فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم
پیاپی 64 (پاییز 1401)

با توجه به افزایش روزافزون پدیده بزه دیدگی دوران کودکی و اینکه سهم قابل توجهی از موارد جرایم علیه کودکان نتیجه تکرار چرخه کودک آزاری است؛ ضروری است تا در مورد دلایل کودک آزای توسط آزاردیدگان و بزه دیدگان سابق؛ تحلیل جرم شناسانه صورت گیرد؛ نکته ای که وجود دارد به طور طبیعی انتظار می رود که شخصی که خود طعم آزار شدن توسط دیگران را چشیده است باید به خوبی با زشتی این کار آشنا شود و نباید آن را در مورد دیگران تکرار کند؛ اما واقعیت چیزی دیگری است که بزه دیدگی در دوران کودکی نسبت به جرایم خشن بر بزهکاری دوران بزرگسالی تاثیر مثبت دارد. با ارایه راهکارهایی در قالب پیشگیری کیفری از طریق جرم انگاری حمایتی و کیفرگزینی حمایتی و پیشگیری غیرکیفری از طریق شناسایی کودکان مستعد بزه دیدگی و مراقبت از آ ن ها و ایجاد خط تلفنی ویژه برای اعلام کودک آزاری، روان درمانی و ارایه تدابیر بازپروی و بازتوانی کودک آزار دیده و آگاه سازی و آموزش به خانواده ها می توان امیدوار بود که شیوع این پدیده کاهش یافته و کودکان سالم امروز، فردایی بهتر را برای ایران رقم بزنند.

به همان میزان که بانک ها می توانند نقش سازنده ای در اقتصاد یک کشور داشته باشند، عملکرد نامطلوب آنان هم می تواند تاثیرات بسیار مخربی بر نظام اقتصادی یک کشور داشته باشد. یکی از عواملی که موجب عملکرد نامطلوب بانک ها در عرصه اقتصاد یک کشور می شود، وقوع جرایم و تخلفات گسترده بانکی است که اغلب در نتیجه فقدان سازوکارهای موثر نظارتی در بانک ها اتفاق می افتند. این مقاله با هدف راهکارهای کاربردی در زمینه پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی از بزهکاری بانکی ارایه شده است.

پژوهش حاضر به صورت روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

مقابله با مصادیق متعدد بزهکاری بانکی، از دو طریق جرم انگاری و وضع مجازات برای این رفتار غیرقانونی (پیشگیری کیفری) و نیز راهکارهای غیرکیفری (پیشگیری غیرکیفری) از وقوع آن صورت می گیرد. پیشگیری کیفری باید به عنوان آخرین راهکار استفاده شود، از این رو مقوله جرم شناسی پیشگیرانه (پیشگیری غیرکیفری) از بزهکاری های بانکی حایز اهمیت است، زیرا که حجم و پیچیدگی این گونه جرایم بگونه ای است که در سیستم قضایی و آیین دادرسی کیفری فعلی امکان رسیدگی دقیق و منطبق بر عدالت، عملا میسر نمی باشد. مهم ترین راهکارهای پیشگیری اجتماعی از بزهکاری بانکی مواردی نظیر افزایش آموزش و ارتقاء آگاهی های عمومی، تدوین کدهای رفتاری و منشورهای اخلاقی، ارتقاء مشارکت مدنی، تجهیز رسانه ای برای آموزش مردم و شایسته سالاری است و عمده ترین راهکارهای پیشگیری وضعی از بزهکاری بانکی مواردی نظیر شفاف سازی، کنترل و نظارت و استفاده از امضای دیجیتال می باشد.

خانواده درمانی یک برنامه در دنیای امروزی برای درمان مشکلات و اختلالات عمده رفتاری است و این فرایند برنامه درمان کوتاه مدت خانواده و یک کار گروهی است. بنابراین این پژوهش با هدف نقش راهبردهای خانواده درمانی در پیشگیری از اعتیاد؛ مورد مطالعه خانواده های دارای فرزند معتاد در شهر کرج انجام شده است.

این پژوهش از نوع کمی و با رهیافت توصیفی و تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل خانوارهای دارای فرزند معتاد هستند که تعداد 125 نفر از آنها در راهبردهای خانواده درمانی مراکز مشاوره مشارکت داشته اند. پرسشنامه پژوهش نیز به صورت محقق ساخته طراحی شده که روایی صوری آن توسط اساتید فن و پایایی آن با کمک نرم افزار SPSS و آزمون الفای کرونباخ با ضریب بالای 7/0 مورد تایید قرار گرفت. آزمون های آماری نیز با استفاده از ضرایب رگرسیون پیرسون انجام شده است.

فرایند خانواده درمانی ضمن داشتن فواید و کاربردهای فراوانی برای خانواده در یک دیدگاه راهبردی موثر باعث کنترل اعتیاد در خانواده می شود.

اطفال، همواره در جامعه، آسیب پذیر هستند و نیاز به حمایت از طرف والدین و جامعه دارند. تکلیف والدین به برآوردن نیازهای اطفال و نوجوانان و نگهداری از آنان به طور کلی، تحت واژه حضانت مطرح بوده و حضانت در معنای عام کلمه عبارت است از سرپرستی و نگهداری صغیر که قیم نیز می تواند حضانت را برعهده گیرد. در رابطه با حضانت، جرایمی ممکن است به وقوع بپیوندد که عبارتند از: عدم انجام وظیفه حضانت، ممانعت از تحصیل فرزند و عدم تهیه وسایل تحصیل فرزند، ممانعت از ملاقات طفل با یکی از والدین و...؛ از این رو، اطفال تحت حضانت به عنوان یکی از آسیب پذیرترین اقشار جامعه، نیازمند یک سیاست کیفری افتراقی و خاص هستند. در این پژوهش با محوریت قرار دادن ازداوج سرپرست با فرزندخوانده، به نقد و ارزیابی پیشگیری کیفری در قبال جرایم علیه اطفال تحت حضانت پرداخته شده است.

پژوهش حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

ارزیابی قوانین و مقررات ایران، حاکی از این است که در مقابله با جرایم علیه اطفال، رویکرد پیشگیری کیفری نسبت به اشخاص عادی با اشخاصی که مسیولیت سرپرست کودک را دارند، هنگامی که جرم علیه آنها انجام می شود، یکسان است و همچنین با وجود مقرراتی نظیر مجاز دانستن ازدواج سرپرست با فرزندخوانده در صورت صلاحدید دادگاه و تفسیر موسع از تنبیه کودکان تحت حضانت به عنوان ضرورت تربیت آنان و سوء استفاده های فراوانی که از قوانین موجود می شود؛ پیشگیری کیفری موثری در قبال جرایم علیه اطفال تحت حضانت صورت نگرفته و در این زمینه نیازمند یک سیاست جنایی افتراقی و ویژه است.

زندگی های اجتماعی، با سبک های متفاوت زندگی شناخته و تعریف می شوند. در ایران دو رویکرد کلی به سبک زندگی وجود دارد که عمدتا از آن ها به عنوان سبک زندگی غربی یا سبک زندگی اسلامی یاد می شود. آنچه در زمینه سبک زندگی مهم است، پیامدهای ناشی از این سبک زندگی است. بر همین اساس هدف پژوهش حاضر بررسی نقش سبک زندگی با تاکید بر سبک زندگی اسلامی در پیشگیری از گرایش به رفتارهای پرخطر نوجوانان در شهر تهران می باشد.

این پژوهش با رویکرد کمی و به شیوه پیمایشی انجام شده است و ضمن به کارگیری ادبیات نظری موجود، متغیرهای اصلی پژوهش شاخص سازی شده اند. نمونه پژوهش شامل 390 نفر از نوجوانان 15 تا 19 ساله ساکن تهران هستند که بر اساس فرمول کوکران برآورد شده و روش نمونه گیری برای دستیابی به نمونه پژوهشی معرف، نمونه گیری سهمیه ای بوده و داده های گردآوری شده به کمک نرم افزار های Spss و Amos Graphics تحلیل شده اند.

یافته های حاصل از آزمون مدل نشان داد که سبک زندگی اسلامی با ضریب (40/0) اثر مستقیم و معناداری بر پیشگیری از گرایش به رفتارهای پرخطر نوجوانان دارد و این سبک زندگی نوعی کنترل کننده گرایش به رفتارهای پر خطر است و باعث پیشگیری از بروز این رفتارها در بین نوجوانان می شود. اما سبک زندگی غربی با توجه به پایین بودن ضریب آن (02/0)، نتوانسته تاثیر معناداری بر گرایش به رفتارهای پر خطر داشته باشد. نتایج میدانی این پژوهش نشان داد که از میان دو نوع سبک زندگی موجود در جامعه ایران، سبک زندگی اسلامی اثر معناداری در پیشگیری از گرایش به رفتارهای پرخطر دارد. به عبارت دیگر هرچقدر نوجوانان دارای الگوهای سبک زندگی از نوع اسلامی باشند، احتمال گرایش آن ها به رفتارهای پرخطر کم تر است.

حاشیه نشینی عنصر انکارناپذیر همه شهرهای بزرگ و مدرن جهان است؛ هرچند کمیت و کیفیت آن در جوامع مختلف متغیر است، اما در ایران حاشیه نشینی در نتیجه افزایش بی رویه مهاجرت ها، مسایل و آسیب های اجتماعی بالایی دارد. پیامد گسترش شهرنشینی سریع در ایران، پیدایش شهرهای بزرگ و ایجاد محله های حاشیه نشین با بافت نابسامان و مسکن نابهنجار است که ساکنان آن معمولا مهاجران روستایی یا قشرهای کم درآمد شهری هستند که به مشاغل کاذب و حاشیه ای می پردازند و پیامدهای نامطلوبی برای نظام اجتماعی دارد.

پژوهش حاضر از نوع پژوهش های توصیفی، از نوع همبستگی است. جامعه آماری نیز شامل همه شهروندان حاشیه نشین شهر کرج بوده و حجم نمونه به کمک فرمول کوکران به تعداد 384 نفر برآورد شده است. روش نمونه گیری نیز به روش خوشه ای تصادفی انجام شده و آزمون فرضیات با روش های همبستگی صورت گرفته است.

یافته های حاصل از تجریه و تحلیل فرضیات نشان داد که مولفه های میزان سرقت با ضریب همبستگی (363/0=r)، روی آوری به مشاغل کاذب با ضریب همبستگی (493/0=r)، میزان نزاع با ضریب همبستگی (505/0=r)، میزان فساد اخلاقی با ضریب همبستگی (411/0=r) و میزان از خودبیگانگی با ضریب همبستگی (328/0=r)، با میزان مهاجرت رابطه مستقیم و معناداری دارند. در نتیجه، میزان مهاجرت در مناطق حاشیه نشین، ضمن افزایش پدیده حاشیه نشینی، به افزایش آسیب های اجتماعی دامن می زند. همچنین تحلیل رگرسیون نشان داد که پدیده مهاجرت به طور معناداری وابسته به متغیرهای فوق است.

در عصر حاضر موضوع امنیت و مشارکت با پلیس در جامعه شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است و پژوهش حاضر با هدف مدل سازی معادلات ساختاری تاثیر مشارکت مردمی در اثربخشی پیشگیری از نزاع دسته جمعی شهر اصفهان انجام شده است.

پژوهش حاضر از لحاظ رویکرد تحقیق کمی و از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی - پیمایشی است.جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه کارکنان پلیس پیشگیری شهرستان اصفهان می باشد که حجم نمونه بصورت تصادقی ساده طبقه ای به تعداد 230 نفر تعیین گردید. برای اندازه گیری متغیر مشارکت مستقیم، مشارکت غیر مستقیم و اثر بخشی پیشگیری از نزاع دسته جمعی از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس مبانی نظری بهره گرفته شد. پایایی ابزار به وسیله ی آلفای کرونباخ و روایی پرسشنامه از روش تحلیل عاملی تاییدی تایید شد. داده های با استفاده از آزمون های آماری و مدل سازی معادلات ساختاری در بسته نرم افزار آماری24spss - و SmartPls تجزیه و تحلیل گردید.

یافته های پژوهش نشان داد که در جامعه مورد مطالعه بین مشارکت های مردمی با اثربخشی پیشگیری از نزاع دسته جمعی رابطه مثبت و معنی داری معادل537/0 دارد. همچنین ضریب تعیین حاصل شده برابر با 935/0 و ضریب تعیین تعدیل یافته برابر با 893./. گزارش شده است؛ /≥p از متغیر اثربخشی پیشگیری از نزاع د .

نتایج حاکیست که بین وضعیت متغیرهای تحقیق در دو وضعیت موجود و مطلوب تفاوت در سطح معناداری (000/0=S) وجود داشته و در همه متغیرها، مقدار میانگین وضعیت مطلوب بالاتر از میانگین وضعیت موجود بوده است.

خودکشی یکی از ده علت مرگ‌ومیر در دنیا محسوب می شود و هم‌چنین، یک معضل عمده در بهداشت و سلامت اجتماعی می‌باشد که هزینه‌های سنگینی را به جوامع تحمیل می‌کند. پژوهش حاضر با هدف بررسی علل و زمینه‌های اقدام به خودکشی در شهرستان پارس‌آباد و ارایه راهکارهای پیشگیری از آن انجام شده است.

شیوه پژوهش ترکیبی با رویکرد اکتشافی مورد استفاده قرار گرفته است و از دو روش پژوهشی کیفی و کمی استفاده شد. جامعه پژوهش شامل متخصصان و کارشناسان در زمینه‌های مشاوره خانواده، روان‌پزشک‌ها، کارکنان بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و بهداشت و درمان می‌باشند که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند.

یافته‌های پژوهش نشان داد مهم‌ترین علل اقدام به خودکشی در شهرستان پارس‌آباد مواردی نظیر مسایل و مشکلات خانوادگی، ازدواج و مسایل عاطفی و ناموسی، اعتیاد و مشروبات الکلی، مشکلات اقتصادی و مالی، ناهنجاری و بیماری‌های روانی می‌باشد. بنابراین، نیازهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و عاطفی گروه‌های مختلف اجتماع باید بررسی شده و عوامل زمینه‌ساز آن حذف گردد و از طرفی، با تکیه بر عرفان و آموزه‌های دینی می‌توان شاهد کاهش خودکشی بود؛ زیرا آمارهای موجود داخلی و خارجی گویای کم بودن اقدام به خودکشی در جوامع مسلمان نسبت به جوامع غیرمسلمان است که باورها و مناسک اسلامی به دو روش مستقیم و غیرمستقیم در کاهش اقدام به خودکشی افراد دیندار تاثیرگذار است.

پیشگیری از جرم در محیط دیجیتال از موضوعات مهمی است که همواره محل بحث و نظر بوده است. نقش کنشگران رسانه‌ای در پیشگیری از جرم در محیط دیجیتال اما چندان مورد توجه قرار نگرفته و در این پژوهش تلاش شده به این مهم پرداخته شود، سوال اساسی که در این خصوص مطرح و بررسی‌شده این است که کنشگران رسانه‌ای در پرتو سیاست جنایی دیجیتال چه نقشی در پیشگیری از جرم‌ دارند؟

 مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سوال مورد اشاره پرداخته است.

کنشگران رسانه‌ای از طریق پیشگیری کیفری در پرتو سیاست جنایی و از طریق پیشگیری غیرکیفری در پرتو جرم شناسی دیجیتالی در مقابله با جرم در محیط دیجیتال تاثیرگذار هستند. نقش کنشگران رسانه‌ای از طریق بازتاب وقایع قضایی و تقبیح عمومی جرم، کمک به کشف و تعقیب جرایم، محاکمه و محکومیت مجرمین، جستجوگری و کمک به پلیس می‌توانند در پیشگیری کیفری از جرم نقش مهمی ایفا نمایند. همچنین از طریق کنترل اجتماعی، قانون‌شناسی و کیفرشناسی و اطلاع‌رسانی و هشدار در پیشگیری غیرکیفری از جرایم در محیط دیجتال تاثیرگذار باشند.

امروزه، در پیشگیری از جرم راهکارهای غیرکیفری و پیشگیری وضعی از اهمیت خاصی برخوردار است و ورزش می‌تواند به عنوان راهکاری برای پیشگیری از جرم قلمداد شود. هدف از این پژوهش، رابطه بین ورزش و سلامت اجتماعی با پیشگیری اجتماعی از جرم در زندانیان استان گلستان است.

این پژوهش از نوع کاربردی است که با روش توصیفی پیمایشی انجام پذیرفت. جامعه آماری پژوهش را 500 نفر از زندانیان 20 تا 35 ساله استان گلستان تشکیل داده‌اند که حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان 217 نفر با روش تصادفی ساده تعیین شد. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی صوری و محتوای پرسشنامه توسط کارشناسان و متخصصان تایید گردید. پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از آلفای کرونباخ (83/0) محاسبه گردید.

یافته‌های تحقیق نشان داد وضعیت جسمی- روانی و سلامت اجتماعی زندانیان ورزشکار همگانی بسیار بهتر از زندانیان ورزشکار ورزش‌های قهرمانی-حرفه‌ای است. نتیجه دیگر تحقیق نشان داد هرچه میزان سلامت جسمی- روانی  و سلامت اجتماعی زندانیان ورزشکار بهتر باشد، پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم نیز بیشتر صورت خواهد گرفت. همچنین، زندانیان ورزشکار همگانی شرایط بهتری نسبت به ورزشکاران ورزش‌های قهرمانی- حرفه‌ای در پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم دارند. بین دسترسی آسان به اماکن ورزشی نیز با پیشگیری اجتماعی از جرم رابطه وجود دارد و هرچه میزان دسترسی به اماکن ورزشی بیشتر باشد، پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم نیز بیشتر خواهد بود. در نتیجه، ورزش نقش موثری در برانگیختگی و درمان بیماریهای جسمی و روحی و کسب سلامت اجتماعی افراد دارد. لذا، یکی از بهترین روش‌ها برای اینکه فرد ناسازگار در جهت سازندگی هدایت شود، وارد کردن فرد در فعالیت‌های حرکتی و ورزشی است.

بر اساس آموزه‌های جرم‌شناسی، اصل اول برای پیشگیری و وضع تدابیر بازدارنده از بروز جرایم، شناخت علل و عوامل ارتکاب جرم از ابعاد مختلف است، بنابراین طبق همین اصل، برای اینکه بتوان راهکارهای دقیق و عملیاتی در حوزه پیشگیری از بروز بزه‌دیدگی اطفال در فضای مجازی در نظر گرفت، نیاز است که بدوا علل و عوامل بروز جرم علیه اطفال و بزه‌دیدگی آنها در فضای مجازی را مورد بررسی قرار داد و سپس ارایه راهکارهای پیشگیری غیرکیفری نمود.

پژوهش حاضر به صورت روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است.

یافته های پژوهش موید این مطلب است که بزه‌دیدگی اطفال در فضای مجازی به واسطه بروز دلایلی نظیر فقدان نظارت والدین بر فعالیت مجازی اطفال، ناکافی بودن فرهنگ‌سازی استفاده از فضای مجازی برای اطفال، ناکافی بودن سیاست‌های مربوط به اوقات فراغت و سرگرمی صحیح اطفال و فقدان سیاست‌های بالادستی برای نظارت بر فضای مجازی اطفال شکل می‌گیرد که برای بازدارندگی از بزه دیدگی اطفال، باید بر روی این علل تمرکز صورت گیرد و با اعمال راهکارهای پیشگیری وضعی از طریق پیش‌بینی فیلترینگ، پیش‌بینی سیم کارت مخصوص کودکان، اقدامات پلیس فتا و لزوم تعیین رمز عبور و هم چنین اعمال راهکارهای پیشگیری اجتماعی رشد مدار از طریق خانواده ها، مدارس و رسانه ها بتوان  بخش مهمی از آمار بزه دیدگی اطفال در فضای مجازی را کاهش داد.

 تروریسم سایبری یکی از انواع جدید و خطرناک تهدیدات امنیتی است که از یک‌سو به دلیل دارا بودن جنبه‌ها و مختصات اقدامات تروریستی و از سوی دیگر به دلیل استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی از جمله محدوده وسیع کنش‌گری و بی‌مرز بودن فعالیت‌ها، پنهان و نامشخص بودن بازیگران آن و کم‌هزینگی فعالیت‌ها و امکان فعالیت‌های نرم مقدمه‌ساز اقدامات سخت تروریستی و... بایسته تامل و آینده‌نگری در مدیریت و کنترل است.

 پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از لحاظ روش اجرا، توصیفی - تحلیلی بوده و جمع‌آوری اطلاعات در آن از طریق بررسی اسنادی و فیش‌برداری و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و مدارک پژوهشی موجود انجام شده است.

 با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های پیچیده ماهوی و ساختاری و ذواضلاع بودن ابعاد و پیامدهای این پدیده، بایستی سیاست‌گذاری‌های دقیق و حساب شده‌ای برای مقابله و پیشگیری اتخاذ گردد که این مهم نیز نیازمند هم‌گرایی و هم‌افزایی نهادهای ملی از یک‌سو و تعامل و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی دیگر است. در این راستا، می‌توان اقدامات و راهبردهای مرتبط را در قالب اقدامات کنشی (پیشگیرانه) و واکنشی (مقابله‌ای) سازماندهی نمود. سیاست‌گذاری جنایی در ابعاد کنشی و واکنشی در برابر تروریسم سایبری، با توجه به آثار و نتایج خطرناکی که برای امنیت عمومی و فردی جامعه دارد، بایستی به صورتی جامع، هوشمند، ترکیبی و افتراقی تدوین گردد تا بتواند در برابر پیامدهای منفی این پدیده مجرمانه نوظهور، پاسخ‌های مناسبی را ارایه نماید. در حوزه اقدامات پیشگیرانه کنشی می‌توان به تدابیر پیشگیرانه اجتماعی و وضعی در برابر تروریسم سایبری و در حوزه اقدامات واکنشی نیز باید به لزوم تقنین مناسب ماهوی و شکلی به نحو افتراقی - اختصاصی که دارای ضمانت اجراهای شدید بازدارنده باشد، اشاره نمود.