فصلنامه مروج
پیاپی 157 (بهار 1399)

چغندرقند بانام علمی(Beta Vulgaris L.) متعلق به خانواده اسفناجیان یکی از گیاهان صنعتی است که در سطح وسیعی از جهان کشت می شود. این گیاه زراعی ازنظر تامین مواد قندی و انرژی زا در تغذیه انسان، دام و همچنین در صنعت از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. آب مهم ترین عامل محدودکننده کشت چغندرقند بهاره در کشور است، بنابراین توجه ویژه به کاهش مصرف آب و افزایش کارایی مصرف آب محصولات کشاورزی ازجمله چغندرقند ضروری است. با توجه به نتایج مطالعات انجام شده در کشور، امکان توسعه کشت پاییزه چغندر علاوه بر خوزستان و ایلام در استان های خراسان رضوی و جنوبی، فارس، گلستان، اصفهان، کرمانشاه، لرستان و کرمان نیز وجود دارد. مهم ترین برتری کشت پاییزه چغندرقند نسبت به کشت بهاره، استفاده بهینه از نزولات آسمانی در طول دوره رشد و کارآیی بیشتر مصرف آب است. بنابراین، با توجه به خشکسالی های اخیر در کشور و محدودیت منابع آب، توسعه کشت پاییزه می تواند به عنوان یک راهکار مناسب جهت سازش با شرایط خشکسالی معرفی شود. چغندرقند در استان گلستان به عنوان یک گیاه زراعی اصلی در پاییزه کشت می شود. این گیاه در تناوب زراعی با دیگر گیاهان زراعی پاییزه مانند گندم، کلزا، باقلا می تواند نقش مهمی در توسعه کشاورزی پایدار استان گلستان داشته باشد.

ارگانوفسفات ها حدود پنجاه درصد از سموم دفع آفات شیمیایی را شامل می شوند. این سموم نه تنها در مبارزه با آفات کشاورزی، بلکه در انگل زدایی دام، به عنوان جونده کش و در صنایع مختلف کاربرد دارند. در سال های اخیر به علت شرایطی که تحریم ها تحمیل کرده اند، تامین مواد اولیه استاندارد و سموم مناسب با محدودیت مواجه است. همچنین، تحت شرایط نامناسب انبار کردن و در سموم تاریخ مصرف گذشته، متابولیت هایی ایجاد می شود که از ماده اولیه سمی تر هستند. رخداد مسمومیت به طور مشترک در جمعیت انسانی و دامی در فصولی که دامپروران و کشاورزان از ارگانوفسفات ها استفاده بیشتری دارند، باعث می شود با کمبود منابع دارویی و هزینه تمام شده بالا در جمعیت دامی مواجه باشیم. پیشگیری و اقدام سریع برای کنترل مسمومیت و درمان، به نقش مروجان کشاورزی، مددکاران ترویجی و دامداران در اعلام دقیق تاریخچه مواجهه حیوان با سم و نشانه های بالینی به دامپزشک بستگی دارد. در این مقاله ترویجی، پس از معرفی سموم ارگانوفسفات، نشانه های بالینی مسمومیت، درمان های اولیه و اقدامات کنترلی همراه با توصیه های پیشگیرانه ضروری برای بهره برداران شرح داده شده است.

خواص فیزیکی و به ویژه ساختمان خاک نقش به سزایی در افزایش بهره وری خاک و میزان عملکرد محصولات کشاورزی دارند. بر این اساس آزمایشی باهدف امکان بهبود ساختمان خاک با استفاده از مواد اصلاح کننده در دشت آزادگان خوزستان (منطقه عتابیه شمالی) در قالب فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با شش تیمار (بهبوددهنده های ساختمان خاک) در سه تکرار اجرا گردید. تیمارهای بهبوددهنده شامل ماده آلی (باگاس فرآوری شده نیشکر (به مقدار 10 تن در هکتار)، سوپر جاذب (به مقدار 25 کیلوگرم در هکتار)، کود بیولوژیک نیتروکسین و باگاس (به میزان یک لیتر در هکتار نیتروکسین و پنج تن در هکتار باگاس)، فیلتر کیک (به میزان پنج تن در هکتار)، گچ (به میزان 10 تن در هکتار) و تیمار شاهد، مورد استفاده قرار گرفتند. ویژگی های خاک شامل چگالی ظاهری، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها و نفوذپذیری در دو عمق (15-0 و 30-15 سانتی متر) برای تیمارهای مختلف اندازه گیری شدند. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد؛ تیمارهای مورد مطالعه از لحاظ آماری دارای اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد بودند. تیمار نیتروکسین + باگاس باعث افزایش 2/49 درصدی میزان تخلخل در مقایسه با تیمار شاهد شد. میانگین وزنی قطر خاکدانه ها (MWD) نیز در تیمارهای مختلف از نظر آماری اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد نشان داد. این ویژگی در فیلترکیک با میانگین 98/0 میلی متر، بیشترین مقدار را نسبت به سایر تیمارها داشت. نتایج این پژوهش نشان داد که در بین اصلاح کننده های مورد آزمایش، ترکیب کود بیولوژیکی نیتروکسین و ماده آلی باگاس نیشکر (به میزان پنج تن در هکتار) باعث تعدیل اثرات منفی ناشی از تخریب ساختمان و خواص فیزیکی خاک شد.

افزایش روزافزون جمعیت جهان و چالش های پیش رو در زمینه تضمین امنیت غذایی، کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی، ضرورت توجه هر چه بیشتر به توسعه منابع انسانی فعال در این بخش را نشان می دهد. در این راستا، وزارت جهاد کشاورزی، همه ساله نسبت به شناسایی، انتخاب و معرفی نمونه های بخش کشاورزی و منابع طبیعی در سطح ملی اقدام می نماید. این فرآیند باسابقه نسبتا طولانی 34 ساله در کشور، دارای ابعاد، دستاوردها و پیامدهای فنی، سیاستگذاری، ترویجی و اجتماعی - فرهنگی منحصربفردی چون گستردگی و جامعیت، ایفای نقش به عنوان یک فعالیت ترویجی اثربخش (مانند کانون های یادگیری)، ایجاد رقابت در بخش کشاورزی و منابع طبیعی، معرفی بخش کشاورزی و منابع طبیعی در سطح جامعه، تجلیل از کشاورزان پیشرو، بهبود جایگاه ترویج و آموزش و تحقیقات کشاورزی، تاکید و ترویج سیاست های اصلی و کلان وزارت جهاد کشاورزی، بهبود ارتباطات و تعاملات سطوح ستادی و عملیاتی وزارتخانه تا سطح پهنه ها و بهره برداران و احصاء مسایل و مشکلات و نیازهای واقعی بخش، هم افزایی هر چه بیشتر توان کارشناسی همکاران مجموعه وزارتخانه و کمک به اجرای هر چه بهتر سیاست های بخش کشاورزی و منابع طبیعی است که توجه کافی به این موارد می تواند در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های بخش کشاورزی و منابع طبیعی، راهگشای بخشی از مشکلات باشد.

انسان به دلیل دست اندازی ها و دخل و تصرف هایی که در چرخه طبیعی حیات در کره زمین بوجود آورده است پایداری منابع طبیعی را به شدت دستخوش تغییر کرده و بلکه در معرض زوال و نابودی قرار داده است. موضوع خشکیدگی بلوط در جنگل های زاگرس یک پدیده چند بعدی، پیچیده و ملی است. بیشترین و شدیدترین میزان خسارت در منطقه داربلوط گیلانغرب دیده می شود که از طرفی هم مرز عراق با اقلیم گرم و خشک و از طرف دیگر هم مرز با استان ایلام است. و این موضوع موید این است که پدیده خشکیدگی بلوط، در حال گسترش از منطقه اولیه خود به سایر نقاط زاگرس است. اولین گام در برنامه کنترل و پیشگیری خشکیدگی درختان جنگلی، شناسایی مناطق آلوده و مطالعه موارد مرتبط با پدیده خشکیدگی جنگل است. ایجاد ممنوعیت برای فعالیت ها و دخالت های انسانی از جمله: انواع تغییر کاربری و بهره برداری های مخرب،  که موجب تخریب رویشگاه های جنگلی در مناطق آلوده می شوند، در کنترل خشکیدگی مهم و موثر است.

امروزه از تصاویر ماهوار های با قدرت تفکیک مکانی بالا برای پایش و مطالعه اراضی کشاورزی و بررسی تغییرات خاک و گیاه استفاده م یشود. با این وجود، هزین ه های بالا و دسترسی کم به چنین تصاویری امکان کاربرد آنها را برای مطالعات کشاورزی محدود کرده است. از همین رو نیاز به یک روش جایگزین برای تصویربرداری از اراضی و مدیریت موضعی عرصه کشاورزی وجود دارد. توسعه پهپادها در سا لهای اخیر نشان داده که این سامان ه ها با توجه به هزینه کم و قدرت تفکیک زمانی و مکانی بالا م یتوانند جایگزین مناسبی برای رو شهای موجود تصویربرداری باشند. از همین رو، در سال های اخیر پژوه شهای متعددی در زمینه ساخت و توسعه پرند ه های بدون سرنشین برای مطالعات کشاورزی انجام شده است. هدف از این مقاله، معرفی پهپادها)پرنده بدون سرنشین(و بررسی قابلی تها و محدودی تهای این سامان ه ها در انجام عملیات مختلف کشاورزی منطبق با آخرین دستاوردهای علمی به زبانی ساده است.

در کشاورزی قراردادی، قرارداد یپیش از آغاز فرآیند تولید، بین کشاورز و خریدار برای مدتی معین ب هصورت شفاهی یا کتبی منعقد م یشود و در آن، کشاورز متعهد م یشود مقادیر توافق شده از یک محصول کشاورزی را با رعایت استانداردهای کیفی و زمان مورد نظر خریدار، تولید و عرضه کند. در مقابل، خریدار ضمن خرید محصول با قیمت توافق شده، تولیدکننده را از طریق تامین بخشی از نهاد ه های کشاورزی، آماد هسازی زمین، ارای ه توصی ه های فنی و غیره حمایت م یکند. توسع ه کشاورزی قراردادی ب هدلایل مختلف مانند اشتغا لزایی، افزایش عملکرد، تولید هدفمند، بهبود فرآیند بازاریابی و فروش وتوسع ه صادرات بسیار مهم است. این نظام، در بیشتر کشورهای توسع هیافته و در حال توسعه ب هعنوان یک راهبرد ملی در توسعه کشاورزی، مدیریت ریس کهای بازار )ب هویژه قیم تها(، ایجاد امنیت و ثبات درآمدی برای کشاورزان و بهبود کیفیت و استاندارد محصولات مورد توجه قرار م یگیرد. در حال حاضر، فقدان قوانین و مقررات ویژه کشاورزی قراردادی و نیز نبود راهبرد مشخص در سطح کلان، سبب شده است تا نتواند به صورت یک ابزار مناسب در تنظیم بازار و نیز سیاستهای کلان بخش کشاورزی ایفای نقش کند. در مقاله حاضر سعی شده است؛ برای رفع این مشکل، اصول راهنما در کشاورزی قراردادی به صورت کاربردی ارایه شود.

بیماری لکه سیاه یکی از خطرناک ترین بیماری های درختان دانه دار به ویژه درخت سیب در چهار قاره جهان است. در حالی که قبلا گزارشی درخصوص ابتلای باغ های سیب کشورمان وجود نداشت، و تا اواسط دهه 90 خورشیدی باغ های سیب ایران و سایر کشورهایی آسیایی از این بیماری در امان بودند، مشاهدات حاضر در باغ های سیب در استان اردبیل نشان داد این بیماری هم اکنون برخی مناطق کلیدی پرورش سیب کشور را تهدید می کند. مشاهدات انجام شده طی بررسی های میدانی در اردیبهشت سال 1395، از باغ های متعدد سیب در روستاهای استان اردبیل و بررسی علایم خسارت بر برگ ها و اندام های چوب پنبه ای شده و خشبی شده سطح پوست میوه ها سیب نشان داد، منطقه ای به وسعت بیش از 4000 هکتار از باغ های سیب منطقه آلوده به این قارچ هستند و علایم بیماری تا نزدیک به مناطق پرورش محصول در شهر اهر در آذربایجان شرقی گسترش یافته است. شدت بیماری در این منطقه به قدری بالاست که این منطقه را به خزانه بیماری (hot spot) تبدیل کرده است. بررسی ها نشان داد تا آن زمان بیماری به دو استان آذربایجان غربی و شرقی به عنوان قطب اصلی تولید سیب کشور گسترش نیافته است. با مرور سوابق روند کنترل آلودگی و چگونگی استفاده از سموم قارچ کش توسط واحد حمایت و حفاظت استان اردبیل و در نظر گرفتن عوامل اصلی زمینه ساز ظهور بیماری، اطلاعات تکمیلی در خصوص بهبود روش مبارزه ارایه شد. استفاده از جدول میلز، زمان انجام سمپاشی ها را از طریق محاسبه تعداد ساعات خیس بودن برگ ها همزمان با درجات دمایی معین، امکان پذیر می کند. در این بررسی علاوه بر ارایه چرخه زیستی قارچ و علایم ویژه بیماری به دیگر چالش های مختلف مانند مقاومت قارچ به سموم و سطح تحمل ارقام سیب نیز پرداخته شده است. روش پیشنهادی کنترل سه گانه بیماری از طریق 1) سم پاشی متناوب و به موقع با استفاده از جدول میلز، 2) وارد کردن ارقام تجاری مقاوم و 3) اعمال فنون به باغی برنامه ریزی شده است.