فصلنامه زریبار
پیاپی 61-62 (تابستان و پاییز 1385)

این مقاله به بررسی رابطه ی حوزه ی عمومی و دین و چگونگی صورتبندی این ارتباط در زمینه های مختلف زمانی و مکانی می پردازد. پس از تعریف و بررسی الگوهای متفاوت خاستگاه های حوزه ی عمومی و دین با توجه به کشورهای مختلف اسلامی به مکاتب نظری متفاوت در زمینه ی حوزه ی عمومی و جایگاه دین در نظرات هابرماس و جوزی کازانوا با توجه به فوران دین در جهان امروز می پردازد و در نهایت نتیجه گیری می کند که در چگونگی صورتبندی حوزه ی عمومی و دین باید به چگونگی مناسبات نیروهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی توجه کرد و در همان حال تجربه های تاریخی نشان می دهند که کلیت منسجم و واحد دینی دلیلی بر وجود صورتبندی های واحد دینی در حوزه ی عمومی نیست. از طرف دیگر احیاء دین در جهان در سطح کلی با بحرانهای مدرنیته فرهنگی سیاسی و در سطح ملی و منطقه ای با بحران دولت ملتهای پسااستعماری مرتبط است و پایداری این احیاء به چگونگی مناسبات گروه های دینی با دیگری متفاوت است.

هدف این مقاله مفهوم سازی پدیده ی معاصر رادیکالیسم دینی یا براساس طبقه بندی معمول در غرب بنیادگرایی است و بنا را بر این دیدگاه می گذاردکه جنبشهای مبتنی بر ایدئولوژی بنیادگرایی عمدتا جزو گروه های دینی ای نیستند که دغدغه ی دین و ایمان داشته باشند، بلکه سازمانهایی سیاسی اند که از دین به عنوان ایدئولوژیی برای حمله، انتقاد و مشروعیت زدایی از نخبگان حاکم و ساختار قدرتی استفاده می کنند که اقتدار و مشروعیت نخبگان بر پایه ی آن بنا نهاده شده است. از آنجا که وجود دولتهای اقتدارطلب تک حزبی در اغلب کشورهای خاورمیانه پدیده ای فراگیر است، تنها دین قادر به ارائه ی نیروی اپوزوسیون به توده های ناراضی، مایوس و منزویی است که توانایی بیان مصائب ویژه و نارضایی عمومی آنها را نسبت به اینگونه رژیمها داشته باشد. چارچوب نظری گرامشی به توضیح این امر کمک می کند که این گونه سازمانها که به عنوان «بنیادگرایان دینی» قلمداد شده و از سوی متفکران بنیادگرای برجسته ی قرن بیستم رواج یافته اند جنبشهایی ضد سروری می باشند که کوشش خود را به سرنگونی این رژیمهای استبدادی و کسب قدرت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی معطوف ساخته اند.

اسلام در کردستان یک خصلت متمایز و مشخص داشته و زاده ی مواجهه ی تاریخی جامعه ی کردی با تعالیم و رویه های اسلامی است، به طوریکه تنش راست آئینی (ارتدوکسی)و چپ آئینی (هترودوکسی) به طورخاصی در کردستان اثر گذاشته است. کردستان به طور متناقضی هم مرکز یک راست آئینی سنی متعصب گردید و هم سکونتگاه برخی از کژآئین ترین اجتماعا ت خاورمیانه از قبیل مذاهب ایزدی و اهل حق و... که به ترتیب در مرکز و جنوب کردستان پدیدار گشتند. در کردستان مذاهب تلفیقی و آیینهای متفاوت در کنار هم زندگی می کنند و روابط بین پیشوایان روحانی سنی کرد اکثریت با شیعیان و ایزدیان، اهل حق، ارامنه، مسیحیان و یهودیان به صورت همزیستی مسالمت آمیز بوده است. فرقه های صوفی به طور چشمگیری در کردستان حضور داشتند و شیوخ صوفی بیشتر نماینده ی اسلام کردی بوده اند. در قرن گذشته عرصه ی تحت نفوذ فرقه های قادریه و نقشبندیه بوده است که در مواقع خاص نقشهای سیاسی و اجتماعی مهمی در کردستان ایفا کرده اند زیرا آنها نماینده ی الگوی سازمان اجتماعی مستقل از قبیله (و نیز دولت) بودند. نزد بسیاری از کردهای سنی مذهب دیندار، اسلام بخش مهمی از هویت کردی است و جنبشهای اسلامی در کردستان نسبت به گذشته به طور آشکار، بیشتر هویت کردی پیدا کرده اند.

در تعدادی از روستاهای دور افتاده در منطقه ای از کردستان، یک گروه کوچک از جنگجویان اسلامگرای افراطی به عنوان شاخه ی کردی القاعده متهم شده و از آن پس به هدف تازه ای از جنگ بین المللی علیه تروریسم تبدیل شده است. این گروه برای بازسازی وجهه ی خود در انظار عموم همچنین رفع محدودیتهای ایجاد شده انصار الاسلام نام گرفت. این گروه برای تداوم حیات خود در اطراف کوه های صعب العبور بالاتر از شهر حلبچه درجنوب غربی عراق دقیقا درنز دیکی مرز ایران،یک اتحادیه ی منطقه ای مستقل را بوجود آورده است.این اتحادیه نقش خود را بعنوان یک اقلیت خرابکار در عرصه ی سیاسی کردی عمدتا سکولار در حکمرانی سلیمانیه تقویت کرد.
انصار الاسلام در یک جنگ فرسایشی با نیروی نامنظم حکومیت اقلیم درگیر بوده است وگاه بی گاه به اهداف سکولار کردی با درجات متفاوتی از موفقیت حمله کرد هاست. احزاب کردی عمده که کنترل حریم کردستان در شمال عراق را به عهده دارند به منظور شکست دادن این مقاومت محلی از طریق مداخله ی خارجی، بر تهدید جدی این گروه و رابطه آن با تروریسم تاکید کرده اند.

کشور عراق به علت اهمیت ژئوپولتیک آن و وجود انواع قومیتها و مذاهب گوناگون، برای کسانی که می خواهند ایدئولوژی خود را عملی کنند پناهگاه خوبی به نظر می رسد. کردستان عراق به خاطر وجود کوه های مرتفع همیشه پایگاه مناسبی برای گروه های گوناگون از جمله تشکیل جنبشهایی با گرایش افراطی بوده است. یکی از این جنبشهای برجسته جندالاسلام است. بعد از یازده سپتامبر 2001 این گروه در این منطقه فلسفه ی وجودی خود را مبنی بر ترور دشمنان خدا اعلام داشت. با حمایتهای مادی و معنوی که القاعده از جندالاسلام می نماید، شباهت زیادی بین این دو جنبش از نظر نحوه ی انجام عملیات (انتحاری) و اهداف مورد نظر (اکثرا سکولارهای طرفدار غرب) وجود دارد. طرز تلقی این گروه و گروه های مشابه آن با آداب و سنن مردم این منطقه همخوانی ندارد به همین دلیل با حکومتهای نسبتا سکولار این منطقه بارها درگیر شدند. به علت جهت گیری های متفاوت در این جنبشها انشعاباتی در آنها تحت عناوین جدید ولی با اهدافی نسبتا یکسان صورت گرفته است. ادامه مطلب برگردانی در همین زمینه است.

مقاله حاضر به منظور بررسی عوامل مؤثر بر هویت جمعی غالب در نزد دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه های شهر سنندج به انجام رسیده است. پرسش اصلی این است که دانشجو در درجه اول با کدام یک از هویتهای جمعی (جهانی، ملی و قومی) خود را به دیگران معرفی کرده و در برابر آن احساس تعهد و تعلق می کند؟ متغیرهای مستقل تحقیق عبارتند از: گستره شبکه روابط، گروه مرجع، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، میزان آگاهی، پنداشت از خود و جنسیت دانشجو می باشد که رابطه آنها را با هویت جمعی غالب به عنوان متغیر وابسته سنجیده شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها بیانگر آنست که هویت جمعی غالب در نزد دانشجویان هویت قومی بوده و هویتهای جهان وطنی و ملی به ترتیب در اولویتهای بعدی قرار دارند. از میان متغیرهای مورد بررسی متغیرهای گستره شبکه روابط، گروه مرجع و میزان آگاهی با هویت جمعی رابطه معناداری را نشان داده اند. اما سه متغیر دیگر (پایگاه اقتصادی – اجتماعی، پنداشت از خود و جنسیت) فاقد چنین رابطه ای بودند. در تحلیل نهایی متغیر های گروه مرجع و میزان آگاهی برجستگی خاصی پیدا کردند، به طوری که در تبیین و پیش بینی هویت جمعی غالب بالاترین سهم را به خود اختصاص دادند.
یافته های نظری این پژوهش مؤید دیدگاه مکتب کنش متقابل در سطح خرد و دیدگاه جامعه شناسانی مثل گیدنز در سطح میانی می باشد.