نشریه کلام حکمت
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1397)

مسئله اثبات یا نفی ماهیت به معنی الاخص برای واجب الوجود، جزء مسایل اساسی و تاثیرگذار در مباحث خداشناسی فلسفی است؛ زیرا با مسئله بساطت ذات الهی رابطه تنگاتنگی دارد. در این مقاله، این مسئله از دیدگاه سه تن از بزرگان، یعنی فخر رازی، خواجه نصیر طوسی و ملاصدرا با روشی تحلیلی بررسی شده و تفاوت دیدگاه ها مشخص می شود. فخر رازی در آثارش، نظر ثابتی ندارد. در برخی آثارش دیدگاه عینیت و در برخی دیگر زیادت وجود بر ماهیت را پذیرفته است. خواجه نصیر طوسی نیز معتقد به عینیت وجود و ماهیت در واجب تعالی است. ملاصدرا، بنیان گذار حکمت متعالیه، بر اساس دیدگاه مبنایی اش، یعنی اصالت وجود، قایل به عینیت وجود و ماهیت در واجب الوجود است. تفاوت دو دیدگاه مشایی و صدرایی پیرامون ماهیت الهی این است که بر اساس مکتب مشاء و دیدگاه خواجه وجود و ماهیت الهی، وجودی در کنار دیگر ماهیات است، اما بر اساس دیدگاه ملاصدرا که واجب تعالی را تنها وجود مستقل و بقیه وجودها را وجودی رابط می داند، تنها حقیقت بالذات هستی، وجود و ماهیت باری تعالی است و بقیه ماهیات، وجودهای طفیلی و وابسته به وجود حق تعالی هستند.

براهین متعددی برای اثبات وجود خداوند متعال ارایه شده است. برهان امکان و وجوب ابن سینا که اولین بار توسط فارابی مطرح شده، یکی از محکم ترین برهان های خداشناسی است که بدون نیاز به مقدمات دیگری، فقط از راه وجود، به اثبات خدا می پردازد. می توان به کمک این برهان، پس از اثبات وجود خدا به عنوان واجب الوجود، به صفات سلبی و ثبوتی خداوند که برای واجب الوجود قابل تصور است، پی برد. خواجه نصیرالدین طوسی در کشف المراد به بیان این صفات پرداخته که به وجوب وجود خداوند متعال برمی گردند.

اتحاد و حلول، نوعی تبیین نادرست از نحوه ارتباط انسان با خداست که پیشینه آن به مباحث کلامی مسیحیت و برخی از صوفیه برمی گردد. این مطلب به طور حتم باطل است و قرآن به طور صریح  بطلان آن را اعلام کرده است. متکلمین مسلمان نیز در کتب کلامی خود در ذیل صفات سلبیه، به این موضوع پرداخته و براهین مختلفی آورده اند. اتحاد به معنای یکی شدن دو شیء است و متکلمین آن را در مورد خدا و مخلوق باطل می دانند و کسی در این زمینه مناقشه ای ندارد. متکلمین از قدیم در ابطال حلول، استدلال معروفی دارند که فخر رازی بر آن اشکال وارد کرده و نپذیرفته و به جای آن استدلال دیگری آورده است. در مقابل، خواجه نصیرالدین طوسی بر استدلال فخر رازی اشکال وارد کرده و خود استدلال دیگری می آورد. در زمان معاصر و به برکت مکتب فلسفی ملاصدرا، مبناهای کلامی تا حدی متحول شده و استدلال های کلامی، رنگی از فلسفه به خود گرفته اند. آیت الله جوادی آملی در این زمینه حلول را یک بار با استدلال صرف کلامی و بار دیگر با استدلال فلسفی- عرفانی نفی کرده است.

پژوهش حاضر، کوششی برای تبیین نقش دعا در تکامل معنوی انسان است. هدف از این پژوهش، تبیین چگونگی تاثیر دعا در تکامل معنوی انسان و تصحیح نگرش به آموزه دعا به عنوان راهی برای رسیدن به کمال حقیقی است. این پژوهشبا روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع دست اول و مختلف جمع آوری شده است. با بررسی حقیقت دعا و کمال حقیقی انسان روشن می شود که کمال حقیقی انسان، قرب به پروردگار است و دعا به عنوان یک عمل اختیاری، یکی از راه های تکامل معنوی انسان است. میزان کسب تکامل معنوی در دعا، به مرتبه ایمانی شخص دعاکننده بستگی دارد.

در این پژوهش سعی شده است مبانی نظریه تاریخ مندی آموزه های دین از نگاه نومعتزلی، بررسی شود، پس ابتدا دیدگاه نومعتزلی و سپس نقد این دیدگاه ها بیان می شود. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که قرآن، امری مافوق زمان و مکان، و عربی بودن زبان قرآن، با تاریخ مندی و تاثر قرآن از فرهنگ زمانه ملازمه ای ندارد؛ زیرا قرآن امری موجود در لوح محفوظ و در کتاب مکنون الهی است که پس از طی مراحل از حقیقت محمدیه بر وجود پیامبر (ص) نازل شد، هم چنان مخاطب قرآن، فقط اعراب آن زمان نبوده و این کتاب برای همه جهانیان است. برهمین اساس، رسالتش نیز جهانی و محدود به مکان نزول نمی شود.