ماهنامه زمانه
پیاپی 62 (آبان 1386)

آموزش و پرورش یکی از نهادهای مهم اجتماعی هر جامعه ای محسوب می شود، به طوری که از یک طرف سیر توسعه و تحول کشور و کیفیت سایر نهادهای اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی به چگونگی آموزش و پرورش بسته است و از سوی دیگر آموزش و پرورش در تربیت انسان ها و رشد متوازن افراد جامعه در ابعاد عقلانی، عاطفی و جهانی جایگاه تعیین کننده ای دارد. بنابراین مقوله آموزش و پرورش در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه ای تعیین کننده و مهم است. در گفت وگوی این شماره درصدد هستیم تا ضمن بررسی روند تحول تاریخی سیستم آموزش و پرورش، رابطه آن را با سایر نهادها و همچنین فرایند تحولات داخلی این سیستم را تجزیه و تحلیل نماییم. در این گفت وگو در خدمت جناب آقای حجت الاسلام علی ذوعلم، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی، و جناب آقای دکتر غلامرضا کریمی، مدیرکل دفتر همکاری های علمی بین المللی وزارت آموزش و پرورش و دبیرکل کمیسیون ملی آیسسکو در جمهوری اسلامی ایران، هستیم.

همان گونه که جامعه پذیری متفاوت از تعلیم و تربیت است، مشارکت نیز متمایز از همکاری می باشد. با توجه به نیازمندی نهاد آموزش و پرورش به مشارکت دانش آموزان برای حفظ پویایی خود، بررسی موانع آن یک ضرورت است که در این مقاله به آن توجه شده است.

انتقال به عنوان حساس ترین و دشوارترین مرحله آموزش به شیوه های گوناگونی انجام شده است. چگونگی ارائه آموزش در قالب «برنامه»، مهم ترین پرسش در این زمینه می باشد. تجویز و نقد تمرکز، تمرکززدایی یا نسبت میزان تمرکز داشتن یا غیرمتمرکزسازی در برنامه درسی ملی موضوعی پیچیده و متاثر از متغیرهای متعددی است که در جوامع و دوره های زمانی مختلف، متفاوت است. در مقاله پیش رو، این موضوع بررسی شده است.

در بررسی مسائل ترسیم و تحلیل تغییرات اجتماعی یکی از پرسش های کلیدی مربوط به منشا بروز تحولات، چگونگی و فرآیند تکوین آن ها می باشد. در فرآیند تقسیم کار جوامع، آموزش و پرورش به مثابه یک نهاد، جایگاهی منحصربه فرد در زمینه سازی منفی یا مثبت تحولات و ایجاد آن ها دارد. لذا تحول در این نهاد، نیازی فوری در نظامی پرتحول و مملو از تغییرات سریع و همه جانبه چون جمهوری اسلامی تلقی می شود. اهتمام مقاله حاضر نیز تفصیل این مباحث می باشد.

یکی از ویژگی های دوره جدید، به رسمیت نشناختن دین در قلمروهای مختلف حیات جمعی انسان ها می باشد. این خصیصه موجب گردید تربیت دینی نیز مقوله ای نامناسب، بلکه امکان ناپذیر جلوه کند، اما با شکل گیری تجارب جدید و مطالعات انتقادی در قلمروهای مختلف و از جمله تربیت، جهت گیری یادشده مورد نقد و اصلاح تدریجی قرار گرفته است. در این مقاله، موضوع تربیت دینی و مخالفان آن بررسی شده است.

یکی از موضوعات مهمی که در جهان بینی هر مکتب به آن توجه می شود شناخت انسان از دیدگاه آن مکتب است. هر مکتب با شناختی که از انسان و استعدادهای خاص او به دست می دهد، به پرسش های گوناگون در این زمینه پاسخ می دهد.
انسان از جنبه های گوناگون موضوع علوم مختلف قرار می گیرد. روان شناسی، جامعه شناسی، تاریخ، اخلاق، دانش پزشکی و زیست شناسی علومی هستند که هر یک در مورد وجود انسان از دیدگاهی ویژه بحث می کنند، اما مقوله ای که در این میان اهمیتی ویژه دارد، شناخت پیچیدگی های روحی و اسرار درونی اوست. در نوشتار پیش رو این موضوع از دو دیدگاه قرآن و خدامحوری از یک طرف و نظام انسان مرکزی از طرف دیگر بررسی شده است

تغییر تدریجی بستر تعلیم و تربیت و ظهور آن در قالب نهادی به نام آموزش و پرورش که طبیعتا در چارچوب های نگرشی و ارزشی خاصی به وجود آمده بود، حساسیت های مثبت و منفی را نسبت به آن ایجاد کرد. در این مقاله به نمونه ای از این حساسیت ها توجه شده است.

اندیشه ها نیز به مانند دیگر متعلقات بشری، پیوسته با تغییر و تحول روبه روست. همین مساله در طی زمان به پیدایش جریاناتی در دل مشرب های فکری منجر می شود که از جهاتی متمایز از آن ها می باشد. تفکرات دینی نیز از این امر مستثنا نیست. با نفوذ تصوف در اندیشه های شیعی، در قرون اخیر، تغییراتی در این حوزه روی داد و به دسته بندی هایی در مشارب فکری انجامید. هدف نوشتار پیش رو معرفی یکی از این مشارب فکری است که از آن با عنوان مکتب معارف خراسان یاد شده است.

ادبیات از جمله حوزه هایی است که از سویی تغییر و تحولات فکری، سیاسی، اجتماعی و... در آن بازتاب پیدا می کند و از سوی دیگر خود می تواند به ادبیات از جمله حوزه هایی است که از سویی می تواند با آگاه ساختن مردم به تغییر و تحولات فکری، اجتماعی، سیاسی و... جامعه کمک کند و از سویی دیگر همین تغییر و تحولات در آن بازتاب می یابد. ادبیات داستانی ایران نیز چنین کارکردی داشته است. در این مقاله تلاش شده تاثیراتی که پیروزی انقلاب اسلامی بر این عرصه داشته و به متمایز شدن آن از دوره پیش از انقلاب انجامیده است بررسی گردد.