نشریه مطالعات نقد زبانی و ادبی
پیاپی 15 (زمستان 1399)

پژوهش حاضر با بررسی سمفونی مردگان، رمان عباس معروفی، با تمرکز بر مفاهیم قدرت و مقاومت از دیدگاه فوکو، به طرح این موضوع می پردازد که آیا آیدین در برابر خواست قدرت از طرف پدر و برادر میتواند مقاومت کند؟ آنچه در این نوشتار در جستجوی پاسخ آن هستیم چرایی جداسازی آیدین از خانواده و به حاشیه رانده شدن اوست. گفتمان قدرت و انضباط از دیدگاه فوکو با بخشهای زیادی از این اثر ادبی ارتباط دارد، بنابراین می خواهیم بفهمیم که چه وقت لحظه ی تاریخی انضباط برای قهرمان اثر فرا میرسد و چگونه مجازات وی از بدن به روح و روان تغییرکرده است. آیا روشی برای مقاومت در برابر محیط فوکویی و وضعیت سراسربینی پیرامونش پیدا میکند تا مقابل سازگاری مقاومت کند و یا به صورت چارهناپذیر در بند زندان خواهد ماند. نگارندگان این مقاله ابتدا نظریه های فوکو را تبیین میکنند و سپس با تحلیل مولفه های فوکو در فضای داستانی سمفونی مردگان، سلطهی پدری را که تحمل تفاوت و تضاد را ندارد و برای بهنجارسازی فرزندان سلطه ایجاد میکند را تحلیل و موشکافی میکنند و به این پرسش نیز پاسخ می دهد که آیدین برای طبیعی تر شدن از نگاه دیگران، زجر بیشتری خواهد کشید.

برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان (فبک)، نیم قرن پیش به ابتکار متیو لیپمن آمریکایی پایه گذاری شد. این برنامه به مساله تعلیم و تربیت نگاهی نو دارد و مهارت های ارزشمند تفکر همچون خلاقیت، کنجکاوی، انتقاد، استدلال، داوری و... را به کودکان می آموزد. در این برنامه مواد درسی داستان هایی است که در آن ها رویدادهای پیچیده و موقعیت های چالشی زندگی شبیه سازی شده تا مخاطب با تفکر در آن ها آمادگی برخورد منطقی با رویدادها و موقعیت های مشابه در زندگی واقعی را پیدا کند. چنین داستان هایی متفاوت با داستان های معمولی و از غنای ادبی، فلسفی و روانشناختی برخوردار است. این جستار که با روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای صورت گرفته، غنای روانشناختی مجموعه داستان « تنور و داستان های دیگر» هوشنگ مرادی کرمانی را بررسی کرده است. بر این اساس هر داستان در دو ساحت زبان نگارش و درک واژگانی کودک و نوجوان و تناسب مفاهیم با درک و دریافت کودک و نوجوان، بررسی شده است. دستاورد پژوهش نشان می دهد که در هر دو ساحت، از مجموع 15 داستان، 12 داستان مطلوب و 3 داستان تا حدی مطلوب است. بنابراین غنای روانشناختی داستان ها بالاست و با بازنویسی و اصلاح ضعف هایی که در آن ها وجود دارد، داستان ها از این منظر، مناسب استفاد در برنامه فلسفه برای کودکان خواهندشد.

تلمیح به عنوان یکی از شگردهای بلاغی است که همواره نقشی مهم و موثر در القای عواطف و آفرینش تصاویر ادبی؛ بخصوص در حوزه شعر داشته است . ویژگی قابل توجه تلمیح آن است که به عنوان یک شیوه فرمی برای تبیین ذهنیات، می تواند اشکال بلاغی دیگری را نیز در بطن خود جای دهد و بدین ترتیب، هم جنبه مخیل سخن را قوت بخشد و هم بعد القایی آن را برجسته سازد. کاربرد تلمیح در شعر، از یک سو موجب خلق معانی تازه میگردد و از سوی دیگر، نقش مهم و موثری در خیال انگیز کردن و غنی تر ساختن تصاویر شعری ایفا می کند . براساس همین اهمیت، هدف مقاله حاضر، بررسی جلوه های کارکرد معنایی و بلاغی تلمیح در اشعار میرنوروز و داراب افسر بختیاری از شاعران بنام لرستان است که با روش توصیفی- تحلیلی انجامم یگیرد.یافته های این تحقیق حاکی از آنند که برجسته ترین گونه های تلمیح در اشعار میرنوروز و داراب افسر بختیاری عبارتند از: اشارات و قصه های قرآنی- روایی؛ به ویژه ماجرای پیامبران، تلمیحات تاریخی- داستانیاشارات اساطیری- حماسی. به نظر می رسد این دو شاعر بر آن بوده اند تا شعر را به عنوان منب ع آگاهی برای مردم ارایه دهند.

قرآن کریم معجزه پیامبر اسلام، یک برنامه کامل زندگی است که مملو از مفاهیم انتزاعی میباشد. هدف نگارنده از نگارش این تحقیق، تبیین مفهوم دو واژه بهشت و جهنم با استفاده از طرحواره حجمی است. پیکره این تحقیق 148 آیه از قرآن کریم است که به طور خاص فقط به توصیف آشامیدنیها، خوراکیها، درختها و رنگها میپردازد و سپس از لحاظ نمادین آنها بررسی شده اند. روش تحقیق، از نوع توصیفی است و همچنین در چارچوب زبانشناسی شناختی میباشد. دستاوردهای این تحقیق شفافیت مفهوم واژه های بهشت و جهنم است. همچنین با بررسی و مقایسه توصیفات نمادین میتوان نتیجه گرفت تمام عناصر به کار رفته در بهشت، نماد امید، زندگی، شفا و لذت است در حالی که عناصر مربوط به جهنم در مقابل نماد مرگ، عذاب و سختی است.

در ساختارگرایی، پساساختارگرایی و ساختارشکنی تاکید بر قراردادی بودن کلمه و معنامند بودن آن در ساختارها به علت رابطه کلمه با سایر کلمات و تفاوت کلمات با یکدیگر است. اما در مکتب زبان شناسی فراساختارگرا، زبان جزء مقولات ذاتی پسینی به شمار می رود. لذا کلمه به علت رابطه هم آنی که با پدیدارها دارد، یک امر ذاتی و فطری است که تابع تاریخ گرایی عمیق گرا می باشد، که با حفظ و همراهی همواره ی ابعاد ثابت و لغت نامه ای در هفت خودآگاه و ناخوداگاه جمعی_فردی انواع ابعاد متغیر حقیقت عمیق وجودی کلمه را در ساختارهای متفاوت به منصه ی ظهور می رساند. این مقاله ضمن معرفی اجمالی ساختارگرایی، پساساختار گرایی و ساختارشکنی، به طور خلاصه مکتب زبان شناسی فراساختارگرا را معرفی می کند؛ سپس از منظر این مکتب فطری یا ذاتی بودن کلمه، و تابعیت کلمه از تاریخ گرایی مورد بررسی قرار می گیرد. نتیجه آنکه کلمه امری ذاتی است که در تاریخ گرایی عمیق گرا مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. و فراساختارگرایانه عمل می کند.

لایزنگان روستایی است در شه رستان داراب که در استان فارس واقع شده است. در این روستا از گذشته تا کنون لهجه ها و گویشهای گوناگونی در هم ادغام شده اند که تاثر لری آن چشمگیرتر است. در این جستار روش گردآوری مطالب میدانی و کتابخانه ای بوده و روش پژوهش نیز تحلیل محتوا با رویکرد تحلیلی توصیفی بوده است. نگارنده کوشیده است تا از - منابع معتبر استفاده کند و ریش ه واژه ها را تا جایی که منابع امکان می دهد در زبانهای فارسی نو، فارسی میانه، فارسی باستان و بعضا هند و اروپایی جویا شود، سپس به صورت تطبیقی به مشترکاتی که با سایر گویش های ایرانی داشتهاند بپردازد. پژوهش پیش رو نتایج بسیاری درپی داشت. در این گویش واژه های کت [kot]، کله [kola] و کل [kal] در معناهای مختلفی به کار را در خود دارند و به نظر میرسد » سوراخ، حفره و گودی « میروند که همگی به نوعی مفهوم واژه کت [kot] صورتی دیگر از واژه کله [kola] و کل [kal] باشد. این احتمال نیز وجود دارد که صورت کله [kola] و کل [kal] مربوط به شمال کشور و صورت کت [kot] مربوط به جنوب کشور بوده است.

رودبار زیتون شهرستانی است پهناور که در جنوب این استان گیلان و در مرز این استان با استان های زنجان و قزوین قرار دارد. در این پژوهش شماری از پربسامدترین پسوندهایی که در ساخت اسم در گویش رودباری به کار می روند با شواهدی از شش واژه نامه ای که تاکنون از گویش رودباری ارایه شده اند معرفی شده است. این پژوهش نشان می دهد این وندهای اسم ساز که غالبا به اسم، صفت یا ستاک فعل افزوده می شوند، بیشتر معنای نسبت و وابستگی و مانندگی را به آن می افزایند. البته پاره ای از این وندها هم زیادتی در معنا ایجاد نمی کنند.در گونه های مختلف گویشی، گاهی دو یا چند وند متفاوت به یک اسم، صفت یا ستاک فعل افزوده می شوند و معنای واحدی را به آن می افزایند. استفاده از وندها در ساخت واژه، کاربران را از تولید واژگان بسیط تازه که هزینه های زبانی را بالا می برند بی نیاز می سازد و این نکته در اقتصاد زبان دارای اهمیت بسیار است. بررسی این وندها به ریشه شناسی واژگان رودباری و گویش های همسایه که با گویش رودباری قرابت بسیار دارند یاری می رساند چرا که این وندها در ساخت واژگانی بویژه در نامگذاری ابزارها، موجودات، پدیده ها و جاینام ها نقش بنیادی دارند.