فهرست مطالب

منابع طبیعی ایران - سال پنجاه و هشتم شماره 4 (زمستان 1384)

فصلنامه منابع طبیعی ایران
سال پنجاه و هشتم شماره 4 (زمستان 1384)

  • 228 صفحه، بهای روی جلد: 10,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/03/23
  • تعداد عناوین: 21
|
  • آبخیزداری
  • شهرام خلیقی، محمد مهدوی، بهرام ثقفیان صفحه 733
    تبدیل اراضی طبیعی مرتع و جنگل به اراضی زراعی و باغ که به صورت گسترده ای در بسیاری از نقاط ایران صورت گرفته، به تغییر رژیم آبدهی رودخانه در این مناطق منجر شده است. منطقه مورد مطالعه که حوزه رودخانه باندوزچای واقع در شمال غربی ایران به مساحت 1146 کیلومتر مربع است، از این قاعده مستثنا نبوده، به طوری که طی یک دوره 45 ساله (از 1334 تا 1379 که دراری عکس هوایی و تصویر ماهواره ای است)، سطح اراضی دیم از 4528 هکتار به 20231 هکتار افزایش یافته است. در این تحقیق ابتدا با تفسیر عکس های هوایی قدیم و تصاویر ماهواره ای جدید نقشه کاربری اراضی در هر دو زمان تهیه شد. سپس با استفاده از مدل حفاظت منابع طبیعی امریکا (NRCS) در محیط نرم افزار HMS - HEC شبیه سازی بارش - رواناب صورت گرفت. نتایج نشان می دهد که سیلاب در دوره جدید در بعضی از زیر حوزه ها تا 70 درصد نسبت به دوره قدیم افزایش یافته، ولی این افزایش دبی پیک در دوره بازگشت بزرگ تر، کمتر است.
    کلیدواژگان: تغییر کاربری اراضی، دبی اوج، شماره منحنی، مدل HEC، HMS شبیه سازی رواناب، مدلسازی بارش، رواناب
  • عبدالحمید دهواری، سادات فیض نیا، حسن احمدی صفحه 743
    دراین مطالعه، ابتدا ازکلیه واحد های سنگ شناسی و نیز از ارگ شندان سراوان در قالب شبکه بندی نقطه ای نمونه برداری شد، سپس نمونه ها تحت بررسی های کانی شناسی و مورفوسکوپی قرار گرفتند و پارامترهای آماری ذرات (میانگین، جورشدگی و...) برای ترسیم نقشه های هم مقدار در ارگ مورد استفاده قرار گرفت. بررسی نقشه های ترسیمی و نحوه توزیع پارامترها در ارگ، کاهش اندازه ذرات را از غرب (37/0 ملی متر) به طرف شرق (18/0 میلی متر) نشان داد که با بهبود جورشدگی و گردشگری آنها در این مورد همخوانی دارد. درشت ترین ذرات در ورقه های ماسه ای و رپیل مارک ها و ریزترین آنها در ساختمان نبکا ها مشاهده می شود. همچنین رابطه اندازه ذرات با مسافت حملشان توسط باد نخسیتین فاز رسوبگذاری ماسه ها (1 D) را در فرآیند حمل آبی در فاصله 30 کیلومتری غرب ارگ شندان نشان می دهد. نتایج حاصل از کانی شناسی، 85 درصد فراوانی ذرات متشکله تپه ها را خرده سنگ ها و 15 درصد بقیه را به ترتیب کانی های کوارتز، کلسیت، فلد سپات، کلریت و ایلیت نشان می دهد. مقایسه بررسی های میکروسکوپی و دیفراکسیون اشعه ایکس نشان داد که فراوانی زیاد کوارتز ناشی از وجود ماسه سنگ های کوارتزی و فراوانی کلیست ناشی از سنگ آهک (فلیشی) بوده و کانی های رسی هم ازسنگ منشا شیلی تشکیل شده است. در دومین فاز رسوبگذاری (2D) یا ارگ، 54/98 درصد ماسه ها به صورت جهشی، 2/1 درصد به صورت معلق و 26/0 درصد به صورتی کششی حمل شده اند. بررسی فرآیند حمل ذرات با توجه به مورفوسکوپی سطح ذرات توسط بینوکولر، تجزیه و تحلیل حاصل از SEM بر روی ذرات کوارتز و نتایج حاصل از نمودار فردمن نشان داد که درصد بسیار ناچیز ماسه ها منحصرا، توسط آب، 20 درصد آنها به وسیله باد و حدود 80 درصد آنها توسط آب و باد حمل شده اند که این مسئله موید شدت تاثیر گذاری فرایند حمل آبی ذرات درمحیط بیوکلیماتیک نیمه بیابانی شدید است. با توجه به بررسی های کانی شناسی، سنگ منشا تپه ماسه ها را به ترتیب اهمیت واحد های سنگ شناسی سراوان (3 Es و 4Es) و واحد های سنگ شناسی زابلی (Ez) تشکیل می دهند و میزان حساسیت و رسوبدهی سایر واحد های سنگ شناسی در فرایند ماسه زایی برای تغذیه تپه های ماسه ای در فاز اول برداشت (1 P) ناچیز است.
    کلیدواژگان: منشایابی، تپه های ماسه ای، کانی شناسی، منطقه برداشت، سراوان، شندان، منشا اولیه و محیط برداشت
  • سیدحمیدرضا صادقی، بهاره توفیقی، محمد مهدوی صفحه 759
    نبود اطلاعات کافی در خصوص چگونگی توزیع رسوب ناشی از هر رگبار در حوزه های آبخیز، یکی از مشکلات قدیمی پروژه های حفاظت آب و خاک است. تاکنون ارتباط بین دبی آب و رسوب با استفاده از معادلات توانی و صرف نظر از موقعیت دبی مورد مطالعه در هیدروگراف صورت پذیرفته است. مطالعه حاضر، سعی بر بررسی ارتباط بین دبی آب و رسوب با استفاده از اشکال مختلف ریاضی و کمک گرفتن از رگرسیون برای تهیه معادلات جداگانه سنجه رسوب برای شاخه پایین رونده و بالا رونده در حوزه آبخیز زرین درخت در استان چهارمحال و بختیاری داشته، و علاوه بر آن، نحوه استفاده از آن مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که تفیک داده های اندازه گیری رسوب بر حسب موقعیت قرارگیری آنها در هیدروگراف سیل مربوطه موجب افزایش دقت تخمین از حداکثر 78 درصد در حالت کلی به بیش از 90 درصد در هریک از شاخه های بالارونده و پایین رونده هیدروگراف شده که به مراتب بر دقت تخمبن ها افزوده و امکان تهیه رسوب گذارها را نیز مهیا ساخته است. نتایج ارزیابی کیفی و کمی دیدگاه پیشنهادی، دلالت بر عملکرد مطلوب آن در برآورد رسوب نگارها دارد، به نحوی که خطای تخمین آن کمتر از 6/32% به دست آمده است.
    کلیدواژگان: هیدروگراف، رسوب نگار، سنجه رسوب، زرین درخت و چهارمحال و بختیاری
  • جنگلداری
  • مریم داغستانی، هوشنگ سبحانی، محسن محسنی ساروی، محمدرضا مروی مهاجر صفحه 769
    روش های متفاوت قطع و بهره برداری از درختان جنگلی، خاک جنگل را به طور محسوسی تحت تاثیر قرار می دهد. به علت اهمیت موضوع، در این تحقیق به تعیین تاثیر قطع گروهی بر خصوصیات فیزیکی خاک پرداخته شد. پیش از انجام عملیات قطع و بهره برداری، قطعات قطع و شاهد در مجاور یکدیگر قرار داشتند و ازهرلحاظ سعی شده که شبیه هم انتخاب شوند، از لحاظ ویژگی های فیزیکی مانند مقاومت مکانیکی خاک، جرم حجمی خاک، درصد تخلخل، رطوبت و نفوذپذیری خاک، بر اساس نمونه های تصادفی که از دو قطعه برداشت شد، مقایسه شدند و تفاوت معنی داری بین دو قطعه مشاهده نشد. سپس درختان در قطعه مورد نظر قطع شدند و فاکتورهای مورد اشاره در نمونه های تصادفی که در قالب طرح کاملا تصادفی با دو تیمار و سه تکرار ازدو قطعه برداشت شد، اندازه گیری گردید. نتایج بررسی نشان داد که جرم حجمی خاک در اثر عملیلت قطع و چوبکشی در عمق 5-0 سانتی متری، 8 درصد درقطعه قطع افزایش یافته است.درصد تخلخل در عمق 5-0 سانتی متری، 12درصد در این قطعه کاهش داشته است. مقاومت مکانیکی خاک در قطعه قطع 17 درصد افزایش و میزان نفوذپذیری در این قطعه 47 درصد کاهش یافته است. اندازه گیری میزان رطوبت و درصد تغییرات رطوبت نیز، بیانگر این است که در عمق 5-0 سانتی متری، علاوه بر میزان رطوبت، درصد تغییرات رطوبت نیز بیشتر از اعماق تحتانی خاک بوده است.
    کلیدواژگان: قطع گروهی، نفوذپذیری، جرم حجمی، مقاومت مکانیکی، رطوبت و تخلخل
  • پروین صالحی شانجانی، خسرو ثاقب طالبی صفحه 779
    ساختار ژنتیکی 14 جمعیت راش (Fagus orientalis Lipsky) در طول گسترشگاه راش در ناحیه خزری با بررسی 12 لوکوس ایزوآنزیمی مطالعه و با نتایج حاصل از ساختار ژنتیکی 160 جمعیت راش از گونه های فرضی taurica F. و F. moesiaca و راش اروپایی sylvatica. F مقایسه شد. میانگین فراوانی های آللی راش در ایران در مقایسه با سایر راش ها نشان داد که از میان لوکوس های مورد مطالعه، آلل های کمی به یک یا چند منطقه مجاور اختصاص دارند، به طوری که از میان آلل های موجود، آلل های B/A - GOTو MDH-A/A انحصارا در ایران یافت شدند.در چندین لوکوس، برخی از شیب های جغرافیایی مشاهده شد، چنانچه فراوانی آلل کندرونده MDH-A/E که تقریبا درغرب گستره پراکنش راش وجود ندارد، به طرف شرق تا بیش از 40 درصد در رشته کوه البرز افزایش یافت. نتایج ارائه شده نشان داد که توافقی بین شیب تنوع ژنتیکی و تکثیر وجود ندارد. جنگل های خزری با وجود سطوح پایین تنوع ژنتیکی، از تمایز ژنتیکی بالایی برخوردار بودند. چنین تمایز ژنتیکی مشخص در جنگلهای راش ایران ضرورت حفاظت از این جنگل های بی نظیر یا کم نظیر را نه تنها به عنوان تضمینی برای حفظ تنوع زیستی و مقاومت در برابر عوامل محیطی، بلکه به عنوان ذخیره گاه های ژنی برای احیای اکوسیستم های نابود شده روشن می سازد.، زیرا حفاظت از این نوع جنگل ها، حفاظت از جریان تکاملی چندین هزار ساله است که در اثر سازگاری محیطی حاصل شده است.
    کلیدواژگان: راش، Fagus sylvatica L، _ Fagus Orientalis Lipsky، ایران و تمایز ژنتیکی
  • سید جلیل علوی، قوم الدین زاهدی امیری، محمدرضا مروی مهاجر صفحه 793
    یکی از جنبه های مهم اکولوژی گیاهی، الگوی پراکنش مکانی گیاهان است، که آگاهی ازآن در هر منطقه از مقدمات و ضروریات بررسی پوشش گیاهان به حساب می آید. مطالعه حاضر، در بخش نم خانه از جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود کنار صورت گرفته است. برای پی بردن به الگوی پراکنش گونه ملج (Ulmus glabra Huds)، روش میانگین مربعات (Mean Square) به کار گرفته شد. در مرحله اول، موقعیت مکانی پایه های ملج (هر پایه ملج، به عنوان یک نقطه در نظر گرفته می شود)، در رویشگاه های طبیعی که قطر برابر سینه ای بزرگ تراز 10 سانتی متر داشتند، با دستگاه GPS ثبت شد و در مرحله بعد، این موقعیت ها بصورت Xو Y وارد رایانه شدند. برای طراحی شبکه با ابعاد مختلف و قرار دادن نقاط بر روی آنها، از نرم افزار های Arcview، Arc/Info و Idrisi استفاده شد. به کارگیری این روش نشان می دهد که گونه ملج در منطقه مورد مطالعه از الگوی بینا بینی بین الگوی تجمعی و تصادفی تبعیت می کند. مشاهدات عرصه ای، این یافته را کاملا تائید می کند. این الگوی فعلی گونه ملج است و الگوی واقعی آن به احتمال زیاد، به دیل دخالت های انسان بویژه قاچاق چوب و بیماری مرگ نارون در دهه های اخیر تغییر کرده است.
    کلیدواژگان: پراکنش مکانی، ملج، قاچاق چوب، بیماری مرگ نارون، میانگین مربعات و بدون پلات
  • محمدرضا غفاریان، هوشنگ سبحانی، محمدرضا مروی مهاجر صفحه 805
    بهره برداری با استفاده از نیروی حیوانات، با طراحی، کنترل و مدیریت صحیح از سالها قبل به عنوان یکی از سیستم های بهره برداری با اثر نامطلوب اندک، مورد استفاده قرار گرفته است. به منظور برآورد صدمات بهره برداری با قاطر، اندازه گیری های مربوط به نهال ها، کوبیدگی خاک و pH در دونوبت قبل و بعد از عملیات حمل چوب انجام گرفت. 27 درصد نهال ها آسیب دیده و 31 درصد کاملا نابود شده بودند. کوبیدگی خاک 8/13 درصد افزایش یافت، اما pH در مسیر مورد مطالعه تغییر معنی داری نداشت. در پارسال 218 جنگل خیرود کنار نوشهر، مساحت کلیه مسیرهای حمل چوب با قاطر، دپو ها و عرصه های تبدیل اندازه گیری شد که 72/5 درصد سطح پارسال را آسیب رسانده بود.
    کلیدواژگان: بهره برداری، بهره برداری با استفاده از نیروی حیوانات، تخریب عرصه، مسیر حمل چوب، نهالهای آسیب دیده، نهالهای از بین رفته، pH و کوبیدگی
  • اصغر فلاح، محمود زبیری، محمدرضا مروی مهاجر صفحه 813
    بررسی حاضر، به منظور دستیابی به مدل مناسبی برای پراکنش تعداد درخت در طبقات قطری توده های طبیعی راش شمال دردومنطقه سنگده و شصت کلاته انجام پذیرفت. بدین منظور در جنگل های راش دو منطقه مذکور توده های طبیعی که دارای ساختار نا همسالی بوده و از نظر شرایط رویشگاهی و ترکیب درختی حائز بهترین وضعیت موجودند، از بقیه مجزا شده و در توده های تفکیک شده هر یک از دو منطقه مذکور، چهار نمونه به مساحت یک هکتار انتخاب شد. بدین روش اطلاعات کمی مورد نیاز در سطح قطعات نمونه به روش آماربرداری صد در صد به دست آمد. در مرحله بعد، ابر نقاط تعداد بر حسب طبقات قطری ترسیم و با تعریف متغیرهای مختلف بر اساس قطر برابر سینه، مدل رگرسیونی که برازش خوبی در پراکنش نقاط ایجاد کند، محاسبه شد. همین طور توزیع های آماری بتا و وایبول و مدل های نمایی مایر و توانی برای پراکنش نقاط برآورد و کارایی آنها با انجام آزمون مربع کای بررسی شد. نتایج این بررسی نشان داد که از بین روش های مذکور مدل رگرسیونی محاسبه شده برای دو منطقه بهترین برازش را در ابر نقاط ایجاد کرده و اختلاف معنی داری با آن ندارد به علاوه مدل توانی در دو منطقه سنگده و شصت کلاته و توزیع بتا در منطقه شصت کلاته برازش خوبی در ابر نقاط ایجاد کرد. با توجه به اینکه امروزه برای هدایت توده های جنگلی به روش تک گزینی، از مدل نمایی مایر به عنوان الگو استفاده می شود و اغلب با موفقیت رویشگاه های جنگلی ما انطباق ندارد، در مناطق مورد مطالعه می توان از مدل های و توزیع های به دست آمده به جای مدل نمایی مایر استفاده کرد.
    کلیدواژگان: پراکنش تعداد در طبقات قطری، توده های طبیعی راش، توزیع بتا، توزیع وایبول، مدل نمایی، مدل توانی، مدل رگرسیونی، ساختار ناهمسال
  • شهرام کیا دلیری، مسعود طبری، فریدون سرمدیان، سیدفخرالدین ضیایی ضیابری صفحه 823
    به منظور رشد درختان 16ساله کلن 214– I صنوبراورامریکن (Guinier (Dode)Populus X. euramericana) در خاکهای مختلف، هفت عرصه درختکاری شده با فواصل کاشت 5*5 متر در اراضی جلگه ای غرب مازندران (سلمان شهر کلار آباد) انتخاب شد. در هر عرصه سه ترانسکت (تکرار) به ابعاد 3/33 *20 متر به طور تصادفی انتخاب و قطر برابر سینه و ارتفاع کلیه درختان صنوبر داخل آنها اندازه گیری شد. خاک عرصه ها پس از تجزیه فیزیکی - شیمیایی، به دو رده آلفی سول و اینسپتی سول و چهار تیپ پدزولیک قهوه ای خاکستری با مواد آلی زیاد (A)، قهوه ای جنگلی (B)، پدزولیک قهوه ای خاکستری (C) و پسدوگلی (D) رده بندی شد. سپس رویش متوسط سالیانه قطری و ارتفاعی درختان، رویش رویه زمینی (در هکتار) و رویش حجمی درختان (در هکتار) بر اساس تیپ های خاک مذکور محاسبه و تجزیه و تحلیل آماری (در سطح 1 درصد) شد. نتایج نشان داد که غیر از رویش ارتفاعی که از نظر آماری در خاک های A، B وC یکسان بود (174- 168 سانتی متر)، در خاک هایA وB، سایر متغیر ها، همانند رویش قطری (7/1-6/1 سانتی متر)، رویش رویه زمینی (1/17-4/16 متر مکعب در هکتار) بیشتر از آنها در خاک های C وD بودند. همچنین همه متغیر های اندازه گیری شده در خاک Dاز کمترین اندازه برخوردار بودند. به طور کلی، از نتایج این تحقیق می توان استنتاج کرد که خاک های A وB، برای رشد صنوبر اورامریکن (کلن 214 – I) در جنگل های جلگه غرب مازندران مناسب ترند، از این رو گسترش درخت کاری آن، ترجیحا، روی این خاک ها توصیه می شود.
    کلیدواژگان: تیپ خاک، رویش، قطر برابر سینه، ارتفاع، رویه زمینی، حجم و صنوبر اورامریکن (کلن 214، I)
  • شیلات
  • صفر پور علی دارستانی، امیر عباس بازیار لاکه، بهرام حسن زاده کیابی صفحه 831
    دراین پژوهش،کاریوتایپ دوگونه ماهی سس از ماهیان به نام های علمی Barbus mursa و Barbus capito ازرودخانه سفید رود و شاهرود شهرستان رودبار در استان گیلان و دو گروه از سیاه ماهی Capoeta capoeta gracilis که منطقه اول از رودخانه های سفید رود و شاهرود شهرستان رود بار در استان گیلان و نقطه دوم از رود خانه مادر سو پارک ملی گلستان در استان گلستان بودند، مورد مطالعه قرار گرفت. تجزیه و تحلیل کاریوتایپی نشان داد که تعداد کروموزوم دیپلوئید و تعداد بازوهای کروموزومی ماهیانB. capito و B. mursa به ترتیب 100=n2، 172=NF و 100=n2، 140 =NF بود.مناطق اول و دوم از سیاه ماهی Capueta capueta gracilis به ترتیب دارای تعداد کروموزوم دپلوئید و تعداد بازوهای کروموزومی 150=n2، 234=NF و 150=n2، 230=NF بودند. این گونه ها پلی پلوئید بودند و پلی مورفیسم درون گونه ای در تعداد بازو های کروموزومی دو جمعیت سیاه ماهی مشاهده شد.
    کلیدواژگان: کروموزو، کاریوتایپ، سیتوژنتیک، پلی مورفیسم
  • سعید ضیایی نژاد، قباد آذری تاکامی، علیرضا میرواقفی، مهران حبیبی رضایی، مهدی شکوری صفحه 843
    این تحقیق با هدف بررسی عملکرد باکتری های باسیلوس به عنوان پوبیوتیک بر بازده مزارع پرورش میگو انجام پذیرفت. در این مطالعه، میگوی سفید هندی (F.indicus) از مرحله PL 30 تا PL 120 دراستخرهای خاکی 100 متر مربع در سه تیمار تحت تاثیر مخلوطی از 5 گونه ازباکتری های جنس باسیلوس قرار گرفت. تیمار P، شامل میگوهایی بود که فقط در مرحله پرورش پروبیوتیک دریافت می کردند. تیمار PP میگوهایی را دربر می گرفت که علاوه بر مرحله پرورش، در مرحله تکثیر نیز پروبیوتیک دریافت کرده بودند و تیمار C به عنوان تیمار کنترل هیچ گونه پروبیوتیکی دریافت نمی کرد. براساس یافته های این تحقیق، بازماندگی، وزن تر، تولید کل، ضریب تبدیل غذایی و ضریب رشد ویژه میگوها تحت تاثیر باکتری های باسیلوس بویژه در تیمار PP به طور چشمگیری بهبود یافت (05/0 کلیدواژگان: باسیلوس، پروبیوتیک، میگوی سفید هندی، Fenneropenaeus indicus، رشد، بازماندگی و تولید
  • علیرضا میرواقفی، قباد آذری تاکامی، سیدعلی جعفرپور صفحه 853
    در این تحقیق، پراکسید هیدروژنه به عنوان ماده شیمیایی جدید در کنترل آلودگی های قارچی تخم های قزل آلای رنگین کمان مورد آزمایش قرار گرفت و با نتایج حاصل از سبز مالاشیت که به طور معمول برای ضد عفونی کردن تخم های ماهی بکار می رود، مقایسه شد، در آزمایش های In vitro، تیمارهای 250، 500 و 1000 قسمت در میلیون (ppm) از پروکسید هیدروژن به طور موثری رشد قارچ را بر روی محیط کشت کنترل کردند. در آزمایش های In vivo نیز، تیمار با غلظت ppm 250 از پراکسید هیدروژن به مدت 30 دقیقه در دمای C0 7 برای کنترل رشد قارچ، مناسب تشخیص داده شد و با تیمار سبز مالاشیت به میزان ppm 2 از لحاظ درصد آلودگی و میزان تلفات تا مرحله چشم زدگی تخم ها، تفاوت معنی داری نداشت. نتایج بدست آمده نشان داد که پر اکسید هیدروژن نه تنها از نظر بهداشتی و آلودگی های زیست محیطی خطری ندارد، بلکه به سبب آزاد کردن اکسیژن، موجب بهبود کیفیت آب پرورشی می شود و از لحاظ اقتصادی نیز به صرفه خواهد بود.
    کلیدواژگان: پراکسید هیدروژن، سبز مالاشیت، آلودگی قارچی، نرخ تلفات و قزل آلای رنگین کمان
  • علوم محیط زیست
  • نعمت الله خراسانی، جلال الدین شایگان، نسیم کریمی شهری صفحه 861
    در این مقاله، به بررسی غلطت عناصر ناشی از فعالیتهای صنعتی و اقتصادی بر روی محیط زیست دریایی سواحل بندرعباس پرداخته شده است. بدین منظور 9 مقطع عمود بر خط ساحل در نظر گرفته شده و روی هر مقطع 3 ایستگاه مشخص شد، سه مقطع در شرق شهر بندرعباس و 6 مقطع درغرب آن (اسکله شهید باهنر تا غرب مجتمع کشتی سازی).در هر ایستگاه دو بار نمونه برداری صورت گرفت و میزان فلزات روی، مس، آهن، کروم و سرب توسط دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. کلیه مراحل نمونه برداری و تجزیه و تحلیل بر اساس روش استاندارد (1989 MOOPAM، ) انجام شد. تجزیه و تحلیل رسوبات نشان داد که غلظت مس به طور میانگین معادل ppm 2/32، کروم ppm 9/71، روی ppm 3/68، آهن g / kg5/34 و سرب ppm 4/3 است که به جز کروم بعقیه فلزات غلظت کمتری نسبت به استاندردهای جهانی داشتند. فلزات با نمونه های شاهد منطقه نیز مقایسه شد، که نشان داد منطقه آلوده به مس، روی و کروم است، از این رو می توان گفت که فعالیتهای صنعتی و تجاری در منطقه موجب آلودگی مس، روی و کروم شده است. ضریب همبستگی بین عناصر نشان می دهد که منابع آلاینده مس، روی، کروم و سرب یکسان است، ولی آهن با توجه به پراکندگی آن در منطقه منشا زمینی دارد. محاسبات این تحقیق آماری با استفاده از برنامه SPSS انجام شد.
    کلیدواژگان: فلزات سنگین، آلودگی، خلیج فارس، بندرعباس و رسوبات
  • علوم و صنایع چوب و کاغذ
  • سیدضیاالدین حسینی، الیاس افرا صفحه 871
    درخت پالونیا (Paulownia fortunei)، از جمله درختان پهن برگ خارجی است که تاکنون در منطقه گرگان به صورت سازگار رشد کرده است. درخت 8 ساله پالونیای مورد بررسی، دارای صد در صد جوان چوب بوده است که طول الیاف آن در حلقه سالیانه اول 800/0 ملی متر و در حلقه هشتم 11/1 میلی متر است و رشد سریع پستکامبیومی طول الیاف از حلقه ششم آغاز می شود. قطر و زخامت الیاف در حلقه اول به ترتیب 31 و 14/4 و در حلقه هشتم 18/33 و 98/5 میکرومتر حاصل شده است. ضریب تغییرات برای ضخامت دیواه الیاف، بیشترین و برای قطر الیاف، کمترین مقدار است. قطر الیاف، کمترین تغییرات را از حلقه سالیانه اول تا هشتم داشته است و تغییرات شاخص فیبر در چوب از 26 تا 34 بوده است. مواد استخراجی قابل حل در آب داغ به مقدار متوسط 94/6 درصد از همه بیشتر، ولی مواد استخراجی قابل حل در استن به مفدار 05/5 درصد وهمچنین استن + الکل به مقدار 88/4 درصد تقریبا مشابه بوده است. مقدارمتوسط لیگنین در چوب 77/29 درصد بوده که با لیگنین سوزنی برگان قابل مقایسه است. مقدار متسط سلولز و همی سلولز نیز به ترتیب 55/45 و 66/24 درصد به دست آمده است.
    کلیدواژگان: پالونیا، الیاف، لیگنین، همی سلولز، پستکامبیومی و مواد استخراجی
  • کیامرث شریفی، اصغر امیدوار صفحه 879
    در این بررسی اثر قارچ رنگین کمان (Coriolus versicolor) بر روی برون چوب و درون چوب تبریزی (Populus nigaravar pyramidalis) در حالت طبیعی و حفاظت شده با کرئوزوت و تانالیت C در پنج غلظت 1، 2، 3، 4 و 5 درصد با استفاده از روش Kolleschale مورد مطالعه قرار گرفت. برای انجام این بررسی ازطرح فاکتوریل با بلوکهای کاملا تصادفی استفاده شد. اشباع نمونه ها با استفاده روش سلول پر (Bethell) انجام شد. نمونه ها بر روی ریسه های قارچ رنگین کمان که در داخل محفظه شیشه ای (Kolle) بر روی محیط کشت مالت اکستراکت آگار رشد کرده بودند، قرار داده شدند. ریسه های قارچ دمای 25 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 75درصد درداخل اتاق کشت به مدت 16 هفته در روی نمونه های چوب به رشد خود ادامه دادند. پس از 16 هفته مجاورت، کاهش جرم نمونه ها اندازه گیری شد. نتایج حاصل نشان داد که کاهش جرم درون چوب از برون چوب بیشتر بوده و اختلاف کاهش جرم کاملا معنی دار است. میان کاهش جرم و نوع ماده حفاظتی و میزان درصد نمک حفاظتی، رابطه آماری وجود داشت. استفاده از مواد حفاظتی با غلظت های مختلف موجب افزایش دوام چوب (درون چوب و برون چوب) شد، اما اختلاف میان غلظت های مختلف نمک (پنج غلظت) از حیث عملکرد کاهش جرم کاملا معنی دار بود. غلظت های 3، 4 و5 درصد نمک، ازحیث عملکرد کاهش جرم دریک گروه قرار گرفتند. از آنجا که در غلظت 3 درصد مواد شیمیایی کمتری مصرف می شود، به عنوان غلظت بهینه برگزیده شد. بین کاهش جرم نمونه های اشباع شده با و تانالیت C 3 درصد و کرئوزوت در مقایسه با نمونه های شاهد در سطح 1 درصد اختلاف معنی داری وجود نداشت.
    کلیدواژگان: تبریزی، کرئوزوت، تانالیت C، اشباع، سلول پر، رنگین کمان و محیط کشت
  • مهدی فائزی پور، علی خلفی، سیداحمد میرشکرایی، موسی محمدنژاد، عبدالحسین لهراسبی صفحه 887
    در این تحقیق، قابلیت جوهرزدایی کاغذهای روزنامه باطله ایران، تایلند، شرق امریکا و غرب امریکا مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور نخست، نمونه های لازم از ایران و تایلند تهیه شد. پس از آماده سازی نمونه ها و به دست آوردن ویژگی های مواد اولیه، جوهرزدایی به روش شست وشو با استفاده ازدستگاه جزءجزء کننده باور مک نت صورت گرفت. در پایان، ورقه های دست ساز برای مطالعه خواص نوری با استفاده از ورق ساز استاندارد آزمایشگاهی ساخته شدند. قابلیت جوهر زدایی به دو روش اندازه گیری فاکتور قابلیت جوهرزدایی روشنی و فاکتور قابلیت جوهر زدایی سیستم رنگی Lab تعین شد. نتایج حاصل نشان داد که کاغذهای ساخته شده از مخلوط خمیر پهن برگ و سوزنی برگ (روزنامه های ایران) بالاترین فاکتور قابلیت جوهرزدایی روشنی را به خود اختصاص دادند و کاغذهای ساخته شده از خمیر سوزنی برگ (روزنامه های امریکا) و خمیر بازیافتی (روزنامه های تایلند) به ترتیب دارای فاکتور قابلیت جوهر زدایی متوسط و کم بودند. نتایج مربوط به قابلیت جوهرزدایی سیستم رنگی Lab نشان داد که قابلیت جوهرزدایی کاغذهای روزنامه های ایران متوسط و تایلند کم و روزنامه های امریکا بالاترین مقدار را دارا بودند.
    کلیدواژگان: قابلیت جوهرزدایی، جوهرزدایی به روش شست و شو، کاغذ روزنامه باطله، قابلیت جوهرزدایی روشنی و قابلیت جوهرزدایی سیستم رنگی Lab
  • سعید کاظمی نجفی، علیرضا عباسی مرشت، قنبر ابراهیمی صفحه 899
    در این پژوهش، مدول الاستیسیته، مدول گسیختگی، مقاومت برشی و سرعت اواج اولتراسونیک تخته خرده چوب درزوایای مختلف نسبت به جهت ساخت در فواصل 15 درجه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که سرعت اولتراسونیک و مدول الاستیسیته در جهت ساخت بیشترین مقدار را دارد و با افزایش زاویه کاهش یافته و در زاویه 90 درجه (عمود بر جهت ساخت) به حداقل می رسد. این روند برای مقاومت برشی و مدول گسیختگی مشاهده نشده است. مدول الاستیسیته همبستگی بیشتری را نسبت به مقاومت برشی و مدول گسیختگی با سرعت امواج اولتراسونیک نشان داد. این همبستگی بین مدول الاستیسیته و سرعت امواج اولتراسونیک درلایه سطحی تخته خرده چوب بیشتر از لایه مرکزی مشاهده شده است. همچنین نسبت مدول های الاستیسیته در جهات مختلف، هرسونایکسانی بیشتری را نسبت به سرعت امواج اولتراسونیک و مدول گسیختگی در تخته خرده چوب نشان می دهد.
    کلیدواژگان: تخته خرده چوب، سرعت امواج اولتراسونیک، مدول الاستیسیته، مدول گسیختگی، مقاومت برشی و هرسونایکسانی
  • مرتعداری
  • ناصر باغستانی میبدی، حسین ارزانی صفحه 909
    آگاهی از خوشخوراکی گونه ای گیاهی در برآورد تهیه علوفه قابل دسترس دام در هر رویشگاه مرتعی امری ضروری است. به همین منظور، رفتار چرایی بز بومی یزدی در ایستگاه تحقیقات مرتع نیر، به عنوان الگویی از مراتع استپی در منطقه پشتکوه استان یزد طی سالهای 1379 و 1380 بررسی شد. این پژوهش با بکارگیری 6 راس دام گزینش شده از درون گله ای که با شدت چرای متعادل و با سیستم تناوبی در سه قطعه محصور شده آن ایستگاه تحت مدیریت بود، صورت پذیرفت. در توقف 15 روزه شد دام در هر یک از قطعات آموزشی، دو نوبت آمار برداری از خوشخوراکی گونه ها با روش زمان سنجی انجام شد. داده های هر دو چرا در غالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و مجموع دوره های فصل چرای سالانه در چارچوب طرح اسپلیت پلات در زمان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت ارزش رجحانی گونه های تحت بررسی در تمام دوره های چرا معنی دار است(01/0> p). در کل فصل چرای سالهای 1379 و 1380 نیز بین درصد ارزش رجحانی گونه ها اختلاف معنی دار وجود دارد(01/0> p). در سال بسیار خشک 1379، ارزش رجحانی گونه Stipa barbata دربالاترین سطح و، گونه Salsola rigida درمرتبه دوم و گونه Artemisia sieberi در ردیف بعدی قرار می گیرد. با رفع نسبی خشکی در سال 1380 و با حضور گیاهان یک ساله، ارزش رجحانی این گیاهان در بالاترین سطح قرار می گیرد. در بین گیاهان چند ساله، ارزش رجحانی گونه Salsola rigida در طول فصل چرا عموما بیشتر از گونه Stipa barbata و در بالاترین مرتبه و گونه Artemisia sieberi در ردیف سوم واقع می شوند. بز بومی یزدی در عرصه مورد مطالعه در هر شرایطی بیش از 90 درصد زمان چرای خود را بر روی سه گونه شاخص مذکور و سه گونه گیاهی چند ساله همراه آنها و مجموع گیاهان یکساله موجود در عرصه متمرکز می کند، به همین دلیل این دام را نمی توان صرفا سرشاخه خوار دانست.
    کلیدواژگان: Artemisia sieberi، Stipa barbata، Salsola rigida، خوشخوراکی، ارزش رجحانی، بز و یزد
  • محمد جعفری، بهروز رسولی، رضا عرفان زاده صفحه 921
    کشف روابط بین پوشش گیاهی و خاکی، از موارد اساسی در مدیریت و برنامه ریزی مراتع محسوب می شود. شناخت این روابط برای افزایش بهره وری و جلوگیری از بروز خسارات مالی مهم است. با توجه به اهمیت کشت گونه های گیاهی برای منظرسازی در حاشیه بزرگراه ها و جلوگیری از فرسایش خاک و احداث باد شکن و هزینه زیاد کشت، لازم است که پژوهشی به منظور شناخت تاثیرات مثبت یا منفی گونه های کشت شده بر منطقه صورت گیرد، تا نسبت به انتخاب یا عدم انتخاب گونه های مطالعه شده برای سایر مناطق مشابه اقدام شود. هدف از این تحقیق، بررسی تاثیر کشت سه گونه آتریپلکس کانسنس (Atriplex canscens)، شور گز (Tamarix aphylla) و سیاه تاغ (Haloxylon aphyllum) بر روی خاک در حاشیه مسیر بزرگراه تهران- قم است. برای هریک از گونه های سیاه تاغ، آتریپلکسس کانسنس و شور گز دو منطقه تیمار و دو منطقه شاهد در مسیر اتوبان تهران - قم در نظر گرفته شد. در هر یک از مناطق، دو ترانسکت به طول 50 متر قرار داده شد. در نقاط ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت، پروفیل هایی برای حفر در نظر گرفته شدند. در هر منطقه شش پروفیل خاک و در هر پروفیل از سه عمق 10-0، 30-10، 60-30 سانتی متری نمونه برداری خاک انجام شد. خصوصیات اندازه گیری شده در خاک شامل هدایت الکتریکی، اسیدیته، نیتروژن، فسفر و مواد آلی و املاح محلول سدیم، کلسیم، منیزیم، کلر، کربنات و بی کربنات است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار رایانه ای SPSSو از روش تی – تست زوجی استفاده شد. نتایج تجزیه و تحلیل نشان داد که کشت گونه آتریپلیکس کانسنس سبب افزایش معنی دار میزان نیتروژن، فسفر، پتاسیم، ماده آلی و کاهش اسیدیته خاک شده است. همچنین کشت شور گز میزان نیتروژن، فسفر، پتاسیم و هدایت الکتریکی خاک را افزایش داده است. کشت سیاه تاغ سبب افزایش معنی دار میزان نیتروژن، پتاسیم، هدایت الکتریکی، اسیدیته و کاهش میزان فسفر در منطقه تاغ کاری شده است. با در نظر گرفتن میزان خصوصیات مثبت و منفی خاک تحت گونه های کشت شده، گونه آترپیلکس بهتر از دوگونه دیگر برای ادامه کشت در مناطق مشابه توصیه می شود و پس از آن گونه گز برای ادامه کشت بهتر است.
    کلیدواژگان: خصوصیات خاک، شورگز، سیاه تاغ، آتریپلکس کانسنس و بزرگراه تهران، قم
  • حسن خسروی، علی اکبر مهرابی صفحه 933
    آنغوزه (Ferula assa Feotida)، گیاهی چند ساله متعلق به خانواده چتریان (Umbelliferea) است که در دامنه وسیعی از نقاط گرمسیری ایران می روید و از سال های بسیار دور تاکنون، جزء اقلام مهم و شاخص گیاهان دارویی و صنعتی ایران محسوب می شده است. شیرابه آنغوزه، به عنوان آنتی اسپاسمودیک، برطرف کننده انگل های گوارشی روده، باد شکن و خلط آور، مصرف دارویی دارد و اهمیت عمده این گیاه به علت ارزش صادراتی آن است. به منظور برآورد اقتصادی برداشت این گیاه ازطبیعت، تحقیقی به صورت موردی بر روی هفت رویشگاه آنغوزه خیز شهرستان طبس صورت گرفت. شیوه بهره برداری در منطقه مورد مطاله شامل سه مرحله بود و هر مرحله مدت زمان مشخصی داشت. با توجه به برداشت های صحرایی انجام شده و با احتساب 10 درصد افت احتمالی، تعداد بوته مجاز به بهره برداری 3110085 بوته برآورد شد. مقادیر کمی محصول استحصالی طی یک دوره برداشت چهار ساله 96440 کیلوگرم و ارزش ریالی درآمد ناخالص، معادل 12657843320 ریال برآورد شد که چنانچه هزینه اجرایی معادل 6627342755 ریال از درآمد ناخالص کسر شود، درآمد کل با محاسبه ارزش افزوده معادل 6030500565 ریال به دست خواهد آمد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بهره برداری آنغوزه، فعالیت اقتصادی سود آوری بوده و هر ساله ضمن ایجاد اشتغال زایی، از ارزش صادراتی قابل توجهی نیز برخورداراست.
    کلیدواژگان: آنغوزه، رویشگاه، شیرابه، صادرات و طبس
  • علیرضا زارع، مهدی بصیری صفحه 945
    در این پژوهش، از داده های فراوانی 12 سایت از سه تیپ مرتعی، برای تعیین وضعیت پوشش گیاهی و وضعیت مرتع استفاده شد. نخست برای طبقه بندی و ضعیت این سایتها از روش سازمان جنگلبانی امریکا استفاده شد و نتایج این روش به عنوان شاهد برای ارزیابی نتایج روش فراوانی درنظر گرفته شد. به منظور تعیین وضعیت پوشش گیاهی و وضعیت مرتع با استفاده از روش فراوانی، درصد ترکیب هر گونه، ازروی داده های فراوانی محاسبه شد. با توجه به طبقه بندی گونه ها به سه گروه مرغوب، متوسط و کم ارزش، درصد ترکیب هر گروه نیز محاسبه شد. سپس با استفاده از نرم افزار آماری SPSS، دو مدل رگریسیون ایجاد شد، مدل اول یک رابطه دو متغیره است که در آن، متغیر های مستقل شامل درصد ترکیب گونه های مرغوب و متوسط، و متغیر وابسته امتیاز وضعیت پوشش گیاهی است. مدل دوم، یک رابطه سه متغیره است که علاوه بر دو متغیر مستقل مذکور، متغیر مستقل سوم آن امتیاز خاک را تشکیل می دهد و متغیر وابسته در این مدل امتیاز وضعیت مرتع است. با مقایسه کلاس های وضعیت تعیین شده ازروش فراوانی با کلاس های وضعیت تعیین شده از روش سازمان جنگلبانی امریکا (روش شاهد)، صحت حاصل شده ازرابطه اول، 91 درصد و رابطه دوم 100 درصد به دست آمد. با توجه به اینکه کوادرات یک متر مربعی به عنوان بهترین اندازه پلات برای جمع آوری داده های فراوانی سایت های مطالعه شده شناخته شد، با استفاده از داده های فراوانی این اندازه پلات یک راهنمای طبقه بندی وضعیت ایجاد شد. به ترتیب با وارد کردن درصد ترکیب گونه های مرغوب و متوسط در محور های عمودی و افقی این راهنما، کلاس وضعیت پوشش گیاهی یک سایت مرتعی تعیین خواهد شد.
    کلیدواژگان: وضعیت پوشش گیاهی، وضعیت مرتع، فراوانی و درصد ترکیب گونه ای