ماهنامه زمانه
پیاپی 34 (تیر 1384)

1. جمله «این انقلاب باید بماند و برنامه تاریخی خود را به ثمر نشاند.» را بارها در کلام بنیانگذار انقلاب اسلامی و همچنین مقام معظم رهبری شنیده ایم. از دیگر سو آگاهان مسائل انقلاب اسلامی نیز به خوبی واقفند که عامل اصلی پایندگی و پویایی این انقلاب پایبندی فکری و عملی به اهداف و آرمانهای اصیل و اولیه آن است. در این میان، گسترش اخلاق و عدالت اجتماعی از جمله محوری ترین اهداف انقلاب به شمار می روند و مولفه هایی چون استقلال و آزادی درواقع با تحقق و رواج اخلاق اسلامی و عدالت، نمود و تبلور بیشتری می یابند.
بی توجهی به نقطه قوام انقلاب اسلامی و سازش با نظام لیبرال سرمایه داری غرب از سوی برخی گروه ها، چه با ابزار اقتصاد صورت گیرد و چه با ابزار فرهنگ، مردم انقلابی ایران را به عکس العمل سریع و صریح وادار خواهد کرد.
گرایش به دین مداری در باطن و نه ظاهر، رویکرد به فرهنگ و اندیشه محوری در برنامه ها و توجه جدی به اقشار مستضعف و ستمدیده ای که پس از نزدیک به سه دهه، هنوز آثار محرومیت ناشی از ظلم حکومت پهلوی از چهره آنها برطرف نشده است، اصلی ترین خواسته های مردم ایران را تشکیل می دهند. این خواسته ها چنان جدی هستند و از عمق و ریشه برخوردارند که کمتر عنصری به لحاظ تحول آفرینی با نقش و تاثیر آنها قابل مقایسه است.

می خواهیم با او وارد یک بحث جدی شویم و براساس نظریه خودش که تاریخ نگاری شفاهی را سه ضلعی می داند و ضلع سوم یعنی مصاحبه کننده را پررنگ ترسیم می کند، آن قدر با او درگیر گفت وگو شویم تا به حاق نظریاتش پی ببریم. اما نیازی به این کار نبود چون به عنوان یک مورخ به دامنه گفتارهایی که ضروری باشد واقف است و برای همین به پرسشهای کوتاه ما نیز پاسخهای طولانی می دهد تا مطلب به درستی تحلیل شود. آیا اتفاق مهمی روی داده است؟ به نظر او این اتفاق مهم مدتها است که روی داده است اما تازه آن را احساس کرده ایم و خیلی ها هنوز هم باور ندارند که چنین اتفاقی رخ داده است!
او می گوید از زمانی که امام خمینی(ره) فرموده بود تاریخ را باید از زبان توده ها نوشت، می دانستیم که این اتفاق بزرگ رخ داده است و ما باید می دانستیم که ازاین پس نگرش و روش تازه ای در تاریخ برای اهمیت دادن به همه انسانها به عنوان شاهدان و سازندگان تاریخ لازم است، نگرش و روشی که امروزه تحت عنوان تاریخ شفاهی جای خود را در مباحث علمی و آکادمیک و موسسات پژوهشی بازنموده و در انتظار یک شکوفایی بزرگ به سر می برد.
پرسش و پاسخی که متن آن پیش روی شماست، از گفت وگو با استاد علیرضا کمری فراهم آمده و ما را با کندوکاوهای عالمانه او درخصوص تاریخ شفاهی آشنا می سازد. کمری در سال 1339 در همدان به دنیا آمد، در رشته زبان و ادبیات فارسی تحصیل کرده و با علوم اجتماعی کاملا آشنایی دارد. او در رشته تاریخ هرچند مطالعات ذوقی داشته است، اما در این شاخه مطالعاتی به سطح علمی بالایی رسیده و در برخی زمینه های آن نظریه پرداز است.

در شرایطی که دنیای مادیگری از طریق مدرنیسم هر روز بیش ازپیش توسعه و تحکیم بیشتری می یافت، به سختی می شد ملت بزرگی را به سرپیچی از اصول و فریبند گی های آن ترغیب کرد. اما این واقعه با وقوع انقلاب اسلامی رخ داد و جز خود ایرانیان، تمامی دولتها و ملتهای جهان را در بهت و شگفتی فرو برد. از همین جا بود که روی آوردن جدی به تاریخ برای بیرون آمدن از این بهت، در محافل علمی رایج شد و ازسوی دیگر دورماندن رجال عصر پهلوی و منشعب شدگان انقلاب از بطن جامعه و نیز عدم دسترسی آنها به اسناد و مدارک تاریخی، باعث رویکرد آنها به خاطره نویسی و مرور گذشته ها گردید. هم این مساله و هم اهتمام جدی نخبگان انقلاب و نهادهای فرهنگی جمهوری اسلامی به ثبت و ضبط تاریخ انقلاب با تمامی روش های ممکن، جرقه ای قوی در ذهن مورخان انقلاب اسلامی ایجاد کرد تا با بهره گیری از تقارن میان حضور شخصیتهای فعال در صحنه ها و گشایش مراکز اسنادی به روی محققان، بهترین استفاده را برای تدوین تاریخ شفاهی انقلاب ببرند. اما این راه، جدید بود و لذا چه بسا هنوز هم مبانی نظری، روش شناسی، و شیوه های برونداد این شاخه جدید علم تاریخ به درستی سنجیده و مدون نشده باشند. اما تلاشهایی که صورت می گیرد، امیدها را هر روز بیش ازپیش تازه تر می گرداند و امید است پژوهشهای نظری و بررسی های روش شناسانه با لحاظ این که به تدریج دوران آزمون و خطا به سر آمده است، از شکوفایی هرچه بهتر در این زمینه برخوردار گردد.

تاریخ نگاری شفاهی از آنجا که شیوه ای نوظهور است، مسلما از احتیاطهای خاصی در کار خود پیروی می کند؛ این یک انتظار طبیعی است و شاید هم نوعی رفتار ناخودآگاهانه است که هرکسی در جایگاه مصاحبه شونده درصدد دفاع از خود و یا پررنگ کردن نقش مثبت برای خودش باشد، اما برعهده شنونده تیزبین و هوشیار است که تسلیم محض آنچه می شنود یا به او القا می شود، نباشد، به ویژه اگر نقش یک مورخ را برعهده دارد. مورخی که می داند خاطرات ممکن است آغشته به ناخالصی، ناگفته مانی، گناه پوشی و اغراض سیاسی باشند، باید انگیزه ها، جایگاه، موقعیت واقعی و خصوصیات شخصیتی مصاحبه شونده را در نظر بگیرد و در کنار آن تا آنجا که مقدور و لازم است، با علم و آگاهی به زمینه تاریخی مورد بحث، مصاحبه شونده را به جای آن که حرف بزند، به حرف وادارد و او را در مسیر طرح ازپیش چیده شده خودش هدایت کند؛ به عبارت بهتر باید کنترل مصاحبه در دست مصاحبه گر باشد و با این هدایت مصاحبه گر است که تاریخ شفاهی از خاطره نویسی تمایز می یابد.

قوانین اساسی کشورها به عنوان مادر سند هویت یک کشور، به گونه ای تهیه می شوند که در عین اختصار و ایجاز، از چنان استحکام حقوقی برخوردار باشند که بتوان نظام گسترده سیاسی و حقوقی یک کشور را بر پایه آن بنا کرد و حقوق اداری، حقوق خصوصی، حقوق عمومی و... با همه کثرت و تفصیلی که دارند، براساس قانون اساسی که قانون مادر یک جامعه می باشد نگاشته و به اجرا درمی آیند. بی توجهی به قانون اساسی و ناکافی یا ناکارآمدی آن، تنها در حد یک نقیصه تئوریک باقی نمی ماند، بلکه آثار سیاسی اجتماعی آن در همه بخشها و نهادهای جامعه سرایت می کند. نمونه بارز این مساله به تبع تدوین اولین قانون اساسی انقلاب مشروطیت رخ داد که در نتیجه بالاگرفتن بحث و اختلاف بر سر کیفیت آن، مدتهای مدیدی سراسر کشور در آتش اختلاف، شورش، جنگ و هرج ومرج می سوخت و شکاف بزرگی پدید آمد که بسیاری از رجال دینی و سیاسی و فرهنگی صاحب نام این مرز و بوم را در خود فرو برد. مجاهدات و کوششهای زیادی برای اصلاح و اجرای قانون اساسی صورت گرفت، اما برپاشدن حکومت پهلوی همه مجاهدتها را خاموش و کوششها را بی نتیجه ساخت و دوباره سایه استبداد بر همه جای کشور حکمفرما شد و خود قانون اساسی نیز در این میان مثله گردید. ماجراهای فراوانی بر سر اولین قانون اساسی ایران آمد و در متن و متمم آن تغییرات زیادی انجام شد، اما همه این تغییرات، حقوق اساسی را به زیان مردم و به سود استبداد متمایل می کرد. سرانجام دومین و بزرگترین انقلاب تاریخ ایران در بهمن ماه سال1357 به پیروزی رسید و با ملغی کردن قانون اساسی ظالمانه و تحریف شده پیشین، قانون اساسی محکم، مدرن، دین مدار و مردم سالاری را به تصویب مردم ایران رسانید. مقاله حاضر تحولات قانون اساسی ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی را مورد مداقه و معرفی قرار می دهد.

اینک که بحث اصلی این شماره ماهنامه زمانه به تاریخ شفاهی اختصاص یافته است، بد نیست با موسسات و نهادهای داخلی و خارجی فعال در زمینه این رشته مطالعاتی که به تدوین تاریخ شفاهی مربوط به ایران می پردازند و نیز با نگرش برخی اندیشمندان این حوزه جدید علمی آشنا شویم. لازم به ذکر است، اعم ازآن که تاریخ شفاهی به قدمت تاریخ بشری لحاظ شود و یا حضور و بالندگی خود را مدیون تکنولوژی مدرن باشد، درهرحال ثابت کرده است که کارایی بسیاری در حوزه های متعددی از جامعه شناسی و ادبیات و... گرفته تا حتی عرصه علوم نظامی دارد و لذا جای آن است که جدی گرفته شود و از فرصتهای موجود در راستای بهینه سازی آن استفاده گردد. شاید برای دستیابی به این هدف لازم باشد که نسلی جوان، شاداب و پرانگیزه، با تاسیس رشته های دانشگاهی مختص این گونه از فعالیت پژوهشی، در عرصه تاریخ نگاری تربیت شوند؛ کماآنکه با تلاشهایی که اخیرا صورت می گیرد، به نظر می رسد تحقق این آرزو انشاءالله در آینده ای نزدیک صورت واقعی پیدا خواهد کرد. مقاله حاضر، که فصل بندی، تعریف و ملاحظات خوبی را در مورد این رشته نوظهور مطالعاتی مطرح می کند، تقدیم خوانندگان عزیز می گردد.

تهدیدات داخلی و توطئه های درون مرزی نه تنها کم اهمیت تر از هجمه های خارجی نیستند بلکه به خاطر وجود عناصری همچون تشبه، تفرقه، خزندگی و بومی بودن اغلب خطرناک تر و مهلک تر هستند. حرکتهای خارجی هر اندازه عظیم و سهمناک باشند، فاقد مشروعیت و بیگانه تلقی می شوند و لذا از قابلیت تاثیرگذاری چندانی بر روحیه ملی برخوردار نیستند و حتی به تقویت آن می انجامند. بنابراین بی دلیل و معنی نخواهد بود اگر تفرقه اندازی در نهضت مشروطه را از جنگهای ایران و روس زیانبارتر و کودتای 28 مرداد را از اشغال نظامی شهریور 1320 توسط بیگانگان مخرب تر قلمداد کنیم. ازاین رو، گرچه در طول تاریخ انقلاب اسلامی هجمه ها و تهدیدات گوناگون در قالب جنگ، ترور و... علیه نظام جمهوری اسلامی صورت گرفت، اما از این میان کودتای نافرجام نوژه سازمان یافته ترین و پیچیده ترین حرکت خرابکارانه ای بود که صورت گرفت و قصد آن نه تجزیه یا تاثیر در حاکمیت، بلکه واژگونی آن از داخل بود. این توطئه بزرگ سرانجام به یاری خداوند برملا شد و به دست نیروهای توانمند انقلاب خنثی گردید. مقاله حاضر کم وکیف این ماجرا را بازگو می کند.

تاریخ کتبی، تاریخ اسنادی و تاریخ شفاهی هم اکنون سه روش تاریخنگاری هستند که هرکدام به نوع خاصی و در جایگاه خویش اعتبار دارند و مورد استفاده اند؛ اما دو روش اسنادی و شفاهی تاریخ نگاری که هم اکنون موج تازه ای را در تدوین و مطالعه تاریخ ایجاد کرده اند، در کشور ما مستقیما تحت تاثیر وقوع پدیده ای به نام انقلاب اسلامی قرار دارند. گردآوری، ضبط و انتشار اسناد به دست آمده از سازمان های امنیتی، سیاسی و انتظامی و... پیش از انقلاب و همچنین اسناد به دست آمده از سفارت امریکا، پس از انقلاب اسلامی مورخان را در زمینه پژوهشهای اسنادی و تکمیل این نحوه پژوهش بسیار یاری نموده است. تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی، گذشته ازآن که دستیابی مورخان به اسناد تاریخی با این گستردگی نبود، از این اسناد صرفا در راستای تاریخ نگاری کتبی و برای کمک به تحلیلهای مورخ کتبی نگار بهره گرفته می شد اما پس از انقلاب اسلامی، به لحاظ آن که بسیاری از شخصیتهای موثر و فعال عرصه انقلاب خود شخصا حضور داشتند، به لحاظ تقارن میان این واقعه و امکان استفاده گسترده از اسناد، پژوهشهای زیادی با تلفیق پژوهشهای اسنادی و تاریخ شفاهی در داخل و خارج از کشور صورت گرفت. گرچه گسترش تاریخ شفاهی در خارج از مرزها نیز وجود و حضور خود را مدیون انقلاب اسلامی است، اما فعالیتهای آنها اغلب به نیت تطهیر خود و تیره نمایی انقلاب صورت می گیرد. در مقاله زیر سهم اسناد در تدوین درست و علمی تاریخ شفاهی به عنوان مکمل این نحوه تاریخ نگاری به اختصار تبیین شده است.

علمی شدن و روشمندشدن تاریخ شفاهی، رشته ای را پدید آورده است که در بسیاری از رشته های علوم انسانی به کار می آید و یا از آنها بهره می برد. این رشته درواقع بر پایه استخراج و تنظیم و تحلیل خاطرات به وجود آمده است. خاطرات علاوه بر تاریخ شفاهی، می توانند منبعی برای ادبیات و هنر نیز به حساب آیند. خاطره نگاری تخصصی است که می تواند دانسته های محصورمانده در اذهان را از انحصار فایده مندی و کارکرد فردی شان خارج سازد و از آنها اطلاعات مفید برخوردار از کارکرد اجتماعی بسازد، به گونه ای که مایه غنای تاریخ و ارتقاء آگاهی اجتماعی قرار گیرند. مقاله کوتاه زیر تعریف و تناسبهای خاطره نگاری را در معرض خوانندگان قرار می دهد.

«اگر بیش از این مسامحه کنید، نه تاج بر سر من خواهد ماند و نه کلاه بر سر شما.» این جمله حاوی فرمان صریحی بود که از سوی رضاخان به فرماندهان نظامی مشهد در اوج واقعه مسجد گوهرشاد مخابره شد و پس از آن بود که سرکوب خونین صورت گرفت.
هر حرکت بزرگی به ناچار از نقطه ای کوچک آغاز می گردد و به تدریج انبوهی از مسائل آشکار و نهان را با خود همراه می سازد، تااینکه در نهایت به مساله ای پیچیده تبدیل می گردد. بااین همه، نقطه آغاز یک حرکت اجتماعی، همه مسائل مربوط به آن حرکت را توجیه نمی کند، بلکه در بزرگ شدن رویدادی ولو به ظاهر بی اهمیت، همیشه مسائلی ریشه دارند که در بازکاوی کلیت ماجرا می توان آغاز واقعه را به کناری نهاد و آنچه را که در بطن ماجرا و در راستای پروبال گرفتن آن رخ داده، درصدر توجه قرار داد. در سال 1314.ش در مسجد گوهرشاد مشهد سرکوب خونینی که تعداد کشته شدگان آن تا چندهزار نفر گزارش شده است از سوی نظامیان رضاشاه صورت گرفت که نقطه آغاز آن از یک ماجرای ساده شروع شد که در نهایت پس از استیصال فرماندهان منطقه، با دستور مستقیم از مرکز با کشتاری خونین خاتمه یافت.
مقاله زیر که چگونگی رخداد این حادثه را بر مبنای گفته های عوامل دخیل در این ماجرا بازگو کرده، به خوبی نشان می دهد چگونه در جامعه به شدت دینمدار ایران، ماجرایی ساده برای به راه افتادن جریاناتی بسیار عظیم مبتنی بر شور دینی کفایت می کند. این بنیان اعتقادی اغلب مورد بی توجهی قرار می گیرد و اینچنین پس از وقوع هر ماجرایی مردم ایران به پیش بینی ناپذیری توصیف می شوند.

کتابی تحت عنوان «طبقه، سیاست و ایدئولوژی در انقلاب ایران» به قلم دکتر منصور معدل نوشته شده که در سال 1383 محمدسالار کسرایی ترجمه آن را در ایران منتشر کرده است. مقاله زیر که به نقد این کتاب می پردازد، موارد متعددی را از نظر محتوایی، شکلی و ویرایشی برمی شمارد که در نوع خود قابل توجه هستند. نگاشتن نقد علمی و دقیق بر این گونه آثار حداقل از این مزیت برخوردار است که فعالان عرصه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی قلم را با احتیاط بیشتر به دست گیرند و خود را از نظارت علمی اساتید و خبرگان منصف مصون نپندارند.

حوزه علمیه نیازمند طراحی یک مدل کارآمد و روزآمد مخصوص به خود می باشد تا از طریق آن به گسترش و نوسازی هرچه بهتر آموزش، پژوهش و تبلیغ معارف و مبادی دینی نایل شود. بدون شک طراحی این مدل باید در درون خود حوزه و توسط نخبگان حوزوی صورت گیرد تا با حفظ شرایط و لحاظ ویژگی های انحصاری این نهاد، هیچ کدام از معنویت و قابلیت در نهاد روحانیت فدای یکدیگر نشوند مانیفست روحانیت که طرحی است نو، جسورانه و تحول خواه برای دفاع منطقی از کیان مقدس حوزه ها و به دست گرفتن ابتکار عمل در عرصه های مختلف در ایران و جهان، بیش ازآن که به گذشته نگاه کند، آینده را می بیند و بر این باور است که فردا دیر است و باید از همین حالا شروع کرد.
این مقاله تاکنون در سه قسمت مجزا ارائه شده است: قسمت اول: اهداف، وظایف، سیاستها، سازمان و ویژگی های روحانیت؛ قسمت دوم: پاره ای ملاحظات مهم درباره حضور سیاسی روحانیت در کشور و قسمت سوم که هم اینک پیش رو است، به تحول در آموزش، پژوهش و تبلیغ می پردازد. گرچه احتمال می رفت مجموعه «مانیفست روحانیت» کدورت خاطر طیفهای خاصی در حوزه ها را به دنبال داشته باشد، اما به خواست خداوند استقبال گسترده نسل جدید حوزه، ما را با چشم انداز زیبایی برای ایجاد تحول در حوزه ها مواجه ساخت.

هزینه چند میلیارد دلاری حضور امریکا در عراق طی یکماه با هزینه یکساله سازمان ملل برای انجام ماموریت پاسداری از صلح در هفده کشور برابری می کند، درحالی که درصد موفقیت عملیاتهای آن در مقایسه با سازمان ملل بسیار پایین تر است. ناتوانی امریکا در انجام عملیاتهای نظامی برای استقرار صلح یا حکومت ملی را نباید تنها به حساب ناتوانی و بی تدبیری آنها گذاشت، بلکه مهمترین مساله ضعف مشروعیت امریکا برای مداخله نظامی در مقایسه با سازمان ملل است و همین عامل، مایه بروز بیشترین میزان نارضایتی عمومی، ناامنی و بی ثباتی مداوم در کشورهای مورد مداخله می شود. مقاله پیش رو که حاصل تحقیق یک موسسه امریکایی (RAND) است و برای ارائه راهکار به دولت امریکا در عملیاتهایش به منظور دولت سازی در دیگر کشورها ارائه شده است، گرچه به این حقیقت اشاره می کند، اما به نظر می رسد سعی دارد بیشترین گناه شکست امریکا در عراق و افغانستان را به پای تقلید امریکا از شیوه عملیاتهای سازمان ملل در این دو کشور بگذارد و لذا به دولت ایالات متحده توصیه می کند همچنان به روش سابق خود، یعنی به انجام عملیاتهای حجیم و سرکوب کننده بازگردد. درواقع باید گفت این محققان امریکایی علیرغم آن که متوجه حقیقت مساله شده اند، از پذیرش آن سرباز می زنند؛ زیرا قبل از تجربه افغانستان و عراق، ایالات متحده در دو کشور دیگر نیز با تجربه عملیاتهای ناموفق برخورد کرده است و لذا این محققان نباید نتیجه گیری نهایی خود را صرفا بر مبنای دو مورد عراق و افغانستان استوار می کردند. بلکه باید راهکار درستی را پیشنهاد می کردند و آن همانا پذیرش شکست از سوی امریکا و تن دادن به موازین و مقررات بین المللی براساس موازین سازمان ملل می باشد.

همه روزه اخبار مربوط به ناآرامی ها در شهرهای کوچک و بزرگ عراق و افغانستان را به عنوان حوادثی که با تلاشهای امریکا و متحدانش برای استقرار دموکراسی در تضاد هستند، از رسانه های متعدد دریافت می کنیم اما درخصوص آنچه در ارتباط با تاسیسات نفتی می گذرد، در کل چندان خبری ملاحظه نمی شود؛ به عبارتی، امریکایی ها دوست دارند حضور نظامی شان در این مناطق بحران زده در راستای مسائل امنیتی و نظامی جلوه کند و تا آنجا که می توانند، کلمه نفت در اخبار مربوط به حوادث این نواحی، به اندازه ای تکرار نشود که توجه افکار عمومی را به خود جلب کند. از منظر تحلیل گفتمانی، مسلما چنین کنترلی بر اخبار کاملا معنادار است. هژمونی مسلط بر رسانه ها شاید هم در یک اتحاد نانوشته با دست اندرکاران رسانه ها عملا هدایت خاص خود را بر این مراکز تحمیل می کند و سعی دارد آنچه را که خودشان می طلبند، در نهایت از طریق منابع عمده خبرپراکنی منتشر سازد و مسلما بقیه رسانه های دنیا عمدتا از همین منابع تغذیه می شوند و لذا یکدستی خبری در دنیا ایجاد می شود. جورج اورول در رمان 1987 می گوید: دیکتاتورها برای آن که از هرگونه شورش مردمی جلوگیری کنند، به کاربردن کلمه «شورش» را در رسانه ها ممنوع کرده بودند، تا اصلا چنین کلمه ای به اذهان خطور نکند. درواقع رسانه های تحت سلطه غرب امروزه در ارتباط با کلمه «نفت» چنین برخوردی دارند، حال آن که چنانچه در مقاله زیر از مایکل تی کایر (نویسنده کتاب خون و نفت، و استاد کرسی مطالعات صلح و امنیت جهانی در دانشگاه همپشایر ماساچوست) خواهید خواند، میان تمامی تحرکات نظامی امریکا در سراسر دنیا در بیست وپنج سال اخیر با مساله نفت رابطه ای انکارناپذیر وجود دارد و تمامی روسای جمهور ایالات متحده دنباله رو سیاست کارتر بوده اند و در دوران بوش پسر، این سیاست فقط گسترش یافته است.

بی اعتمادی و شک و تردید مسلمانان نسبت به غربی ها به عنوان داعیان حقوق بشر و ارزشهای جهانی آن بی دلیل نیست. در دو قرن اخیر سیاست یک بام و دو هوا بر رفتار غرب با مسلمانان حاکم بوده و علیرغم ادعاهایشان برای ترویج دموکراسی، آزادی و عدالت، در مقایسه با غیرمسلمانان، به ویژه در ارتباط با اروپای شرقی و اسرائیل، نوعی دوگانگی آزاردهنده مشهود است. این دوگانگی در نگاه غرب به مسلمانان و در نتیجه بروز آن در رفتارها، عملا بی اعتمادی شدید مسلمانان را در پی داشته است و تا زمانی که چنین باشد، مسلما هرگونه تلاش برای کاستن از مشکلات موجود فیمابین بی ثمر خواهد بود. بی صداقتی غرب در رفتار با مسلمانان در شرایطی صورت می گیرد که هنوز خاطره دوران تاریک پیش از انقلاب فرانسه و تحولات اجتماعی که به ظهور دموکراسی و آزادی در غرب انجامید، از میان نرفته است و آنان خود به تبع بسیاری تحولات سیاسی اجتماعی توانستند به جایگاه مورد ادعای فعلی دست یابند. با این نظر، انتظار می رفت که آنها از آنچه خود از آن در عذاب بوده اند، در ارتباط با مسلمانان سوءاستفاده نمی کردند و علیرغم آن که قصد تطهیر جوامع اسلامی از هرگونه کاستی و نقص در میان نیست، غربی ها بایستی با اتکا بر همان موازینی که با خودشان رفتار می کنند، با مسلمانان رفتار می کردند. اما متاسفانه گاه مشاهده می گردد که غرب دقیقا خلاف آنچه باید عمل کند، رفتار می نماید و بسیاری مواقع عامدانه از دستیابی کشورهای مسلمان به آزادی، دموکراسی و عدالت اجتماعی جلوگیری می کند و ازطرفی دیگر همین مسائل را بهانه ای برای حمله به مسلمانان قرار می دهد. مقاله زیر که حاصل تلاش یک موسسه پژوهشی آلمانی در گفت وگو با اندیشمندان اسلامی است تا راهکاری برای رفع معضلات موجود میان غرب و دنیای اسلام بیابند، در راستای فائق آمدن بر مشکلات ناشی از دوگانگی رفتار غرب با دنیای اسلام، به بحث می پردازد.