ماهنامه بازتاب اندیشه
پیاپی 61 (اردیبهشت 1384)

نویسنده در ابتدا رابطه فقه و تحول های اجتماعی را بر می شمرد و اجتهاد را عنصر پویایی بخش برای فقه می داند. به نظر وی، اجتهاد پویای شیعه به علت توجه به قالبهای ذهنی و تفاوت رویکردها نسبت به موضوعات، نتایج متفاوتی ارائه می دهد. وی سپس به لزوم استفاده از رویکرد جامعه مدنی، جامعه جهانی و... در هنگام صدور فتوا در شرایط پس از استقرار حکومت اسلامی در جامعه اشاره می کند و می گوید در این دوران نمی توان با چارچوب های ذهنی گذشته به افتاء پرداخت...

توسعه علوم انسانی عوامل مختلفی دارد. در این مقاله به موانع مختلف رشد دانشهای انسانی اشاره شده است. در آمیختن مشکل و مسئله، تحویلی نگری، اخذ مسئله نما به جای مسئله، اخذ نظریه به جای فرضیه، درآمیختن مرز علوم، حصر گرایی روش شناختی و فقدان الگوی پژوهشی برای تحلیل چند تباری، هفت مانع عمده در راه رشد و توسعه علوم انسانی برشمرده شده است...

یکی از شاخصه های تمدن مدرن، مفهوم فاخر «حق» است که معیاری برای قانون نویسی در تمام کشورها و مکاتب و مسالک شده است. البته در پس دوران روشنگری، حق در مقابل تکلیف قرار گرفت و فیلسوفان و سیاست مداران برای عقب نشاندن دوران کلیساها (سنت) تلاش کردند. دوران سنت برجستگی ها و مشخصه هایی دارد که با دوران مدرنیته متفاوت است. در حال حاضر (دوران جدید) طبیعی های دوران سنت غیر طبیعی شده است. جامعه ما به دلیل عدم حضور مدرنیته، از مسئله حق بی بهره مانده و متاسفانه به تکلیف که مربوط به دوران سنت است بازگشته است...

نوشتار نویسنده را در چند بند می توان به صورت ذیل بیان نمود: 1. مشروعیت حکومت از نظر شیعه بر پایه مشروعیت الاهی و رضایت مردمی استه؛ 2. بنابراین زمانی که مردم حق انتخاب حاکم را داشته باشند، به طریق اولی حق انتخاب نوع حکومت را نیز خواهند داشت؛ 3. از آنجا که انسان موجودی مختار و عاقل است، باید نسبت به حکومت ولایت فقیه در زمان غیبت آگاهی کافی داشته باشد و 4. مردم چه در زمان وجود ائمه اطهار علیهم السلام و چه در زمان غیبت، هیچ گاه با حکومت اسلامی آشنا نشده اند. در زمان حضور معصوم به علت وجود موانع بسیار و در زمان غیبت نیز عوامل ذیل موجب گردید فقها هیچ گونه اقدامی برای آگاه کردن مردم و برپایی حکومت اسلامی نکنند: ...

بررسی رابطه میان علم و دین از مهمترین موضوعات چالش برانگیز امروز جامعه ماست. پیشرفت علومت مختلف در جهان غرب از یک سو، و انحطاط علمی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و اقتصادی جهان اسلام از سوی دیگر این سؤال را طرح می کند که گویا اسلام با دانش اندوزی مخالف است. از این رو، گروهی اسلام را عامل عقب ماندگی جهان اسلام مطرح کردند. به همین دلیل، زمینه ضدیت با اسلام و غربی سازی و غرب گرایی جهان اسلام فراهم آمد. گروهی نیز این رویکرد به دین را نادرست تلقی کردند و شیوه اصلاح و بازسازی اندیشه اسلامی را در پیش گرفتند...

توجه به نقش زنان در تشکیل خانواده و تربیت فرزندان و تفاوت نگرش در این زمینه، مسئله اشتغال زنان را تحت تاثیر قرار داده است. نویسنده سعی کرده است تا با توجه به جایگاه زن مسلمان ایرانی و سیاست گذاری های دولت جمهوری اسلام ایران و بررسی باورهای دینی و توجه به قوانین حقوقی ناظر بر امور خانواده، به برخی از معضلات توجه کند و آراء متفاوت در این زمینه را بیان و نقد نماید. در بررسی باورهای دینی و باورهای فرهنگی، به نمونه هایی از قرآن کریم و سنت نبوی مراجعه شده است تا معلوم شود هر نوع سیاست گذاری در خصوص زنان، حقوق و وظایف آنان و به ویژه مسئله اشتغال، مبتنی بر نوع نگرش نسبت به زن است...

مراد از «زنان تحصیل کرده»، بانوان آموزش دیده در مراکز آموزشی جدید و یا سنتی می باشند. در این نوشتار، تمرکز عمده بر نقش زنان تحصیل کرده برای خودشان است و سپس نتیجه بحث به نقش آنان برای دیگران تعمیم داده می شود. نقش زنان تحصیل کرده در رابطه با تاسیس و تحکیم خانواده، در فضاهای متفاوت، آثار گوناگونی را به دنبال دارد. در اینجا، نقش زنان تحصیل کرده، در چهار مرحله ذیل مورد بررسی قرار گرفته است: 1. آ‎غاز آشنایی؛ 2. عشق ورزی؛ 3. خواستگاری و 4. گذار از خواستگاری تا ازدواج. سپس، نقش زنان تحصیل کرده برای دیگران در حیطه های پژوهشی، آموزشی، مدیریتی مورد تامل قرار گرفته است...

اندیشه ساعت ساز لاهوتی یا خدای ساعت ساز، تصویری نادرست از خداست که از دیرباز کم و بیش در ذهن بشر وجود داشته و در دو سده اخیر، به دنبال نظریات جدید علمی، رواج یافته است. در این مقاله ابتدا ساعت ساز لاهوتی تصویر شده است و سپس با توضیح دقیق و تحلیل استدلالی که به چنین تصویری منجر شده و بررسی مقدمات آن، نشان داده شده است که این استدلال، که از نوع تمثیل است، منطقا عقیم است و به اصطلاح قیاسی است مع الفارق و بنابراین، نتیجه ای که از آن گرفته شده است، عقلا قابل قبول نیست...

نویسنده در دو گفتار، علل عقب ماندگی مسلمانان را مورد بحث قرار می دهد و سه نظریه را مطرح می کند. الف) علت عقب ماندگی مسلمانان دین است. وی با رد این نظریه می گوید: عقب ماندگی اختصاص به جوامع اسلامی ندارد. ب) از آنجا که مسلمانان دین را پاسخگوی همه نیازهای خویش می دانند، روح پرسشگری در آنها مرده است؛ از این رو، پویایی را از دست داده اند. ایشان با تقسیم دینداران به دو دسته، این مطلب را در مورد کسانی که دین را حداکثری می دانند قبول می کند. او یکی از آفات حداکثری دانستن دین را از دست رفتن روحیه پرسشگری می شمارد. ج) دست نداشتن مسلمانان در علوم تجربی...