فهرست مطالب
نشریه تاریخ اسلام در آینه اندیشه ها
سال دوازدهم شماره 1 (پیاپی 17، بهار و تابستان 1399)
- تاریخ انتشار: 1399/06/01
- تعداد عناوین: 6
-
صفحات 7-44شیعیان و هزارهها در افغانستان از نگاه جمعیتی و مذهبی در اقلیت میباشند و به همین خاطر ستمهای بسیاری در طول تاریخ از سوی حکومتهای استبدادی برآنان وارد شده است. در تمام این زمانها، علما و مرجعیت شیعه به عنوان رهبران دینی، در کنار مردم حضور فعال و تاثیر گذار داشتند. نقش آفرینی علما در تحولات سیاسی و اجتماعی، باعث شد که آنها سختترین فشارها را تحمل کرده و بسیاری شان از سوی دولتهای خود کامه قتل عام و یا در اسارت و زندانها به شهادت رسیدند. نقش علما شیعی در سه دورهی گذشته، انقلاب اسلامی و عصرجدید و پس از پیروزی مجاهدین در افغانستان، بسیار آشکار بوده است. در تمام این ادوار علما،کارنامهی بس روشن و درخشانی را از خود برجای گذاشتهاند. در این مقاله نقش علما و مرجعیت شیعه در تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه هزاره و شیعه، مورد بررسی قرار گرفته و کارویژههای آنان در جامعه در عرصههای مختلف نیز بیان گردیده است. حضور عالمان چون؛ آیتالله حجت، شهید سید اسماعیل بلخی، مرجع فقید آیتالله محقق کابلی، شهید عبدالعلی مزاری و دهها عالم و اندیشمند دیگر در عرصههای سیاسی، اجتماعی، دینی و مذهبی چه در دوران معاصر و چه قبل از آن، فرهنگ شیعه را حفظ و هویت کتمان شدهی هزارهها و شیعیان را احیا کردند.کلیدواژگان: علما، مرجعیت دینی، شیعیان افغانستان، هزارهها، سیاست و حکومت
-
صفحات 45-68یکی از نظام های مهم اجتماعی که در فرهنگ مردم اثرگزار است، نظام آموزشی است که علاوه بر انتقال میراث فرهنگی گذشته به نسل آینده، تغییرات مطلوبی را در شناخت، نگرش و در نهایت رفتار انسان ایجاد می کند. اولین نظام آموزشی بعد از ظهور اسلام در افغانستان، مکتب خانه های سنتی بودند که توسط عالمان دینی در مکانهای خاص مانند مساجد، حسینیه ها، منازل شخصی بر گزار می گردیدند، و به کودکان آموزش می دادند که بیشتر شامل قرآن کریم، بیان احکام و سواد خواندن و نوشتن می شد. براین اساس، مساله پژوهش پیش رو عبارت است از بررسی جایگاه و نقش مکتب خانه های سنتی در فرهنگ اسلامی شیعیان افغانستان. این مقاله با بهره بری از منابع تاریخی و بایستههای روش تاریخ پژوهی و نیز پژوهش پیمایشی از طریق مصاحبه با افراد کارشناس و خبره به این سوال پاسخ داده است که جایگاه و نقش مکتب خانه های سنتی در فرهنگ اسلامی شیعیان افغانستان چگونه بوده است؟ این تحقیق با بهره بری از منابع مکتوب و احیانا مصاحبه با افراد خبره در مقام گردآوری و روش تحلیلی- توصیفی در مقام داوری به سامان میرسد. به نظر می رسد که مکتب خانه های سنتی در فرهنگ اسلامی شیعیان افغانستان دارای نقش و جایگاهی خاص است.کلیدواژگان: افغانستان، فرهنگ، فرهنگ اسلامی، مکتب خانه، عالمان دینی و تعلیم و تربیت
-
صفحات 69-98
فرهنگ و تمدنی که امروز در سرزمین اسلامی افغانستان وجود دارد حاصل تلاش نخبگان علمی و فکری است که با تلاش و جدیت فراوان برای نسل های امروزی به یادگار گذاشته است. این مقاله، با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، به واکاوی ابعاد و مولفه ها، ظرفیتها و آسیبهای تمدنی در افغانستان معاصر می پردازد. برای دستیابی به بالندگی تمدن و حفظ میراث باشکوه و نیز تداوم گسترش و شناساندن آن، مشارکت همگانی مردم مسلمان افغانستان و عزم جدی دولت اسلامی برای فراهم کردن بستر مناسب برای تقویت نیروهای کارآمد و تمدن ساز را می طلبد. طبق یافته های پژوهش حاضر، قانون مداری، عدالت خواهی، عقلانیت، دانش گستری، تربیت نیروی انسانی، آزادی خواهی، وحدت و یکپارچگی مردم افغانستان، آرامان گرایی میتواند موجب ماندگاری و شکل گیری تمدن نوین در افغانستان معاصر باشد.
کلیدواژگان: تمدن اسلامی، آسیب ها، ظرفیتهای فرهنگی، عناصر سازنده، هجرت -
صفحات 99-136
تبیین مفاهیم اعم از لغوی و اصطلاحی و نیز نگاه گذرا به مولفههای تمدن اسلامی در گستره تاریخ مورد اهتمام تحقیق حاضراست. پویایی ماهیت اسلام، تجربه حاکمیت دینی عصر نبوی، شکلگیری تمدن عظیم اسلامی در مدینه النبیj آرمانگرایی و قانونمندی تمدن اسلامی، احساس ارزشمند به آموزههای اسلام و ارزشهای دینی از مو ضوعاتیاست که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته، بازگشت حقیقی به قرآن و اقتدا به سیره رسول الله و ایمه اطهار، الهامبخش شیعیان در احیای تمدن اسلامی بوده است. نقش موثری شیعیان در گسترش تمدن اسلامی به خصوص در زمینهی توسعهی علوم و معارف اسلامی از مباحث است که با عنایت به حجم و ظرفیت مقاله به صورت نسبتا مفصل به آن پرداخته شده، تمدن اسلامی در حقیقت، تمدنی که تجلی خلاقیت، عقلانیت و معنویت، ارزش و معرفت، اخلاق و قدرت، تعالی و قداست است.
کلیدواژگان: تمدن اسلامی، نقش شیعیان، مولفههای تمدن اسلامی، نقش اهلبیت -
صفحات 137-162
به رغم اهمیت تحولات سیاسی شیعیان افغانستان در دوران معاصر متون و منابع مربوط به این دوران آنچه تاکنون شناسایی شده، هنوز به صورت انتقادی نشر نیافته است. تحقیق حاضر، با نام«باز تاب اوضاع سیاسی شیعیان افغانستان در آثار مورخان معاصر و نقد آن» در پاسخ به این پرسش شکل گرفته است که وضعیت سیاسی شیعیان در آثار تاریخی مورخان معاصر افغانستان چگونه انعکاس یافته و قابل نقد است؟ اهمیت این طرح ازآنجا ناشی میشود که شیعیان همواره در تاریخ افغانستان به خاطر تعصبات مذهبی، قومی و سمتی نادیده گرفته شده است و از سوی رفتارهای حاکمان مستبد و متعصب تاثیر زیادی در بروز اختلافات مذهبی، قومی و سمتی داشته که در تمام زوایای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به صورت برجسته مشاهده میشود، که حتی تاریخ نگاران که به ادعای خودشان- هدف از نوشتن تاریخ بیان حقایق تاریخی است- بی نصیب نمانده و خیلی از مورخان منصف در بعض موارد نتوانسته به خاطر تعلقات مذهبی، قومی سمتی خود، واقعیت ها را آن گونه که هست بیان نماید
کلیدواژگان: شیعیان افغانستان، اوضاع سیاسی، نقدمورخان، تاریخ معاصر، سده اخیر -
صفحات 163-210
در طول تاریخ اسلام از میان شیعیان افغانستان فقها، دانشمندان و علمای برجسته بسیار برخاستهاند که با تصدی مرجعیت و زعامت دینی، موجب دینمداری، گسترش معارف و اخلاق اسلامی و فرهنگ اهلبیت در جامعه اسلامی گردیده و خدمات قابل توجه علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را به جامعه تشیع مخصوصا به جامعه شیعه افغانستان، ارایه دادهاند. از آن جمله افرادی چون: ملا محمد کاظم آخوند هروی، سید محمد حسین مقدس بامیانی، میر علی احمد حجت کابلی، علامه مدرس افغانی، شیخ عیسی محقق خراسانی، شیخ قربانعلی محقق کابلی و شیخ اسحاق فیاض را میشود نامبرد. این مجموعه فقیهان و عالمان بزرگ دیگری که در این مقاله به دلیل عدم فرصت کافی و طولانی شدن مقاله مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است؛ فقیهانی هستند که تاریخ تطور مرجعیت دینی شیعیان افغانستان را شکل داده و عینیت بخشیدهاند.
کلیدواژگان: تاریخ، تطور، مرجعیت، تاریخ تطور، مرجعیت دینی، تشیع و تشیع افغانستان