فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
شماره 46 (زمستان 1386)

این تحقیق در طول سال 1384 بر روی کف زیان تالاب گندمان استان چهارمحال و بختیاری انجام گرفت. در طول نمونه برداری پس از تعیین 3 ایستگاه در نقاط مختلف تالاب،16 خانواده از بی مهرگان کف زی شناسایی شد که از میان آنها خانواده های Gammaridae، Planorbidaeو Sphaeridae بیشترین تراکم را دارا بودند. همچنین بیشترین و کم ترین فراوانی و پراکنش کف زیان در هر دو مورد به ترتیب در فصول زمستان و بهار مشاهده شد که عواملی نظیر دمای آب، فراوانی مواد غذایی و نقش تغذیه ای ماهیان (با استفاده از نرم افزارهای SPSS، آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استاتگراف و آزمون های غیرپارامتری کروسکال واریس) مؤثرترین فاکتورها در نوسان فراوانی و پراکنش موجودات کف زی تالاب بودند.

استان زنجان به لحاظ داشتن معادن غنی سرب و روی انگوران در منطقه خاورمیانه منحصر به فرد بوده و وجود این منابع غنی عامل تجمع صنایع مرتبط با آن در این استان شده است. این واحدها سالانه حجم عظیمی پسماند سمی و خطرناک تولید می نماید که به دلیل داشتن درصد بالائی از عناصر سنگین، منابع بالقوه ای برای آلودگی خاک و آب می باشند. در این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی کلیه منابع مولد پسماندهای خطرناک شناسایی و با استفاده از سیستم GIS نقشه پراکنش آنها تهیه و انواع پسماندها از نظر کمی و کیفی (توسط نمونه برداری و سنجش های آزمایشگاهی با استفاده از روش جذب اتمی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و براساس کنوانسیون بازل دسته بندی شده است. در پایان ضمن برشمردن وضعیت نامطلوب زیست محیطی، راهکارهای مناسب در جهت مدیریت آنها پیشنهاد شده است.
نتایج به دست آمده از این مقاله نشان می دهدکه سالانه میزان 259284 تن فیلتر کیک لیچ (حاویZn %8.9،Pb %2.58 Cd %0.04) و 12964 تن فیلتر کیک گرم (حاوی Zn %19.3، Pb %0.23،Cd %0.08) و 6552 تن فیلتر کیک سرد (حاوی Zn %41.1، Pb %0.54،Cd %0.04) توسط 22 واحد روی و13000 تن سرباره توسط 2 واحد سرب تولید می شود. این پسماندها شامل 27033 تن عنصر روی، 9225 تن سرب، 556 تن کادمیوم و 241986 تن سایر پسماندها می باشد و مجموعا سالانه حدود 291000 تن پسماند تولید می نمایند که در محوطه باز، بعضا در مسیل ها و دره ها و مجاورت رودخانه های استان یا بر روی سفره های آب زیرزمینی منطقه دپو می شوندکه می توانند در اثر وزش باد مقدار زیادی از این پسماندها به محیط اطراف پخش و یا همراه با بارش های جوی بخش عمده ای از فلزات سنگین شسته و به آبهای سطحی و زیرزمینی نشت نماید. این پسماندها براساس کنوانسون بازل به ترتیب جزو کد بین المللیY23، Y31، Y26، Y46 دسته بندی می شوند و بایستی با مدیریت و تدابیر ویژه، نگهداری، دفع و بازیافت شوند.

امروزه همگان بر سر این مسئله توافق دارند که آموزش مؤثرترین ابزار و شیوه برای رویارویی با چالش های آینده خصوصا حفاظت از محیط زیست است. در واقع آموزش، جهان فردا را شکل می دهد و آگاهی و درک عمومی نیز به حرکت درآورنده تغییرات پایدار می باشد. هدف کلی این پژوهش که با روش توصیفی- همبستگی و علی- قیاسی انجام شده است، بررسی میزان علاقه دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران به محیط زیست و حفاظت از آن می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران می باشد که 480 نفر از آنان به عنوان نمونه از مناطق 2، 5، 7، 9، 14 و 19 با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار اصلی این تحقیق پرسشنامه است که روایی صوری آن با کسب نظرات اساتید و صاحب نظران در حوزه آموزش و محیط زیست به دست آمد. آزمون مقدماتی برای به دست آوردن پایایی پرسشنامه انجام گرفت و ضریب کرونباخ آلفا برای پرسشنامه 79% حاصل شد. نتایج حاصل از ضریب همبستگی اسپیرمن حاکی از آن است که بین متغیرهای مستقل سن، تحصیلات پدر، تحصیلات مادر، استفاده از برنامه های رادیویی، مطالعه کتاب های زیست محیطی و مطالعه مقالات زیست محیطی با متغیر وابسته میزان علاقه دانش آموزان به محیط زیست رابطه معنی داری وجود دارد. ولی بین متغیرهای مستقل استفاده از برنامه های تلویزیونی و میزان دسترسی به جنگل و فضای سبز با متغیر وابسته میزان علاقه دانش آموزان به محیط زیست رابطه معنی داری وجود ندارد. نتایج حاصل از طریق آزمون های کروسکال والیس و من وایت نی در خصوص متغیرهای تحقیق حاکی از آن است که منطقه تحصیل دانش آموزان، طریقه کسب اطلاعات، استفاده از مجلات و شرکت در فعالیت های مرتبط با محیط زیست بر میزان علاقه دانش آموزان به محیط زیست تاثیر داشته است، ولی متغیرهای جنسیت، عضویت در نوع تشکل دانش آموزی، پایه های تحصیلی، رشته تحصیلی، تعداد افراد خانواده، نوع تشکل دانش آموزی، شرکت در کلاس های آموزشی و عضویت در تشکل های زیست محیطی تاثیری بر میزان علاقه دانش آموزان به محیط زیست نداشته اند. نتایج حاصل از تاثیر جمعی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته میزان علاقه دانش آموزان به محیط زیست از طریق رگرسیون چند متغیره به روش گام به گام نشانگر آن است که متغیرهای مطالعه مقالات زیست محیطی، مطالعه کتاب های زیست محیطی و سطح تحصیلات پدر دانش آموزان تاثیرات مثبتی بر میزان علاقه دانش آموزان به محیط زیست داشته اند.

حفاظت از تنوع زیستی و کاهش تخریب زیستگاه ها، با شناسایی و معرفی به زیستگاه های جدید از جمله تدابیر و اقدامات مقابله با تخریب زیستگاه ها و خطر انقراض گونه ها می باشد. بهره مندی از سامانه های سنجش از دور (RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) موجبات تسریع و افزایش دقت و کاهش هزینه مطالعات می شود. از این رو در این تحقیق با این دیدگاه به مدل سازی و تعیین مناطق مستعد بر اساس تشابه در شش منبع اکولوژیکی مورد بررسی در زیستگاه گونه خرس قهوه ای (Ursus arctos) بر اساس مشاهدات و بازدیدهای میدانی و ثبت و تحلیل داده ها از طریق سنجش از دور و نرم افزار تحلیل آماری و مدل سازی در نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی در استان اردبیل اقدام شده است. نتایج این مطالعه علاوه بر تعیین مساحت معادل 16/27 درصد از استان اردبیل به عنوان زیستگاه های مشابه گونه از سوی دیگر کاهش هزینه و زمان مطالعه را به ترتیب به میزان 92 و 88 درصد در مقایسه با روش مرسوم مشخص کرد. این مناطق به دلیل جدا افتادگی فیزیکی در حال حاضر در بخش هایی فاقد آن مذکور می باشند که قابلیت معرفی گونه به این مناطق وجود دارد و در مراحل اجرا مستلزم رفع تعارض و اقدامات حقوقی لازم جهت تامین امنیت کافی توسعه و حفظ این زیستگاه ها می باشد.

جمعیت های پستانداران کوچک به خاطر فراوانی های بالا برای انجام مطالعات در سطوح فرد، جمعیت، جوامع و بوم سازگان ها مناسب بوده و تجزیه و تحلیل های آماری محکمی را ممکن می سازند. یکی از روش های صید پستانداران کوچک استفاده از تله های گودالی است. شکل کلی این تله ها معمولا یک قوطی یا سطل است که طوری در داخل زمین قرار داده می شود تا لبه آن با سطح زمین هم سطح باشد. تله ها به وسیله دالان هایی به هم متصل شده و برای جمع آوری حیوانات ویژه در مسیر حرکت آنها قرار می گیرند. کارآیی تله های گودالی به اندازه، شکل و موادی که تله از آن ساخته می شود، اندازه جمعیت، سطوح فعالیت و آب و هوا بستگی دارد. دستورالعمل های متفاوتی برای صید گونه های مختلف به کار گرفته شده است. این دستورالعمل ها نقاط ضعف و قوتی دارند که ممکن است در وضعیت های مختلف کارآیی های متفاوتی داشته باشند. مهم ترین دلیل استفاده از تله های گودالی، جمع آوری تعداد زیاد گونه های کوچک جثه، به ویژه حشره خورها می باشد که با سایر روش های نمونه برداری به راحتی صید نمی شوند و در بعضی موارد این تله ها تنها گزینه عملی هستند. استفاده از این تله ها ساده، ارزان و سودمند بوده و به عنوان مکمل تله های مرسوم برای صید، شناسایی و بررسی وضعیت کوچک ترین پستانداران کشور توصیه می شود.

منطقه شکارممنوع بزمان که در غرب استان سیستان و بلوچستان، شمال غرب ایرانشهر و شرق حوزه جازموریان گسترده شده است اولا با داشتن دو اکوسیستم آبی و خشکی و سه تیپ متفاوت کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی و ثانیا نقش اکوتونی به دلیل قرارگرفتن بین سه منطقه ایرانشهر، کهنوج و شرق میناب با فونی شامل: 164 گونه پرنده، 56 گونه خزنده، 52 گونه پستاندار و 7 گونه دوزیست از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. به عبارتی این منطقه توانسته است یک سوم از تنوع حیات وحش جانوری کشور را در محدوده 30 هزار هکتاری خود، جای دهد. پوشش گیاهی آن جزء فلور بلوچی (خلیج-عمانی) است و از نظر هواشناسی در گروه مناطق خشک و بیابانی قرار می گیرد. در سال 1347 تحت عنوان منطقه حفاظت شده و از سال 1385 تا مهرماه 1390 بعنوان منطقه شکار ممنوع مدیریت می شود. از نظر آبهای سطحی، منطقه فقیری است اما منابع آب زیرزمینی مناسبی دارد که جمعیت ده هزار نفری اهالی سالانه 5/3 میلیون مترمکعب آب از آن برداشت می کنند. در این مطالعه علاوه بر استفاده اسنادی از مجموع اطلاعات موجود، از عکس های هوایی و ماهواره ای، مشاهده های میدانی، جمع آوری نمونه و تهیه عکس زمینی از سیمای منطقه استفاده شد. بالابودن تنوع زیستی، قابلیت های ژئواکوتوریسمی ازجمله کوه آتشفشانی بزمان (خضر، زند)، غار کرمانچی، چشمه آبگرم مکسان، اثر باستانی قلعه اسپیدز، زندگی سنتی مردم بومی و جاده های دسترسی مناسب از قابلیت های مهم منطقه مطالعاتی هستند که با مدیریت صحیح می توانند فرصت های قابل ملاحظه ای را برای محققین، اکوتوریست ها، توریست ها و مردم حاشیه نشین بدنبال داشته باشند.

باتری های مصرف شده در وسائل الکتریکی خانگی که حاوی عناصر سنگین هستند یکی از مهمترین آلوده کننده ها برای محیط زیست می باشند. از آنجایی که در ایران تا به حال هیچ تدابیری برای این نوع آلوده کننده ها اندیشه نشده و بدون برنامه ریزی وارد پسماندهای جامد شهری می شوند، به همین منظور در این مطالعه میزان اثر پسماندهای شهری حاوی باتری های مصرف شده بر کاهش کیفیت کمپوست تولید شده در کارگاه کمپوست سازی شهر کرج بررسی شده است. به منظور مطالعه مقدار عناصر سنگین در کمپوست نمونه هایی از کمپوست برداشته شد. نمونه های برداشته شده در آزمایشگاه در مرحله اول با کوبیدن والک کردن (الک شماره 40)، ذرات کمپوست به اندازه های یکسان تبدیل می شود. برای اندازه گیری غلظت فلزات سنگین ابتدا باید از آنها عصاره گیری کرد و در نهایت غلظت های عناصر آنها با دستگاه اسپکتروسکوپی جذب اتمی اندازه گیری می شوند. نتایج حاصل نشان دهنده غلظت های بالایی از عناصر سنگین مانند نیکل(Ni)، کادمیوم(Cd)، روی(Zn)، جیوه(Hg) و غیره در کمپوست تولیدی در کارگاه مورد بررسی می باشد. دلیل اصلی پایین بودن کیفیت کمپوست به این مهم بر می گردد که غلظت عناصر سنگین موجود در کمپوست از حد استاندارد وجود فلزات سنگین در خاک کشاورزی بالاتر می باشد. غلظت های مشاهده شده از عناصر سنگین، همبستگی مثبتی با میزان مصرف انواع باتری در ایران را نشان می دهد.