نشریه زیست فناوری گیاهان دارویی
سال دوم شماره 1 (بهار و تابستان 1395)

مامیران (Chelidonium majus) گیاهی دارویی از تیره Papaveraceae ، سرشار از مواد آلکالوییدی و فنولی می باشد که اثرات ضد میکروبی، ضد ویروسی، ضد توموری و ضد التهابی دارد. در این پژوهش برای بررسی خواص ضد باکتریایی گیاه مامیران، از عصاره متانولی قسمت هوایی گیاه (برگ و ساقه) در 3 غلظتmg/ml 50، 100 و 150 (میلی گرم ماده خشک/ میلی لیتر حلال)) در برابر سویه ها Pseudomonas Syringae pv.syringae، Xanthomonas campestris pv. Campestris و Rathayi bactertritici استفاده شد. فعالیت ضد باکتریایی برر اساس قطر هاله ممانعت کننده از رشد با روش سنجش انتشار دیسک مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس تاثیرر عصاره های متانولی بخش های هوایی گیاه بر روی سه سویه باکتری در روش انتشار دیسک نشان داد که اثر عصاره های متانولی معنی دار می باشد. غلظت mg/ml150 بیش ترین اثر بازدارندگی را روی سه سویه باکتری داشت. حساس ترین باکتری به عصاره مامیران باکتری Rathayi bactertritici با میانگین قطر هاله 581/2 میلی متر (براساس دادهه استاندارد) و مقاوم ترین باکتری Pseudomonas syringae pv. syring با قطر هاله 44/22 تشخیص داده شد.

رشد پاتوژن های درون شیشه ای یکی از مهمترین مشکلات در مراحل ریزازدیادی گیاهان می باشند، بنابراین اولین مرحله از کشت بافت گندزدایی مواد گیاهی است. این پژوهش با هدف بهینه کردن گندزدایی ریزنمونه های توت فرنگی با استفاده از اسانس های مختلف (اوژنول، کارواکرول و تیمول) در قالب چهار آزمایش انجام گرفت: 1-گندزدایی ریزنمونه با 0/5 درصد اسانس ها در زمان های صفر، 30، 60، 90 و 120 ثانیه 2- گندزدایی ریزنمونه با 0/5 درصد اسانس ها در زمان های صفر، 5، 10 و 20 دقیقه 3- گندزدایی ریزنمونه با یک درصد اسانس ها در زمان های صفر، 5، 10 و 20 دقیقه 4- اسپری برگی با 5/0 درصد اسانس ها منظور کاهش پاتوژن های گیاهان مادری. نتایج نشان داد تیمول بیشترین و اوژنول کمترین بازدارندگی رشد میکروبی را داشت. گندزدایی ریزنمونه با کارواکرول 0/5 درصد به مدت 10 دقیقه، 83 درصد بازدارندگی آلودگی باکتریایی را فراهم کرد. همچنین تیمول 0/5 درصد به مدت 10دقیقه در حذف آلودگی های قارچی در کشت درون شیشه ای نتایج موثری داشت.

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 15 جمعیت گیاه دارویی زنیان از 15 آغازگر RAPD استفاده شد. آغازگرهای TIBMBC02، TIBMBA06 و TIBMBC06 با 4 الل کمترین تعداد و آغازگر TIBMBA09 با 11 الل بیشترین تعداد الل داشتند. بیشترین میزان شاخص چندشکلی با میزان 9/0 مربوط به آغازگر TIBMBA09 و کمترین میزان شاخص چندشکلی با میزان 4/0 مربوط به آغازگر TIBMBC15، بیشترین میزان شاخص مارکری با میزان 07/9 مربوط به آغازگر TIBMBA09 و کمترین میزان شاخص مارکری با میزان 63/1 مربوط به آغازگر TIBMBA06، بیشترین میزان تعداد الل موثره، شاخص تنوع شانن و شاخص تنوع نی به ترتیب 9/1، 673/0 و 48/0 متعلق به آغازگر TIBMBB12 و کمترین میزان تعداد الل موثره، شاخص تنوع شانن و شاخص تنوع نی به ترتیب 15/1، 258/0 و 134/0 متعلق به آغازگر TIBMBA09 بود. بر اساس ماتریس تشابه نی و لی و جاکارد کمترین میزان تشابه مربوط به ژنوتیپ های زنیان اردبیل با زنیان بروجرد، قم و بشرویه مشاهده و همچنین تغییرات درون و بین جمعیت ها با استفاده از تجزیه واریانس مولکولی نشان داد که 85 درصد کل تغییرات ژنتیکی درون جمعیت ها وجود دارد. تجزیه خوشه ای جمعیت ها را در چهار گروه مختلف قرار داد که ارتباط متوسط بین فاصله ژنتیکی و فاصله جغرافیایی را در بین جمعیت ها نشان داد.

سویا گیاهی صنعتی و دارویی است که از دانه ی آن روغن خوراکی و از کنجاله ی آن غذای دام و طیور تهیه می شود.  از خواص دارویی سویا می توان به اثرات ضد سرطانی آن اشاره کرد. در این تحقیق علاوه بر آنالیز عصاره ی متانولی دانه های سویا بوسیله ی دستگاه GC/MS، اثرات ضد باکتریایی و ضد قارچی آن نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از GC/MS، تعداد 47 ترکیب را با اولویت حجمی؛ (Z,Z)-9-12- اکتادکادیانوییک اسید (44/89 درصد)، 9- اکتادکانوییک اسید متیل استر (13/58 درصد)، هگزادکانوییک اسید متیل استر (11/34 درصد)، متیل لینولنات (6/81 درصد)، اکتادکانوییک اسید متیل استر (3/69 درصد) وn- هگزادکانوییک اسید (2/61 درصد) نشان داد. عصاره ی متانولی این گیاه با غلظت 0/5 گرم برمیلی لیتر دیمتیل سولفوکسید اثرات بازدارندگی بسیار خوبی برعلیه باکتری های گرم مثبت استافیلوکوکوس ایوریوس، باسیلوس سوبتیلیس، رتای باکتر توکسیکوس و باکتری گرم منفی سودوموناس سیرینجای نشان داد. علاوه بر این در مهار قارچ پریکولاریا اریزا، عامل بیماری بلاست برنج نیز تاثیر خوبی داشت.

استویا با نام علمی Stevia rebaudiana Bertoni دارای منبع گلیکوزیدهای دی ترپن از جمله استویوزید و گلیکوزید بوده که حدود 100 تا 300 برابر شیرین تر از شکر می باشد. به علت درصد جوانه زنی پایین بذور استویا، می توان از تکنیک کشت بافت، برای تکثیر این گیاه با ارزش کمک گرفت. پژوهش حاضر با هدف مطالعه تاثیر تنظیم کننده های رشد گیاهی اکسین و سیتوکینین بر کالوس زایی و باززایی گیاه استویا به صورت آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در سال 94-1393 به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایش القای کالوس شامل سه اکسین 2,4-D، IBA و NAA به همراه سیتوکینین BAP بود. تیمارهای آزمایش باززایی مبتنی بر کالوس شامل سه سیتوکینین BAP، Kin و TDZ به همراه اکسین NAA بود. نتایج نشان داد که ترکیب، نسبت و غلظت تنظیم کننده های رشد روی صفات مختلف در کالوس زایی و باززایی گیاه استویا  موثر است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که صفات مختلف کالوس زایی و باززایی مانند درصد القای کالوس، وزن تر کالوس، قطر کالوس، درصد باززایی و تعداد نوساقه تولید شده در هر ریزنمونه، می توانند متاثر از تنظیم کننده های رشد گیاهی باشند.

رشد و تولید گیاهان در اکوسیستم ها و رویشگاه های طبیعی مختلف، تحت تاثیر عوامل مختلف ازجمله ارتفاع از سطح دریا قرار دارد. پیرو با نام علمی Juniperus communis گیاهی همیشه سبز متعلق به تیره سرو و بومی اروپا می باشد و از مهمترین گیاهان رویشی ایران محسوب می شود. در این تحقیق به بررسی ترکیبات عصاره این گیاه در چهار رویشگاه مراتع ییلاقی هزارجریب بهشهر پرداخته شد. در هر رویشگاه در طول یک ترانسکت 100 متری به فواصل 30 متر از سه نقطه به طور تصادفی از پایه های مورد نظر مخروط گیاه جمع آوری شدند. سپس نمونه ها در هوای آزاد تحت سایه، خشک شد. عصاره گیاه با استفاده از روش استخراج با متانول جمع آوری شد و جهت شناسایی ترکیبات از دستگاه کروماتوگرافی گازی- طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. جهت بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و ارتباط آنها با کمیت و کیفیت عصاره نیز از خاک مجاور گیاه تا عمق 30 سانتیمتری نمونه برداری شد. در مجموع 31 ترکیب در عصاره مخروط شناسایی شدکه از این میان ترکیبات Sabinene، α-pinene، Germacrene D، Limonene و Diallyl phthalate دارای بیشترین مقدار بودند. رویشگاه فقط بر ترکیب α-Bisabolol موجود در عصاره مخروط اثر معنی داری داشت. ترکیبات دیگر تحت تاثیر رویشگاه نبودند. ترکیبات β-Thujene، Cinnamaldehyde،α-Terpinene ،  Dehydroabietic acid و  Trans Caryophyllene به طور انحصاری فقط در یک رویشگاه مشاهده شد. همچنین میان 11 ترکیب با عناصر خاک همبستگی معنی داری مشاهده شد.