مجله اقتصادی
سال هفتم شماره 73 (آذر و دی 1386)

امروزه شهرکهای صنعتی جایگاه ویژه ای در اقتصاد کشور ما دارند و یکی از اساسی ترین محورهای توسعه اقتصادی محسوب می شوند، به طوری که سهم به سزایی در ایجاد اشتغال مولد و سالم، کاهش نرخ بیکاری، استفاده بهتر و مناسب تر از منابع تولید، توسعه فن آوری و پژوهشهای علمی، توسعه صادرات و در مجموع نیازهای معیشتی جامعه ایفا می کنند. شهرکهای صنعتی در استان گلستان به سبب ویژگی های این استان در خصوص مواردی چون کشاورزی، دامداری، شیلات، دام و طیور و مانند آن می توانند در خدمت سایر بخشهای اقتصادی نیز قرار گیرند. در این نوشتار، ابتدا تاریخچه و مقدمه ای در خصوص ایجاد شهرکهای صنعتی در کشور و به ویژه استان گلستان ارائه شده و سپس وضع اقتصادی- اجتماعی و مشکلات و تنگناهای واحدهای صنعتی آن استان بررسی می شود. در پایان نیز راهکارهایی برای بهبود وضع اقتصادی این شهرکها ارائه شده است. نتایج این طرح می تواند با استفاده از شیوه های مناسب، سهم به سزایی در پیشبرد اهداف کوتاه مدت و بلندمدت اقتصادی در شهرکهای صنعتی استان ایفا کند.

صنایع واسطه ای و اولیه به عنوان یکی از بخشهای تولیدی- صنعتی کشور توانایی تحقق بخشی از اهداف اقتصاد بدون نفت را دارد. پژوهش حاضر کوششی در راستای شناسایی مهم ترین عوامل موثر بر عرضه صادرات محصولات واسطه ای و اولیه بخش صنعت ایران است. در این مطالعه مدل عرضه صادرات برای هر یک از بخشهای صنعتی با استفاده از آمارهای سری زمانی 1382-1338 برآورد شده است. تمامی الگوهای برآورد شده از نظر آماری معنی دار و مطابق انتظار هستند، به طوری که در این الگوها ضرایب مربوط به ارزش واقعی تولید هر بخش صنعتی بزرگتر از ضرایب مربوط به نرخ موثر ارز برای صادرات و شاخص هزینه های تولید کالاهای داخلی است که این امر بر تایید فرضیه اصلی تحقیق دلالت می کند. به عبارت دیگر از یکسو افزایش در رشد تولید موجب افزایش عرضه صادرات محصولات واسطه ای و اولیه در بخش صنعت می شود و از سوی دیگر این امر نشان دهنده اهمیت بیشتر تولید در مقایسه با سایر متغیرهای مورد مطالعه در بخشهای صنعتی است.

ایجاد سالیانه 950 هزار شغل طبق برنامه چهارم توسعه (1388-1384) یکی از مهم ترین موضوعات پیش روی سیاستگذاران کشور است. یکی از ابزارهایی که کمک قابل توجهی به ایجاد اشتغال می کند اولویت بخشیدن و سرمایه گذاری در بخشهایی است که بیشترین پتانسیل اشتغال را دارند. برای دستیابی به این هدف با استفاده از جدول داده- ستانده سال 1380 (آخرین جدول داده- ستانده ایران، اسفند 1385-91 بخشی) که به 35 بخش همفزون (تجمیع) شده است، پتانسیل اشتغال زایی بخشهای مختلف رتبه بندی می شود. نتایج نشان می دهد که در روش کشش اشتغال داده- ستانده، محصولات زراعی، باغداری، دام و طیور زنده، عسل و جنگلداری؛ روغنها و چربی های گیاهی و حیوانی، سایر محصولات غذایی و آشامیدنی؛ ساختمانهای مسکونی و سایر ساختمانها در رتبه اول تا سوم قرار دارد. ضمن اینکه مقایسه کشش تولید کل و کشش اشتغال کل نشان می دهد که از 35 بخش جدول همفزون شده فقط در هفت بخش، کشش اشتغال بیش از کشش تولید است. این امر با این نظریه صندوق بین المللی پول (2002) همسو است که به رغم نرخ رشد بالای تولید در ایران، نرخ رشد اشتغال ناچیز است.

سال 1385 با افزایش قیمتهای جهانی نفت و طلا و کاهش ارزش برابری دلار آمریکا در بازار مالی بین الملل همراه بود. میانگین سالیانه نرخ برابری دلار آمریکا در برابر یورو و پوند انگلیس درسال 1385 به محدوده 78/0 و 53/0 رسید که نسبت به سال قبل آن به ترتیب کاهشی معادل 8/4 و 3/5 درصد را نشان می دهد. کاهش سهم دلار آمریکا در سبد ذخایر ارزی کشورهای مختلف در نتیجه سقوط مداوم ارزش برابری دلار آمریکا از جمله وقایع مهم در این سال بوده است. در پی این جریانات، طلا به عنوان جانشین قوی برای دلار آمریکا در سبد ذخایر دارایی های کشورهای مختلف مطرح شد. میانگین سالیانه قیمت هر اونس طلا در بازار نیویورک در سال 1385 به محدوده 6/652 دلار آمریکا رسید که نسبت به سال قبل رشدی معادل 5/37 درصد داشت. با بررسی این تغییرات، به نظر می رسد که پس از سالها قدرت نمایی دلار آمریکا در بازارهای جهانی ارز، دوران افول آن فرا رسیده باشد.

امروزه نرخ بازگشت سرمایه تابعی از منابع انسانی است، در حالی که در گذشته تابعی از سایر منابع فیزیکی بود. جهانی شدن و گسترش رقابتهای بین المللی فشار شدیدی را به مدیران برای افزایش بهره وری و کاهش هزینه ها و دستمزد کارگران وارد کرده است. آنچه برای این تغییرات مناسب است بازنگری در مسیری است که ما بدان اشتغال داریم یا ارزیابی دوباره در ادراکات و انتظارات ما از مفهوم آنچه است که آن را مسیر شغلی می نامیم. استفاده از الگوی کار انعطاف پذیردر مقابل مزایایی مانند کاهش هزینه ها، ایجاد کار برای زنانی که قادر به کار تمام وقت نیستند و استفاده از افراد بازنشسته که تجربه های زیادی دارند دارای اشکالاتی نظیر نبود امنیت شغلی، ساعات کار پراکنده، حقوق کم و نظایر آن است. به همین دلیل در این مقاله ضمن بیان ویژگی های مشاغل عصر حاضر و دلایل استفاده از این مشاغل، انواع مدلهای انعطاف پذیرو آمار استفاده از آنها در بعضی از کشورها بیان شده است. در ادامه وضع اشتغال در کشور ایران مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش پایانی نیز پیشنهادهای برای طراحی و استقرار مشاغل انعطاف پذیر به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر مطرح می شود.