نشریه گنجینه دارالفنون
پیاپی 18 (تابستان 1401)

مهندس سعید قریشی که اکثر همکاران بازنشسته و شاغل سازمان پژوهش با او آشنایی دارند، بیشتر دوران خدمت اداری خود را در دفتر برنامه ریزی و تالیف گذراند.(1394 - 1361) در طول این سال ها تغییر و تحولات و فعالیت های زیادی در این دفتر صورت گرفت که نامبرده در بعضی از آن ها مستقیما و در بعضی غیرمستقیم نقش داشت. در طول این مدت چندین نفر به ریاست سازمان پژوهش منصوب شدند و هر کی پس از مدتی جای خود را به دیگری دادند که دوره ی ریاست دکتر حدادعادل و مدیرکلی مهندس ابوطالبی بر دفتر برنامه ریزی و تالیف، نقش پررنگ تری در فعالیت ها داشت، ایشان در این سال ها، مسئول واحد تربیت معلم، معاون دفتر و مشاور مدیر کلی را برعهده داشت. این خاطرات را در این گفت وگو مرور می کنیم.

امیرکبیر نماد پاک دستی در عالم سیاست و اقتدار است. اشاره یک صدوهفتاد و یک سال از زمان شهادت او می گذرد؛ اما هنوز هم حرف و حدیث ها پیرامون رفتار و عملکرد آن مرد بزرگ جاری است؛ اما ملت ایران همواره او را فرزند خلف و «خادم مردم» می دانند و نام نیکش تا ابد باقی خواهد ماند. به دلیل همین شهرت نیک، بر آن شدیم تا در این مقاله بخشی کمتر گفته شده از زندگانی امیر در میان مراسلات متعدد او به شاه قاجار را بررسی کنیم.

گزارش های روزانه و هفتگی دارالفنون از اسناد مهم و معتبری است که در نوبه خود می تواند زوایای دیگری از فعالیت های این مدرسه را روشن گری نماید. تعداد این گزارش ها نامعلوم است؛ اما به نظر می رسد که در دوران ناصری به اندازه هفته های تحصیلی مدرسه دارالفنون بوده است که امروزه متاسفانه تمام آن ها به صورت کامل و مدون در دست نیست. مقاله حاضر به یک گزارش مفصل از بازدید سفرای ژاپن از مدرسه دارالفنون اختصاص دارد.

مدرسه تاریخی و ماندگار دارالفنون یکی از بناهای تاریخی، ارزشمند و ماندگار حوزه فرهنگی و آموزشی کشور است که در سال 1230 ساختمان اول آن ساخته شد و در سال 1308 ه.ش. دوباره تجدید بنا گردید. این مدرسه نقطه عطفی در توسعه آموزشی و فرهنگی ایران است. این اثر، میراثی ماندگار در زیر مجموعه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش کنونی است که توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت شده و هر ساله حفاظت و مرمت می گردد. در این بخش گزارشی از مرمت های اساسی و بنیادین که طی سال های 1398 تا 1400 توسط این سازمان انجام شده و ادامه مرمت هایی است که در سال های 96 - 1394 انجام شد و طی آن ضمن مرمت و بازسازی حیاط و اتاق های دارالفنون سالن نمایش آن بازسازی و قابل بهره برداری گردید به طوری که بسیاری از همایش های ملی هم اکنون در این مدرسه ماندگار برگزار می شود، گزارش آن نیز در فصلنامه شماره 1 و 2 گنجینه دارالفنون ارائه شده است. در این شماره نیز مرمت و بازسازی سال های اخیر به صورت مختصر ارایه می گردد.

مرور تاریخی بر روند آموزش هنر در مدارس ایران که خود بخشی از تاریخچه آموزش های فنی و حرفه ای در کشور است موضوع این مقاله خواهد بود. بخش دیگری از آموزش های فنی و حرفه ای وزارت آموزش وپرورش قبل از تغییر نظام آموزشی، آموزش خدمات بود. این بخش شامل مدارس بازرگانی و همچنین هنرستان ها و آموزشگاه های حرفه ای دختران می شد (مرجانی 1370 ، ص 265).سیر تحول آموزش و برنامه های هنر از زمان تاسیس اولین مدرسه هنر در ایران تغییرات زیادی داشته است. در این مختصر سعی شده است به موفقیت ها و ناکامی ها در تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه، مدارس موسیقی، هنرستان هنرپیشگی، هنرستان دختران، ایجاد رشته های جدید هنری مانند پویانمایی، جداول دروس گروه هنر و نیز تغییرات در برنامه های درسی هنرستان بانوان، هنرستان های هنرهای زیبا، اهداف، محتوا، طول دوره، ساعات درس و عناوین رشته های زمینه هنر پرداخته شود.این مقاله با استناد به «صورت مذاکرات» و «مصوبات» شورای عالی معارف / فرهنگ و آموزش وپرورش تهیه شده که اصلی ترین مرجع اطلاعات برنامه های درسی، جداول دروس و مواد درسی در این جستار است.گرچه این نوشتار مرور تاریخی برخی از رشته های هنر و محدود به چند بازه زمانی و تاریخی است، اما امید می رود که برای علاقه مندان به آموزش هنر در ایران، تصویر ارزشمندی ارائه دهد. (لازم به ذکر است این نوشتار به دلیل طرح مطالب گسترده و حجم صفحات آن، در دو بخش و در دو شماره در نشریه دارالفنون به چاپ خواهد رسید. در بخش نخست تاریخچه آموزش هنر را بامطالعه برخی از رشته های هنری موردبررسی قرار دادیم. اینک در بخش دوم با برنامه های درسی و آموزشی هنرستان های هنرهای زیبا آشنا خواهیم شد و نیز به تحولات و رویکردهای نوین در دوران شکوفایی هنرستان ها و به ویژه توجه به توسعه هنرستان ها و رشته های هنری پس از انقلاب اسلامی خواهیم پرداخت و همچنین دلایل ایجاد و حذف برخی دیگر از رشته های تحصیلی در زمینه هنر و در ادامه مسیر آموزش هنر در شاخه فنی و حرفه ای مبتنی بر اسناد تحولی، برنامه درس ملی و آموزش های مبتنی بر شایستگی خواهیم پرداخت).

میراث هر کشور در زمینه علم و دانش مدیون معلم، مراکز تعلیم و تربیت و مراکز آموزشی است. در ایران نیز با تاسیس نخستین مدارس به سبک جدید در شهرهای مهمی چون تهران و تبریز، متجددین جویای علم در بقیه شهرها و استان ها نیز اقدام به تاسیس مدارس به سبک اروپاییان برای تعلیم معلمان و مربیان مراکز خود کردند. ایالت فارس یکی از پیشروان این موضوع بود و توانست در این مهم گام های تاثیرگذاری در تمام کشور بردارد. مقاله ای که پیش روی شماست مروری بر تاریخچه تاسیس دانشسراها در استان فارس می باشد.

ماهنامه پیوند پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با نام اشاره «مکتب مام» وابسته به انجمن ملی اولیاء و مربیان ایران عضو فدراسیون جهانی مدارس، اولیاء و مربیان در قطع رقعی 17 در 21 منتشر می شد (اولین شماره آن زمستان 1346 و آخرین شماره آن شماره 113 در اردیبهشت 1358) بود، شمارگان آن در سال 1357 به 12000 جلد رسید و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ماهنامه «پیوند» تغییر نام یافت و اولین شماره آن (پیوند) در شهریورماه 1358 به صورت سیاه و سفید چاپ و توزیع شد، اکنون شمارگان آن ماهنامه بالغ بر 350000 جلد و در قطع رحلی کوچک 20 در 28 می باشد. این مجله در خردادماه 1394 به صورت تمام رنگی چاپ شد. مجله پیوند با الهام از وظایف اساسی انجمن اولیاء و مربیان، در جهت افزایش شناخت تربیتی آموزشی والدین، ایجاد همسوئی و هماهنگی میان روش های تربیتی و آموزشی خانه و مدرسه، فراهم ساختن زمینه های جلب مشارکت فکری و عملی اولیاء و مربیان در جهت حل مشکلات آموزشی و تربیتی و پرورش استعدادهای کودکان و نوجوانان و در یک کلام تحکیم پیوند خانه و مدرسه به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش فرزندان مرز و بوم ایران اسلامی گام برمی دارد. در این مقاله به بررسی اولین شماره های فصلنامه های انجمن اولیاء و مربیان می پردازیم.

با عنایت به مصوبه چگونگی اداره مدارس ماندگار مصوب جلسه 725 شورای عالی آموزش وپرورش تاریخ 28 / 4/ 1384 ، شورای عالی با تصویب آن دسته از مدارسی که از قدمت تاریخی و سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی در سطح ملی یا استانی برخوردار هستند موافقت می کند. براساس مصوبه مذکور، به مدارس واجد شرایط برای کسب عنوان «ماندگار» این امکان داده خواهد شد تا با فراهم آوردن شرایط مناسب تحصیلی برای افراد مستعد و خلاق و استفاده بهینه از امکانات و زمینه های موجود، از تجارب ارزنده فارغ التحصیلان خود بهره مند و به عنوان الگویی مناسب و پیشرفته در زمینه های آموزشی و تربیتی به سایر واحدهای آموزشی معرفی شوند.

«دارالفنون» اولین مدرسه پر رمز و راز و تاریخی ایران که داستان ها در آن نهفته و سرگذشت ها در آن رقم خورده است، گویی همواره حرفی برای گفتن دارد. در مورد دارالفنون و اتفاقاتی که در آن رقم خورده است نوشتارهای بسیاری در دست است که هر کدام سعی کرده اند از دریچه ای تازه به دارالفنون بنگرند؛ در این مقاله سعی برآن است که با نگاهی اجمالی به کتاب «مسئله علم و علم انسانی در دارالفنون عصر ناصری» به بررسی نوشتاری متفاوت از دارالفنون بپردازیم.