فصلنامه تحقیقات کلامی
پیاپی 36 (بهار 1401)

شناخت خداوند از دیدگاه ملاصدرا مراتب و گونه های مختلفی دارد. او در یک تقسیم بندی عام،شناخت را به اکتناهی و غیراکتناهی تقسیم می کند. متعلق شناخت نیز سه حوزه را دربر می گیرد: ذات الهی،اسما و صفات الهی و افعال الهی. وی برای شناخت، سه روش را نیز معتبر دانسته است: شهودی، عقلی وحسی. بر این اساس، از دیدگاه وی شناخت اکتناهی ذات الهی به هیچ روشی امکان پذیر نیست؛همچنان که چنین شناختی درباره ذات و حقیقت وجودی اسما و صفات و حتی افعال نیز ناممکن است. درعین حال، شناخت غیراکتناهی شهودی به ذات و حقیقت اسما و صفات امکان دارد. شناخت عقلی به مفاهیم اسما و صفات نیز ممکن است و خداوند را می توان از ظاهر افعال و با روش حسی شناخت. سیراین گونه های شناخت به ترتیب از شناخت حسی به عقلی و شهودی تکاملی است.

قرآن کریم در آیات پرشماری مسلمانان را مخاطب قرار داده و با برشمردن عوامل و آثار مخرب ارتداد،آنان را از گرفتار شدن در دام آن بر حذر داشته است؛ همچنین برخی از آیات قرآن به ویژه با ضمیمه -روایات شان از ارتداد گروهی از مسلمانان در زمان رسول خدا گزارش کرده و خبری مبنی بر توبه -آنان دریافت نشده است. از سوی دیگر، از نظر اغلب اهل سن ت، همه اصحاب رسول خدا  به عل تبرخورداری از فضیلت رویت پیامبر و ایمان به آن حضرت، عادل و اهل بهشت هستند و این فضیلت، مانعاز گناه و یا حداقل مرگ بدون توبه آنان است. از عرضه نظری ه عدالت صحابه به آیات ارتداد، پاسخ به اینمسیله که آیا ارتداد شماری از مسلمانان دوره رسول خدا با نظری ه عدالت صحابه سازگار است، روشن ومعلوم می گردد که این نظری ه با ارتداد قابل جمع نیست؛ زیرا وقتی فضیلت صحابی بودن، مانع از ارتداد ومرگ بدون توبه از ارتداد نیست، به طریق اولی مانع از گناه و مرگ بدون توبه از گناه نیز نیست.

متون مقدس هر دینی، یکی از این بنیان های اساسی آن دین است. از این رو، دارای جایگاه کلیدی وتعیین کننده در ادیان است. وثاقت و اعتبار این متون یکی از مباحث بسیار مهم و سرنوشت ساز برای اینمتون به حساب می آید که به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله آن ها، چگونگی تعیین و رسمی ت یافتننوشته های مقد س است. تعیین کتاب های رسمی یک دین که از آن با عنوان کتاب مقد س آن دین یادمی کنند، از آن جهت بسیار مهم است که دست یافتن به باورها، آموزه ها و آیین ها و اخلاقی ات آن دین،وابسته به این متون است. از این رو، یافتن کتاب اصلی در میان نوشته های زیاد منتسب به یک فرد یا یکدین، امری مهم و سرنوشت ساز به حساب می آید. آنچه امروزه با عنوان کتاب مقد س گرد آمده است، تنهانوشته های مقد س یهودیان و مسیحیان نیست، بلکه گزیده ای از انبوه نوشته هایی است که در یهودی ت ومسیحیت وجود داشته است. این تحقیق با روش تحلیلی درصدد بررسی و ارزیابی معیارهای -قانونی و رسمی شدن کتاب مقد س است. نتایج حاصل شده حکایت از آن دارد که آنچه به عنوان معیارهایرسمی و قانونی شدن توس ط اندیشمندان این دین مطرح می شود، از توجیه کافی برخوردار نیست. به همیندلیل کتاب مقدس)عهدعتیق و عهدجدید(از جهت رسمی و قانونی شدن دارای اعتبار و وثاقت نیست.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی اشکالات ابن تیمیه درباره مقام معنوی امام رضا نگارشیافته است. ابن تیمیه با رویکرد تنقیص و انکار فضایل اهل بیت ، شبهاتی را پیرامون جایگاه معنوی امامرضا  مطرح می نماید و بر این باور است که شیعیان در مورد جایگاه ایشان غلو نمود ه اند. ادعاهایی مانندعدم معنویت امام رضا «  ازهد بودن دیگران از امام رضا « ،»  عدم ایمان معروف کرخی به دست « و »امام رضا از سوی ابن تیمیه برای انکار جایگاه والای امام رضا » نقل شده است. در پژوهش حاضر بهشیوه تحلیلی و با رویکرد انتقادی تلاش شده است تا ضمن بررسی سخنان بزرگان اهل سنت و -استناد به شواهد تاریخی موجود در کتاب های آن ها، به ادعاهای ابن تیمیه پاسخ داده شود. در پایان ایننتیجه به دست آمد که جایگاه معنوی امام رضا مورد تایید اندیشمندان اهل سنت است و ادعاهایابن تیمیه درباره جایگاه معنوی امام رضا ، مغالطه ای بیش نبوده است.

صحابه پیامبر از جایگاه خاصی برخوردارند، بنابراین دیدگاه شان نسبت به مسایل اسلامی آن روز وفهم آن ها از وقایع می تواند راهنمای ما به سوی حقایق باشد. شبهه مطرح شده، عدم فهم امامت و خلافتعلی از حدیث غدیر توسط صحابه است. این شبهه را فیصل نور در الإمامه والن صمطرح نموده و معتقداست که امکان ندارد صحابه ای که در همه حوادث، کنار پیامبر بودند، این مسیله را نادیده بگیرند. آیاواقعا صحابه متوجه کلام پیامبر نشدند؟ نوشتار حاضر که نگارش آن به صورت کتابخانه ای بوده و بااستفاده از روش های استنباطی تدوین شده است، سعی دارد از منابع اصلی اهل سنت جهت نقد -و بررسی شبهه استفاده نماید. نتیجه آن که با بررسی تاریخی واقعه و اتفاقات پس از آن، فهم صحابه مبنی بردرک امامت و خلافت امیر مومنان از حدیث غدیر به اثبات می رسد.

نشاه الفکر الفلسفی فی الإسلا م نوشته سامی نشار، شروع فکر عقلانی در اسلام را به معتزله، اشاعره وسپس به شیعه نسبت داده و در ادامه به بیان عقاید هر فرقه پرداخته است. مقاله حاضر در دو دسته نقدمحتوایی و روشی، کتاب را مورد تحلیل و نقد قرار داده است. نشار در بخش اول محتوا، شیوع فکر عقلانی در اسلام را به معتزله نسبت داده است که ادعای ما در نقد این عقیده، انتساب شروع تفکر عقلی به حضرت علی و شیعه است. در بخش دوم محتوا، نقد نسبت به بیان عقاید شیعه در جلد دوم کتاب اواست. سپس در نقد روشی، روش او در استناد به کتاب های مخالفان شیعه و کتاب های نامعتبر، مورد نقدقرار گرفته است. بنابراین به ضرورت صیانت از عقاید شیعه و نظام فکری عقلانی قرآن و تشیع، با استناد به کتاب های معتبر کلامی شیعی از انتساب های نادرست به ساحت شیعه، دفاع شده است. روش جمع آوریاطلاعات کتابخانه ای و روش تحقیق نقلی و تاریخی است که با شیوه نقدی، تحلیلی و مقایسه ای،بازنویسی شده اند.