نشریه زیست فناوری گیاهان دارویی
سال یکم شماره 1 (بهار 1394)

یکی از کاربردهای انتقال ژن ، تولید محصولات تراریخته با کاربردهای مختلف از جمله تولید متابولیت های ثانویه ارزشمند می باشد. در این بررسی راهکارهای کسب موفقیت در انتقال ژن به گ ی اه کالانکویه (Kalanchoe blossfeldiana) که دارای مصارف تزیینی و کاربرد در طب سنتی در برخی کشورها می باشد تشریح می گردد. باززایی درون شیشه ای م ی تواند برای تکثیر سریع ارقام بدیع و نوظهور گیاهان در کوتاه ترین زمان ممکن و نیز بعنوان یک ی از شر ایط موفقی ت در دستورز ی ژنتیکی جهت تولید متابولیت های ثانویه در بیورآکتورها و یا مزارع تولید داروهای نوترکیب خاص مورد استفاده قرار گی رد. در این تحقیق جهت ارزیابی کار ایی انتقال ژن ب ا واسطه آگروباکتر یوم تومفاش ینس (Argobacterium tumefaciens) از پلازمید pBI121 که واجد دو ژن gus و nptII بود استفاده گردید. از عوامل مهم در موفقیت انتقال ژن می توان به عواملی از قبیل مدت هم کشتی با آگروباکتریوم و نوع ریز نمونه اشاره نمود.گیاهان باززا شده در محیط کشت انتخا بی که به آزمون هیستوشیمیایی GUS پاسخ مثبت دادند با تولید مقادیر بالای پروتیین NPTII قابل تشخیص با روش ELISA تای ک سال پس از هم کشتی با آگروباکتریوم بعنوان گیاهان تراریخته دارای ثبات بالای بیان ژن در نظر گرفته شدند.

گیاه "به" (.Cydonia oblonga Mill) به عنوان یک گیاه دارویی شناخته می شود. علاوه بر خواص زیاد میوه و برگ های این درخت، دانه "به" دارای ارزش بالایی می باشد. دانه به غنی از پکتین است که در اثر خیساندن یا جوشاندن با آب به صورت موسیلاژ که مصارف دارویی و صنعتی دارد از سلول های اپیدرم پوشش دانه به بیرون ترشح م یشود. تولید صنعتی موسیلاژ از پوسته دانه "به" و کاربرد آن به صورت وسیع در دنیا بررسی نشده است. در پژوهش حاضر برای اولین بار القای کالوس از پنج ژنوتیپ مختلف "به" و با استفاده از ریزنمونه های پوسته دانه که به روش لایه نازک سلولی(TCL) تهیه شدند، در تیمار با غلظت های مختلف از تنظیم کننده های رشد گیاهی (صفر، 5، 10 و 20 میلی گرم در لیتر) 2,4-D در ترکیب با غلظت 8/ 1 میلی گرم در لیتر NAA در قالب طرح کاملا تصادفی روی محیط کشت پایه MS بررسی شد. نتایج نشان داد که سلول های اپیدرمی پوسته دانه "به" زنده بوده و توانایی تولید کالوس را دارند. بیشترین میزان کالوس زایی(67 / 66 درصد) و بزرگترین اندازه کالوس ها(5/ 26 میلی متر مربع) در ژنوتیپ KVD3 و در محیط کشت حاوی 5میلی گرم 2,4-D در ترکیب با غلظت 8/ 1 میلی گرم در لیتر NAA مشاهده شد.

نعناع فلفلی با نام علمی .Mentha piperita L از جمله گیاهان دارویی و معطر با ارزش است که به دلیل کاربرد های گوناگون آن در صنایع مختلف دارویی در سطح وسیعی از مزارع کشت میشود. در مسیر بیوسنتز ترپنها موسوم به مسیر متیل اریتریتول فسفات (MEP) منتول طی هشت مرحله بوجود می آید که در مسیر انتهایی آن م نتون توسط آنزیم منتول دهیدروژناز (منتون ردوکتاز) به منتول تبدیل میشود. کیتوزان از ترکیبات اصلی دیواره سلولی بسیاری از گونه های قارچی است که به عنوان الیسیتور زیستی برای بهبود بخشیدن بیوسنتز متابولیتهای ثانوی استفاده میشود. در این مطالعه آزمایشی به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در پژوهشکده زیست فناوری دانشگاه زابل اجرا گردید. تیمار کیتوزان در چهار سطح 0 ppm ، 100 ، 150 و 200 اعمال گردید. نتایج نشان داد میزان بیان ژن منتول دهیدروژناژ، منتول، نیومنتول و منتون نسبت به شاهد افزایش معنی داری نشان داد. بنابراین به نظر میرسد به عنوان الیسیتور زیستی این تیمار باعث افزایش بیان ژن منتول دهیدروژناژ، منتول، نیومنتول و منتون و تولید متابولیت های ثانویه م یشود.

رزماری (. Rosemarinus officinalis L) گیاهی است پایا، بسیار معطر با ساقه های چوبی که در داروسازی کاربردهای زیادی دارد. در تحقیق حاضر از دو نوع ریزنمونه میانگره و جوانه انتهایی گیاه رزماری بر روی محی ط کشت MS حاوی 8 ترکیب هورمونی مختلف شامل BAP ،2,4-D ،NAA و کینتین استفاده شد. سه زمان مختلف در فاصله های 20 ، 40 و 60 روز پس از کشت به عنوان زمان های یادداشت برداری در نظر گرفته شد و درصد کالوس زایی ریزنمونه ها با استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار بررسی شد. بر اساس نتایج، میزان کالو س زایی تحت تاثیر زمان یادداشت برداری، نوع ریزنمونه، ترکیبات هورمونی و اثرات متقابل صفات در سطح یک درصد معنی دار بود. بهترین کالوس زایی، 40 روز پس از کشت مشاهده شد و درصد کالوس زایی ریزنمونه میانگره (1/ 42 درصد) بالاتر از جوانه انتهایی (9/ 35 درصد) بود. بالاترین میزان کالوس زایی (3/ 93 درصد) مربوط به ریزنمونه میانگره در زمان 40 روز پس از کشت بر روی محیط کشت حاوی 2 میلی گرم بر لیتر BAP و 5/ 0 میلی گرم بر لیتر NAA مشاهده شد و کمترین میزان کالوس زایی نیز (5 درصد) به محیط کشت بدون هورمون تعلق داشت که نشان دهنده ضرورت منابع هورمونی در محیط کشت است. از بین سیتوکینین های مورد استفاده، BAP بهتر از کینتین بود و از میان اکسین ها نیز NAA نقش بهتری نسبت به 2,4-D داشت.

گزنه (. Uritica dioica L) گیاهی دایمی و دوپایه است که در مناطق معتدل میروید. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 32 ژنوتیپ گیاه گزنه از 17 آغازگر ISSR استفاده شد و در مجموع 233 باند تشکیل گردید که 171 باند چند شکل بودند . تشابه ژنتیکی ژنوتیپها با استفاده از نشانگر ISSR بر اساس ضریب تشابه Jaccard از 64 / 0 تا 8/ 0 برآورد شد . بیشترینشباهت بین ژنوتیپهای جمع آوری شده از قایمشهر و آمل و کمترین شباهت مربوط به توده های مناطق عباسآباد و صاحبی مشاهده گردید. تجزیه کلاستر انجام شده 5 گروه اصلی را تشکیل داد. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای و تجزیه به مختصات اصلی تنوع وسیع گیاه گزنه را در استان مازندران نشان داد. این مطالعه نشان داد نشانگر ISSR توانایی تفکیک ژنوتیپ های مختلف گیاه گزنه استان مازندران را دار بوده و میتواند ابزاری مناسب جهت انجام برنامه های بهنژادی باشد.

زعفران (. Crocus spp) از جمله گیاهان بومی ایران است که دارای خواص دارویی و ادوی های متعدد می باشد و به لحاظ اقتصادی در ایران و جهان حایز اهمیت است. یکی از کاربردهای مهم تکنیک های مولکولی بررسی و برآورد سطح تنوع ژنتیکی در ژر مپلاسم ها و جمعیت ها، برای استفاده مطلوب از آن ها در به نژادی و مدیریت حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان می باشد. به این منظور در تحقیق حاضر تنوع و ارتباط ژنتیکی 25 نمونه از زعفران های زراعی و وحشی جمع آوری شده مناطق مختلف زعفران خیز ایران با استفاده از چند نشانگر RAPD مورد بررسی قرار گرفت. این نمونه ها متعلق به گونه های C. ،C. sativus C. haussknechii ،C. cansellatuse ،speciosus و C. michelsonii میباشد. یازده آغازگر 90 RAPD نوار قابل امتیازدهی تولید کردند. میانگین چندشکلی به دست آمده برای نشانگر RAPD معادل 20 / 78 درصد محاسبه شد . نتایج حاصل از تجزیه واریانس مولکولی نشان داد که تنوع ژنتیکی بین جمعی تها و درون جمعیت ها معنی دار بود . ب ر اساس این تجزیه سهم تنوع ژنتیکی بین جمعیت ها RAPD با استفاده از نشانگر 32 ،RAPD درصد برآورد گردید. توزیع مقادیر PIC بین 147 / 0 تا 421 / 0 با میانگین 324 / 0 متغیر بود. نتایج حاصل نشان داد که در بین و درون گونه ه ای زعفران تنوع زیادی وجود دارد که می توان از آن در برنامه های به نژادی این گیاه با ارزش استفاده کرد.