت گرفته است منجر به واکنش جمهوری اسلامی ایران گشته است. جمهوری اسلامی ایران این اقدامات را تهدیدی علیه امنیت منطقه ای و ملی خود می بیند؛ بنابراین، سوال پژوهش این است که در مقایسه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه به ویژه در خصوص بحران سوریه، یمن و بحرین چه تفاوتی وجود دارد؟ فرضیه این مقاله بر این است که سیاست خارجی عربستان سعودی بر مبنای واقع گرایی تهاجمی  است درحالی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای واقع گرایی تدافعی است

هر کشوری متناسب با تهدیدهای فراروی خود راهبردهای مقابله ای نظامی و غیرنظامی متفاوتی را انتخاب می نماید. تلاش برای بازدارندگی همه جانبه و افزایش توانمندی نظامی و دفاعی کشور، بدون شک مهمترین محورهای راهبرد نظامی جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تهدیدهاست. به بیان دیگر، سایر محورها بر اساس بازدارندگی ساماندهی و اجرا می شوند که یکی از مهم ترین بخش های راهبرد دفاعی ایران به شمار می آید. حمله به کشوری که دارای فناوری موشک های پیشرفته است با پاسخ های سریع و قاطع کشوری که مورد حمله قرار گرفته، مواجه می شود. بنابراین در صورت حمله، هزینه های زیادی بر کشور مهاجم تحمیل خواهد شد و افزون بر آن ترس از حمله های موشکی مانعی همیشگی برای کشور مهاجم خواهد بود. بدین ترتیب توسعه ظرفیت های موشکی برای جمهوری اسلامی ایران امری ضروری به حساب می آید.بر این اساس،هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران از سرمایه گذاری در صنعت موشکی، منصرف کردن کشورهای متخاصم از حمله ی نظامی به ایران و بالا بردن ضریب بازدارندگی و دفاعی کشور است.پژهش پیش رو،به دنبال بررسی این موضوع است که بازدارندگی موشکی،راهبرد اصلی تامین امنیت جمهوری اسلامی و به مثابه دکترین دفاعی و بازدارندگی کشور بدل گردیده و در این زمینه توانسته است به یک بازدارندگی در قالب توان موشکی دست یابد.

تحول در تعاریف مفاهیم اجتماعی و سیاسی، پیشینه ای به درازنای تاریخ دارد و یافته های بشری توانسته است در هر دوره ای  از حیات بشری، به درک درست هریک از این مفاهیم کمک کند. در میان مفاهیم کلیدی علم اجتماع و سیاست،  نابرابری به دلیل سرشت منازعه برانگیز آن آمادگی بسیاری برای تعریف وبازتعریف از سوی اندیشمندان و فیلسوفان داشته است. تغییرات بنیادین و گاه متناوب در ساخت سیاسی حکومتها، ضرورت توجه به این مفهوم را در ذهن دانشمندان هردوره به وجود آورده آورده  وهریک آن را  به اقتضای شرایط سیاسی و اجتماعی هردوره تعریف کرده اند. نابرابری در تعریف  بستگی مفهومی زیادی با  دو مفهوم فقر گاه به عدالت و گاه به فقر نزدیک می شود اما هیچگاه مترادف آنها نبوده است.این مقاله به شکل هدفمند، به سیر تحول مفهومی نابرابری و مشتقات آن در آراء فلاسفه از یونان باستان تا کنون پرداخته و  تلاش می کند با ارایه آخرین تعاریف، کنشهای هدفمندی را برای رویارویی با آن، متناسب با آخرین تعاریف عرضه کند.

ماهیت روابط آمریکا و عربستان سعودی راهبردی و سابقه ی آن به اوایل دهه 1930 م برمی گردد.اساس این رابطه مبتنی بر معادله نفت در برابر امنیت بوده است.این رابطه با افت وخیز و چالش های محدودی ادامه داشته تا برهه ی به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا و تلاقی آن با نسل جدید سیاست ورزان(محمد بن سلمان)عربستانی که باعث تحول در نوع رابطه و رویکرد طرفین شده است.بعدازآن عربستان در منطقه خاورمیانه فعال شده و رویکرد تهاجمی دنبال کرده است.این پژوهش درصدد است تا جایگاه عربستان در سیاست خارجی آمریکا را با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای موردبررسی قرار دهد.رویکرد ترامپ دو مرحله داشته است.قبل از ریاست جمهوری و بعد از ریاست جمهوری.نتایج پژوهش حاکی از آن است که آمریکا در تلاش است در قالب سیاست «موازنه تهدید» و باهدف کاستن از هزینه های اقتصادی و راهبردی و باسیاست «موازنه از راه دور» با مساعدت عربستان و کشورهای همسو، اهداف منطقه ای خود را تامین کند.

تهدید غرب علیه روسیه عمدتا درسه حوزه داخلی روسیه، حوزه پیرامونی به ویژه جمهوری های مشترک المنافع و حوزه ی بین الملل قابل بررسی است. اما سیاست ها و اقداماتی که در قبال اوکراین اعمال شده است با حساسیت ویژه ای توسط روسیه دنبال می شود چراکه، اوکراین از مهم ترین کشور اروپای شرقی در ابعاد جغرافیای سیاسی و اقتصادی برای اتحادیه اروپاست. اهمیت ژیوپلیتیکی اوکراین، به عنوان دومین کشور بزرگ اروپایی واقع در سواحل شرقی و غربی دریای سیاه، تا بدان جاست که برژینسکی از آن کشور به عنوان «ترن سیاست منطقه ای پس از گسترش اتحادیه ی اروپا» یاد می کند. با این حال اهمیت اوکراین در رابطه ی روسیه و اوکراین که شامل نزاع بین جریانات روس گرا و غرب گرا و عملیات های نظامی روسیه است محدود نمی شود بلکه یک نزاع بین روسیه و اتحادیه اروپا نیز در جریان است در این تحقیق که به روش تحلیلی و توصیفی گردآوری شده است سوال اصلی این است که بحران اوکراین چه تاثیری بر روابط روسیه و اروپا دارد؟ و در این راستا با بررسی اهمیت ژیوپلیتیک بحران اوکراین برای روسیه و اتحادیه ی اروپا و تجزیه و تحلیل بحران اوکراین از اقدامات اقتصادی و ناتو برای مقابله با روسیه و در حمایت از اوکراین مورد بررسی قرار می گیرد.