ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 45 (دی 1389)

حفاری یکی از پرهزینه ترین عملیات ها در اکتشاف و توسعه مخازن نفت و گاز است. در بعضی مواقع سطح تجربه پیمانکار و یا کارکنان در این صنعت پایین بوده و این مسائل ممکن است موجب بروز حوادثی گردد که در صورت توجه بیشتر می توان از وقوع آن جلوگیری کرد. از جمله مواردی که استفاده از آن در صنایع پرخطر و پرهزینه ای نظیر حفاری لازم است، شبیه سازهای حفاری است. اساسا استفاده از شبیه سازها در تمامی صنایع امروزی کاربرد داشته و در برخی از صنایع از لوازم اولیه موفقیت است.

مقوله قیمت بنزین، یارانه های بنزین و سایر فرآورده های نفتی و منابع ارزی هنگفتی که طی دو دهه برای واردات آن به منظور پاسخگویی به تقاضا صرف می شد، یکی از دغدغه های چالش برانگیز در مجموعه های کلان، تنگناها و معضلات اقتصادی کشور مبدل شده بود. با سهمیه بندی بنزین و ارائه بنزین نیمه یارانه ای در سال 1386 به مردم اولین گام برای حل این معضل برداشته شد و پس از آن دولت باید با به کارگیری تمهیدات و زیرساخت های لازم جهت بهبود و ارتقاء سیستم حمل ونقل شرایط را برای حذف یارانه ها از بنزین و سایر فرآورده های نفتی فراهم می آورد. اکنون پس از سه سال، گام تازه ای برای واقعی شدن قیمت بنزین برداشته شده است که علاوه بر فرصت ها، مشکلاتی را نیز در اجراء به همراه خواهد داشت. در این پرونده ضمن مرور وضعیت تولید و مصرف بنزین طی دو دهه اخیر به بررسی فرصت ها و مخاطرات برداشتن یارانه بنزین خواهیم پرداخت. همچنین در این پرونده با مرور وضعیت عرضه و قیمت بنزین در سایر نقاط جهان رابطه بین قیمت و درآمد سرانه را در کشورهای منتخب خواهید دید. در بخش پایانی این پرونده به تلاش های جهانی برای حذف یارانه های فرآورده اشاره شده و برنامه های بزرگترین مصرف کننده بنزین در جهت جایگزینی سوخت های فسیلی به سوخت های پاک را بررسی خواهیم کرد.

چندی پیش شاهد افتتاح خط لوله جدید انتقال گاز ترکمنستان به ایران بودیم. از سوی دیگر ترکمنستان تلاش می کند گاز خود را از طریق خطوط لوله جداگانه ای به هند و چین و همچنین خط نابوکو برساند. این در حالی است که ایران به دلیل موقعیت استراتژیک و ممتاز خود در قلب منطقه انرژی خلیج فارس ظرفیت بی مانندی را برای تبدیل شدن به هاب و مرکز تجارت گاز منطقه حتی بدون استفاده از گاز تولیدی داخل کشور دارد. تبدیل ایران به هاب گاز منطقه جدا از مسائل و مشکلات سیاسی و امنیتی نیاز به زیرساخت های سخت افزاری در کشور دارد. برای آگاهی یافتن از وضعیت آرایش خطوط لوله در کشور و آمادگی زیرساخت های مورد نیاز برای این کار، گفت وگویی با مجتبی شیخ بهایی مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز انجام شده است که به نظر خوانندگان محترم می رسد. وی در این گفت و گو از الزامات و پیش شرط های تبدیل ایران به قطب گازی منطقه، نقاط قوت و ضعف خطوط گازرسانی کنونی، چند و چون تقویت پایداری سامانه گازی کشور خبر داد.

باکو پایتخت آذربایجان در روز 27 آبان ماه سال جاری شاهد سومین نشست پنج کشور حاشیه دریای خزر با حضور رؤسای جمهوری این کشورها بود. این اجلاس با امضای یک تفاهم نامه همکاری های امنیتی در 15 بند، به کار خود پایان داد. رئیس جمهور ایران 6 پیشنهاد را به این اجلاس ارائه کرد از جمله آنها تدوین کامل رژیم حقوقی دریای خزر با ادامه نشست های پنج جانبه که تضمین قوی تری برای دستیابی به یک توافق عادلانه و پایدار است، در سال آینده نهایی شود. همچنین مبارزه هماهنگ با عوامل تهدیدکننده ثبات و امنیت در دریای خزر و ممانعت از ورود بازیگران خارجی از عناصر امنیت و صلح در این دریا و در کشورهای ما خواهد بود.

الکساندر مدودوف معاون رئیس شرکت گازپروم اعلام کرد، دلیلی برای بازنگری در قراردادهای گازی به اوکراین و بلاروس وجود ندارد. با این وجود اوکراین لزوم بازنگری قرارداد گازی با روسیه را مطرح کرده است، اما به گفته مدودوف دلیلی برای بازنگری قرارداد گازی با این کشور وجود ندارد. وی با بیان اینکه روسیه قصد دارد در سال 2011 حدود 40 میلیارد متر مکعب گاز به اوکراین عرضه کند اظهار داشت، عرضه گاز بر اساس قرارداد موجود در حال اجراء می باشد و همه قراردادها اجراء شده اند. خبرگزاری رویتزر در گزارشی به نقل از معاون رئیس شرکت گازپروم آورده است، این شرکت در سال آینده میلادی 150 تا 155 میلیارد متر مکعب به اروپای غربی و 40 میلیارد متر مکعب به اوکراین گاز صادر می کند.

اتصال دریای خزر به دریای خزر به دریای سیاه و دریاهای دیگر، موضوع مهمی برای کشورهای حاشیه دریای خزر محسوب می شود. برای اتصال دریای خزر به دریای آزوف (قسمت شمالی دریای سیاه) کانال اورسیا پیشنهاد داده شد. از سوی دیگر احداث خط دوم کانال ولگا- دن، با این کانال رقابت می کند. هدف اصلی احداث کانال اوراسیا در ابتداء، اتصال دریای خزر و دریای سیاه و ازسوی دیگر، اتصال تجاری خلیج فارس، پاکستان، هند و ایران از طریق دریلی خزر به روسیه و افزایش مبادله کالای تجاری در خاک روسیه، که جهت حرکت حرکت آنها عمدتا به سوی دریای سیاه است. پس از اینکه در سال های 2005- 2004 میلادی بحث این کانال مطرح شد، اکثر شرکت های بزرگ حمل و نقل در قسمت جنوبی روسیه اصرار بر ساخت این کانال به عنوان راهوری تازه حمل و نقل کالاهای تجاری و مواد هیدروکربوری بین اروپا و آسیا داشتند چرا که این کانال پاسخگوی حجم بزرگی حجم بزرگی از تجارت کالا خواهد بود.

شاید برای درک دقیق تر عنوان این نوشتار لازم باشد توجه خوانندگان گرامی را صرفا با تغییر دادن دو کلمه در عنوان به موضوع مشابهی که همه شهروندان تهرانی و ایرانی درک عمیق تری نسبت به آن دارند جلب نمایم: «آلودگی های هوای تهران: روزمره گی یا کلان نگری در مقیاس ملی؟» برای مثال هرچند که ایجاد یک مدل ریاضی به طور نسبتا دقیقی میزان تاثیر و یا دقیق تر بگوئیم عدم تاثیر پاشیدن حجم محدودی آب از چند هواپیما در چند نقطه تهران را در دفع و رفع آلودگی هوای شهر و بیلان هزینه فایده آن را مشخص خواهد کرد، ولی حتی بدون این مدل ریاضی هم اکثر شهروندان دید نسبتا روشنی نسبت به تاثیر این طرح دارند. این دید روشن از یک بعد ناظر به نسبی بودن و شدت این تاثیر است، بدین معنی که اکثر شهروندان به کم بودن تاثیر و حتی بی تاثیر بودن آن آگاهی دارند و از بعد دیگر به مقطعی بودن چنین تصمیماتی اشراف دارند. برنامه ریزی بر اساس چنین تفکری نه تنها مشکل اساسی را به صورتی بنیادین حل نمی نماید، بلکه هزینه های مقابله با مشکل موجود را نهایتا و در بلند مدت برای جامعه شدیدا افزایش می دهد. امیدوارم با این توضیح به نقطه عطف مناسبی برای بازگشت به موضوع اصلی این نوشتار که آلودگی های نفتی آب و خاک است رسیده باشیم.

هدفمند کردن اگر چه می تواند به انحاء مختلف در بخش های مختلف اقتصادی تاثیرگذار باشد، اما بی شک یکی از عمده ترین تاثیرات هدفمند کردن یارانه ها بر بخش صنعت می باشد. این خود هنگامی اگر با مهم ترین متغیر زمینه ساز توانایی رقابت بخش صنعت ایران، یعنی ارزان بودن انرژی در نظر گرفته شود موضوعیتی دو چندان می یابد. چه آنکه هدفمند کردن یارانه ها، انرژی مصرفی بخش صنعت را مورد هدف قرار می دهد. از دست رفتن این عنصر رقابتی بخش صنعت نیز تا حد زیادی توانایی رقابت خویش را از دست خواهد داد. در طرف دیگر ادبیات موجود نشان می دهد که به کارگیری فناوری برتر در تولید صنعتی می تواند تاثیر زیادی در بهبود مصرف انرژی بنگاه های اقتصادی داشته باشد. با توجه به اینکه حدود یک چهارم منابع انرژی کشور در بخش صنعت به مصرف می رسد، بر این اساس پژوهش حاضر تاثیر فناوری برتر بر کاهش مصرف انرژی بنگاه های صنایع تولیدی ایران طی برنامه سوم توسعه (83-1379) را به ازاء هر واحد تولید بررسی می نماید. برای دستیابی به این هدف بنگاه های صنایع تولیدی ایران، مطابق طبقه بندی (OECD) و بر حسب شدت (R&D) به سه گروه صنایع با فناوری برتر، متوسط، پایین تقسیم می شوند و شدت مصرف انرژی به ازای هر واحد تولید و ارزش افزوده در هر یک از این گروه ها با یکدیگر مقایسه می شوند.

بنزین تولیدی در پالایشگاه های کشور باید با بنزین سوپر و یا مکمل های بنزین به صورت جامد یا مایع ترکیب شوند تا به درجه اکتان مطلوب برسند. شرکت جهان میثاق پارس از جمله شرکت هایی است که در زمینه سوخت خودرو تحقیق می کند و تولیداتی نیز در این زمینه به بازار عرضه کرده است. مکمل بنزین تولیدی این شرکت فعلا صادر شده و این امکان را دارد که نیازهای داخلی را تامین کند. برای آشنایی با فعالیت های این شرکت با مدیرعامل این شرکت، مهندس جلیل مکینه چینی ترتیب دادیم. وی تحصیلات خود را در رشته مهندسی مکانیک انجام داده و در زمینه های تجاری نظیر واردات قطعات خودرو و حمل ونقل نیز فعالیت دارد. وی با احداث کارخانه تولید روغن موتور و روان کننده های صنعتی و صادرات آن به گسترش تولیدات داخلی همت گماشته است.

ماده اولیه نفت و گاز و پتروشیمی ترکیبات هیدروکربوری است و طیف گسترده ای از عملیات در این صنایع تحت شرایط فشار بالا و حرارت بالا انجام می گیرد. از این رو اشتغال، انفجار و انتشار مواد سمی، زنجیره عملیات در نفت و گاز و پتروشیمی را به طور مستمر تهدید می کند. سرمایه های کلانی که در این صنایع در معرض ریسک های بالا قرار دارند و خسارات سنگین ناشی از بروز حادثه هم به لحاظ مالی و هم از دیدگاه ملاحظات زیست محیطی، توسعه پوشش های بیمه ای را در این صنایع ضروری می سازد. اهمیت این مسئله در شرایط کنونی که صنعت بیمه ما در معرض تحریم های خارجی قرار دارد دو چندان می باشد.

با گسترده تر شدن پروژه های توسعه ای در صنعت نفت ایران، شرکت های خلاق و نوآور که عمدتا نیروی انسانی آنها ترکیبی از فارغ التحصیلان علاقه مند و متکی به دانش روز و نیروهای باتجربه و کارآمد است توانایی های شرکت های ایرانی را در این عرصه بیش از پیش به منصه ظهور رسیده است. حال به جاست که کارفرمایان پروژه ها نیز جهت بارور شدن توانایی های این شرکت ها ریسک کار با آنها را در حد امکان بپذیرند تا بتوانند همانند شرکت های بین المللی به انجام پروژه های صنعت نفت همت گمارند. برای آشنایی بیشتر با فعالیت یکی از این شرکت های نوآور با مهندس محمدحسین صابر، رئیس هیئت مدیره یکی از شرکت مهندسی مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران که دارای کارشناسی ارشد مهندسی شیمی از دانشکده فنی دانشگاه تهران است به گفت وگو نشستیم. وی در این گفت وگو در خصوص تشکیل هاب پژوهشی وزارت نفت برای انجام پروژه ها سخن گفت.

در دنیای پرتلاطم امروزی به دنبال تغییر و تحولات تکنولوژیکی، کسب و بهره برداری اثربخش تکنولوژی از یک منبع خارجی می تواند در موفقیت عملیاتی نقش مهمی را ایفاء نماید. در این مقاله سعی بر آن است تا به بررسی مفهوم نوع شناسی فرآیندهای انتقال تکنولوژی درونی در سطح پروژه ها پرداخته شود. با در نظر گرفتن ادبیات موجود در زمینه مدیریت تکنولوژی و تئوری های سازمانی پردازش اطلاعات و وابستگی، ابعاد سه گانه نوع شناسی شامل عدم قطعیت تکنولوژیکی در تکنولوژی که باید انتقال یابد، تعادل سازمانی بین منبع تکنولوژی و دریافت کننده تکنولوژی و اثربخشی فرآیند انتقال مشخص شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که انطباق مناسب بین عدم قطعیت تکنولوژی و تعادل سازمانی، منجر به ایجاد فرآیندهای چهارگانه انتقال (خرید معامله آزاد، خرید تسهیل شده، انتقال مشارکتی و توسعه مشارکتی) خواهد شد. همچنین نوع شناسی انتقال تکنولوژی درونی، شرکت ها را در طبقه بندی و تعیین مهارت های سازمانی لازم برای موقعیت های مختلف انتقال تکنولوژی و ارزیابی ماهیت تکنولوژی انتقالی کمک می نماید.