نشریه مطالعات روانشناسی با رویکرد اسلامی
پیاپی 4 (پاییز و زمستان 1400)

خانواده اولین و مهمترین نهادی است که پایه های شخصیتی فرزندان در آن پی ریزی می شود و کانون انسان سازی یا تخریب شخصیتی است. این سیستم دارای مرزها، تعاملات، ساختار و نقش هایی است که مهم ترین بخش آن با رابطه و تعامل آغاز می گردد. این تعاملات می توانند سازگارانه یا ناسازگارانه باشند که در نتیجه تعاملات ناسازگارانه امکان ایجاد مسایل اساسی می باشد. مشکلاتی نظیر سردی روابط زوجین، ایجاد اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و غیره در روان هریک از زوجین و مهم تر از همه رشد شخصیت فرزندان. شکل گیری شخصیت وابسته به عوامل مختلفی است که اساس آن ارتباط صحیح والدین با خود و در گام دوم رابطه والد-فرزندی است. هر میزان ظرف رابطه والد-فرزندی مثبت تر باشد در ایجاد شخصیت سالم موثرتر است بنابراین برای شکل گیری شخصیتی سالم و صالح که در مبانی دینی ما از آن با عنوان « باقیات الصالحات» یاد می شود باید به بررسی روابط درون خانواده پرداخت.  در این راستا پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر ناسازگاری زوجین بر رشد شخصیتی فرزندان از دیدگاه اسلام و روانشناسی با روش توصیفی_تحلیلی انجام شده است.یافته های پژوهش در دو بخش بررسی شده است: 1- عوامل ناسازگاری زوجین، 2- آثار و پیامدهای ناسازگاری زوجین بر رشد شخصیتی فرزندان. نتایج این پژوهش نشان داد عواملی همچون عدم هم کفو بودن همسران، عدم آشنایی به وظایف همدیگر، عدم رعایت اخلاق، عکس العمل نامناسب در برابر بد اخلاقی همسر، عدم تقوا و پاکدامنی، عدم درک یکدیگر و عدم ارتباط عاطفی زوجین، منجر به ناسازگاری زوجین می شود و این ناسازگاری ها پیامدهایی مانند : کاهش عزت نفس، ایجاد اضطراب و تشویش، افسردگی ، کاهش اعتماد به دیگران، نگرانی مداوم از دست دادن والدین در فرزندان را  به دنبال دارد که می تواند پایه های سلامت شخصیتی فرزندان را تهدید نماید. در واقع روابط ناسازگارانه ی زوجین، از طریق اثر گذاری منفی بر رشد شخصیتی فرزندان، کیفیت زندگی آینده آنان را آسیب پذیر می نماید.

اختلال وسواس فکری - عملی به عنوان چهارمین اختلال شایع روانپزشکی، چالش های جدی بلند مدتی را برای بیمار و سیستم خانواده در حوزه های گوناگون ایجاد می نماید. ازاین رو بررسی تاثیرات آن در بهزیستی فردی و خانوادگی اهمیت بسزایی دارد. در این راستا پژوهش حاضر با  هدف بررسی تاثیر وسواس زوجین بر بهداشت روانی خانواده و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد اختلال وسواس، با تاثیر بر سه حوزه رضایت مندی زناشویی مانند کاهش روابط عاطفی و جنسی، افزایش تنش ها، صرف وقت و هزینه مضاعف و... ؛ کیفیت زندگی مانند کاهش کارکردهای اجتماعی، مالی و شغلی و... و شیوه فرزند پروری مانند افزایش تنش، رفتارهای استبدادی در چارچوب کنترل گری، افزایش پرخاشگری و... بهداشت روانی خانواده را تهدید می نماید.

اختلال شخصیت پارانویید، با توجه به شاخصه ی اصلی آن که بدگمانی و سلب اعتماد در روابط بین فردی و به خصوص همسران در خانواده است، می تواند زمینه ساز طلاق عاطفی در بین زوجین باشد. طلاق عاطفی باعث منحدم شدن بنیان خانواده ودر نتیجه پیامدها واسیب های را بدنبال دارد.   این مطالعه با هدف بررسی نقش اختلال پارانویید در طلاق عاطفی و با  روش توصیفی و تحلیلی و گرد آوری کتابخانه ای انجام شده است. دستآور دهای پژوهش نشان داد اختلال پارانویید با ایجاد سوء ظن و بی اعتمادی در روابط همسری زمینه افزایش تنش ها، رفتارهای خصمانه و به تبع آن کاهش روابط صمیمانه،  دلزدگی و شکاف عاطفی را ایجاد می نماید که می تواند منجر به طلاق عاطفی همسران شود . همچنین نتایج پژوهش نشان می داد بر اساس دیدگاه اسلام ارتقای تعاملات مثبت بین همسران و همچنین انجام درمان های روانشناختی و دارو در مانی فرد مبتلا در کاهش عوارض نقش مثبتی ایفا می نماید.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش بازی در رشد هوش شناختی کودکان انجام شد. بدین منظور کلیه منابع مربوطه اعم از کتاب، مقاله و پایان نامه در بازه زمانی سال 1375 تا 1399 به روش پژوهش توصیفی- اسنادی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی هوش شناختی در روان شناسی و روایات نشان داد که بازی یعنی، یک فعالیت هدف دار با رشد هوش شناختی کودک ارتباط معناداری دارد. چون بازی در مرحله نخست سبب رشد قوای حسی کودک می شود، می تواند باعث رشد همه جانبه هوش کودک به ویژه رشد هوش شناختی وی گردد.

پژوهش حاضر به منظور تبیین نقش وظایف زن و شوهر در استحکام خانواده بر پایه منابع اسلامی انجام شده است. در این پژوهش نخست عوامل مختلف موثر بر استحکام خانواده از پژوهش های مختلف گزارش شده است. سپس با استفاده از روش اسنادی و تحلیل متون دینی، به وظایف زن و شوهر و نقش آنها در استحکام خانواده پرداخته است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که وظایف زن و شوهر به چهار دسته تقسیم می شوند: دسته اول وظایف زن و شوهر پیش از ازدواج که به نحوه تشکیل خانواده مربوط می شود شامل: رعایت کفویت و همسانی، رعایت اصالت و نجابت خانوادگی، رعایت ایمان و تقوا در تشکیل خانواده، رعایت شاخص خردمندی، توجه به شاخص زیبایی و توجه به اخلاق نیکو در تشکیل خانواده. دسته دوم وظایف مشترک زوجین پس از ازدواج که عبارتند از: احترام، آراستگی، همکاری،  اجتناب از تندخویی، دوری از بدزبانی و ارضای نیازهای جنسی، دسته سوم وظایف مختص شوهر که شامل موارد زیر است:  مدیریت خانواده، تامین اقتصاد خانواده و هدایت معنوی. دسته چهارم وظایف مختص زن که موارد زیر را شامل می شود: تمکین و اطاعت از شوهر، هماهنگی در فعالیت خارج از منزل، حفظ اموال شوهر و تدبیر منزل. بر پایه یافته های این پژوهش ایفای این مجموعه وظایف می تواند نقش اساسی در استحکام خانواده داشته باشد. این یافته ها را می توان بر پایه نظریه نقش ها تبیین کرد زیرا هرکدام از وظایف نقش زن و شوهر را تعیین می کند.