نشریه گیاهان دانه روغنی
سال سوم شماره 1 (بهار و تابستان 1400)

این پژوهش به منظور شناسایی جایگاه استان های کشور از لحاظ میزان بهینه گی در تخصیص، ارتقای کارایی و میزان صرفه جویی ناشی از مصرف بهینه نهاده ها در زراعت کلزای آبی با استفاده از اطلاعات سال زراعی 97-1396 وزارت جهاد کشاورزی انجام شده است. بیشترین مقدار نهاده ها در استان های کهگیلویه و بویراحمد (بذر)، سمنان (کود حیوانی)، زنجان (حشره کش ها)، گلستان و اردبیل (قارچ کش)، قم (فسفاته)، خراسان رضوی (ازته)، البرز (پتاسه) و کردستان (ریز مغذی) مصرف شده است. عملکرد کلزا در مزارع آبی از 1514 الی 4268 کیلوگرم در هکتار متغیر بوده و به طور میانگین 2616 کیلوگرم در هکتار می باشد. هزینه تولید در هر هکتار این محصول در استان های مختلف از 25/49 (استان خراسان جنوبی) تا 69/07 (استان البرز) میلیون ریال متغیر بود. با توجه به قیمت نهاده ها، کارایی هزینه ای در زراعت کلزا در کشور 71 درصد و بیشترین آن مربوط به استان های کردستان، هرمزگان و خراسان شمالی و کمترین آن مربوط به استان های سمنان، قم و خراسان رضوی بود. لذا در شرایط حاضر لازم است از میزان مصرف بذر (یک کیلوگرم)، حشره کش (یک کیلوگرم)، فسفاته (31 کیلوگرم)، ازته (151 کیلوگرم) و پتاسه (12 کیلوگرم) کاسته و بر میزان مصرف ریزمغذی ها به اندازه 0/3 کیلوگرم در هکتار افزوده شود. میزان صرفه جویی حدود 2/96 میلیون ریال بوده و بیشترین صرفه جویی بابت مدیریت مصرف کود ازته (1/39 میلیون ریال) است. کاهش قیمت نهاده ها منجر به کاهش کارایی هزینه ای از 71 درصد به 68 درصد و افزایش اثربخشی نهاده ها منجر به افزایش کارایی هزینه ای به 72 درصد می شود، در نتیجه رویکرد کلی در زراعت کلزای آبی کشور، افزایش کارایی نهاده های تولیدی بوده و پرداخت یارانه در نهایت برکارایی هزینه ای تاثیر منفی خواهد گذاشت.

در سال زراعی 98-1397در مزارع کلزای آلوده به علف هرز گل جالیز، آزمایشی در دو شهرستان بندرترکمن و گالیکش از توابع استان گلستان انجام شد. در این آزمایش 4 نوع رقم کلزا (هایولا50، تراپر، آر جی اس و آگامکس) تحت تاثیر ترکیبات مختلف علف کشی (1- علف کش بوتیزان استار دو نیم لیتر در هکتار بلافاصله بعد از کشت و قبل از سبز شدن محصول + علف کش رانداپ به میزان 60 میلی لیتر در هکتار، 2- بوتیزان استار + لونترل به میزان 600 میلی لیتر در هکتار، 3- علف کش ترفلان دولیتر در هکتار بلافاصله قبل از کشت و مخلوط با خاک + رانداپ، 4- علف کش ترفلان + لونترل) قرار گرفتند و تیمار آلوده به گل جالیز بدون اعمال تیمار علف کش نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. نتایج این بررسی نشان داد که در شهرستان  بندرترکمن نمره و شدت آلودگی به گل جالیز در رقم تراپر پایین تر از سایر ارقام بود. در شهرستان گالیکش نمره و شدت آلودگی به گل جالیز در رقم آگامکس بالاتر از سایر ارقام بود. از بین تیمارهای علف کشی تیمار ترفلان + رانداپ پایین ترین نمره ی آلودگی، کم ترین تعداد بوته گل جالیز و کم ترین ارتفاع بوته گل جالیز را داشت.

گونه های مختلف جنس Orius SPP. که به سن های گل مشهور هستند از خانواده Anthocoridae می باشند. شکارگران ریز جثه ای هستند که از بندپایان مختلفی تغذیه می کنند. این شکارگران اهمیت بسزایی در کنترل آفات مکنده بسیار مهم مزارع گیاهان دانه روغنی از قبیل تریپس ها، سفید بالک‎‎ ها، شته ها و کنه ها دارند. در این پژوهش از مزارع مختلف گیاهان دانه روغنی از قبیل سویا، پنبه و آفتابگردان در مرحله گلدهی از نقاط مختلف استان نمونه برداری انجام شد و پس از بررسی های مختلف ریخت شناسی مشخص شد که دو گونه Orius niger و Orius albidipennis مهم ترین گونه های شکارگر مزارع گیاهان دانه روغنی استان گلستان هستند که سهم زیادی در کنترل آفات مکنده از قبیل تریپس و سفید بالک در مزارع گیاه دانه روغنی که سم پاشی نشدند به خود اختصاص داده است.

روش های مختلفی از برداشت بادام زمینی در بین کشاورزان منطقه مغان مرسوم است. میزان تلفات بادام زمینی در مرحله برداشت، بیشتر از هر محصولی است که در منطقه کشت می شود. بررسی های انجام شده نشان می دهد که در شرایط نامناسب برداشت، بیش از 10 درصد محصول تلف می گردد. بنابراین کاهش تلفات در این مرحله ضروری است و این امر مستلزم برداشت به موقع محصول و انتخاب روش مناسب برداشت و جداسازی میوه بادام زمینی از بوته است. برداشت بادام زمینی در دو مرحله انجام می شود، مرحله اول شامل درآوردن کامل بوته ها از خاک و مرحله دوم شامل جداکردن غلاف بادام زمینی از بوته گیاه است. میزان تلفات بادام زمینی در مرحله اول، با استفاده از روش شمشیرزنی و دستگاه مخصوص بادام کن به ترتیب برابر با 4/8 و 2/5 درصد برآورد گردید. کمترین تلفات مرحله دوم برداشت در روش دستی 3/06 درصد و در روش خرمنکوبی و کمباین کششی نیز به ترتیب 5/42 و 7/25 درصد به دست آمد.

کلزا بیش از یک دهه است که در ایران به عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی شناخته شده است. شناخت ناهنجاری های تغذیه ای این محصول، می تواند موجب افزایش عملکرد کمی و کیفی این محصول گردد. برای این منظور، در سال 1398، در 30 مزرعه کلزای منطقه مغان، نمونه برگ و خاک تهیه و برخی از عناصر غذایی اندازه گیری شد. در منطقه مورد مطالعه، به ترتیب، عدم جذب عناصر غذایی منیزیم، مس، نیتروژن و منگنز می تواند دلیل عدم دستیابی کلزاکاران به حداکثر عملکرد باشد. عامل اصلی کمبود منیزیم در گیاه، کمبود منیزیم خاک می باشد. عوامل دیگری همچون، آهکی بودن خاک ها، مقدار بالای پتاسیم خاک های منطقه نیز می توانند موثر باشد. توصیه می شود از کود سولفات منیزیم استفاده شده و از کود پتاس، بیش از حد استفاده نشود. عامل اصلی کمبود مس در گیاه، پ هاش بالای خاک ها، مصرف بیش ‎ازحد کودهای فسفاتی و اوره می باشد. توصیه می شود علاوه بر مصرف کود سولفات مس، با استفاده از گوگرد همراه با تیوباسیلوس و سولفات آمونیوم پ هاش موضعی خاک کاهش پیدا کند. در خصوص نیتروژن، به احتمال زیاد، عدم رعایت اصول مصرف کودهای نیتروژنه موجب بروز کمبود این عنصر شده است. توصیه می شود، کودهای نیتروژنه به شکل تقسیط در سه مرحله پایه، خروج از روزت و شروع گلدهی بکار برده شود. کمبود مطلق منگنز در خاک عامل اصلی کمبود منگنز در خاک می باشد. همچنین، کمبود ماده آلی خاک، عدم مصرف کودهای حاوی این عنصر و آهکی ‎بودن خاک ها می توانند به عنوان عوامل ثانویه باشند. توصیه می شود از کود سولفات منگنز و یا از کودهای سه ‎گانه آهن-روی- منگنز استفاده شود.

کک های کلزا یکی از آفات مهم کلزا می باشند؛ که با تغذیه از کوتیلدون ها و برگ های اولیه خسارت می زنند. به منظور معرفی حشره کش جدید برای کنترل این آفت آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 6 تیمار و 3 تکرار در استان های مازندران و گلستان در سال 1397 انجام شد. تیمارها شامل حشره کش آلفاسایپرمترین (300 و 150 گرم در هکتار) و لامبدا سی هالوترین (75 میلی لیتر در هکتار) در مقایسه با مالاتیون (600 میلی لیتر در هکتار) و تیاکلوپراید (300 میلی لیتر در هکتار) و شاهد بودند. با استفاده از کارت چسبی زردرنگ، 1 روز قبل از سمپاشی و 3، 7 و 14 روز پس از سمپاشی تعداد کک ها شمارش و برای محاسبه درصد مرگ و میر کک ها از فرمول هندرسون تیلتون استفاده گردید. درصد بوته های خسارت دیده و میزان خوردگی سطح برگ در 14 روز بعد از سمپاشی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد در هر دو استان حشره کش های آلفاسایپرمترین در هر دو غلظت و لامبدا سی هالوترین بیشترین کارایی را دارند. همچنین درصد بوته های آفت زده بین تیمارها در 14 روز بعد از محلول پاشی در سطح احتمال 1 درصد اختلاف معنی ‎داری وجود داشت. بنابراین توصیه می گردد جهت کنترل کک های کلزا از حشره کش آلفا سایپرمترین با غلظت 150 گرم در هکتار و لامبدا سی هالوترین با غلظت 75 میلی لیتر در هکتار استفاده شود.

لاین امیدبخش کلزای بهاره SRL-93-4 با رقم شاهد دلگان در شرایط زارعین سیستان در دو روستای قاسم آباد و حسین آبادی از توابع شهرستان های زابل و زهک در دهه اول آبان با دستگاه خطی کار کشت و از نظر عملکرد دانه و زودرسی ارزیابی شدند. بر اساس آزمون t، بین لاین جدید SRL-93-4 و رقم شاهد دلگان از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی دار نبود اما از جهت زودرسی میان آنها تفاوت وجود داشت. میانگین تولید دانه در رقم شاهد دلگان نسبت به لاین جدید بالاتر بود اما از لحاظ زودرسی لاین SRL-93-4 نسبت به رقم دلگان 13 روز از نظر گلدهی زود گل ده تر و 8 روز از نظر تعداد روز تا رسیدگی زودرس تر بود. زودرسی این لاین می تواند بعنوان یک مکانیسم و ویژگی مناسب برای توصیه آن در کشت های تاخیری و در مناطقی با فصل رشد کوتاه و نیز در اقلیم گرم و شمال جهت فرار از تنش خشکی و گرمای آخر فصل باشد.