فصلنامه زریبار
پیاپی 71-72 (پاییز و زمستان 1388)

تجربه ی تجدد، تجربه ای است که در کوردستان به شکلی جدی و عمیق مورد مطالعه قرار نگرفته است. مطالعه ی تجربه ی رویارویی جامعه ی سراپا سنتی کوردستان با پدیده ها و مظاهر و ایده های مدرن از جمله چیزهایی است که می تواند نحوه ی رویارویی و واکنش این جامعه را با جهان مدرن نشان دهد. این مقاله در پی آن است که با خوانش افکار و آثار «امین زکی بگ» به عنوان یک فرد صاحب منصب در امپراطوری عثمانی و حکومت عراق،که به سمتهای عالی حکومتی دست یافته است، و هم به عنوان یک اندیشمند متجدد، چگونگی تجربه ی مدرنیته از نگاه وی و بینش او نسبت به جامعه ی مدرن و نیز جامعه ی غیر مدرن کوردستان را نشان دهد. امین زکی بگ در این راستا پروژه های تجددطلبانه و اصلاح طلبانه ی خاصی از قبیل گسترش آموزش، بهداشت، پرورش نخبگان، تاریخ نویسی و... را در نظر داشت و در پی طرح و اجرای آن بوده است. این مقاله به تفصیل جایگاه وی در ورود افکار مدرن و مدرنیزاسیون به کوردستان را بررسی می کند.

تلاش های دولت اصلاح طلب (دولت هفتم) برای ایجاد فضای گفتگویی شرایطی را فراهم کرد که ایجاد و رواج سازمان های غیردولتی، انجمنها و کانونها و تشکل های دانشجویی را، در مقام نهادهایی مدرن و ضروری برای پیشبرد اهداف جامعه موجب شد. کانون دانشجویی «کازیوه» را می توان یکی از موارد شاخص این حوزه دانست. این مقاله سعی دارد کانون «کازیوه» را که متعلق به دانشجویان کرد دانشگاه های تهران و حاصل این شرایط سیاسی اجتماعی بود، با استفاده از فن مطالعه موردی، معرفی و ویژگی ها، فعالیت ها و مهمترین تاثیرات آن را بررسی کند.

در این مقاله نویسنده ضمن نشان دادن کاستی های نظریه های متعارف مهاجرت در جامعه شناسی برای مطالعه ی پدیده ی مدرن پناهندگی، به بررسی جایگاه پناهندگان کورد در تبعید یا به عبارتی غربت نشین (دیاسپورا) می پردازد. در این مطالعه ی تطبیقی که بر روی کوردها ساکن در انگلستان انجام گرفته است نویسنده بر این باور است که واکنش متفاوت کردها نسبت به برخی دیگر از ملیتها در رویاویی با پدیده ی مدرن مهاجرت اجباری یا غربت نشیتی و یا به عبارتی ساده تر مهاجرت ناخواسته باعث شده است که نتوان با نظریه های متعارف مهاجرت آنها را مطالعه کرد. به نظر نویسنده پدیده ی فراملی گرایی کردهای غربت نشین به صورت پلی محکم درآمده است که جامعه محل سکونت و جامعه ی مبدا آنها را به هم پیوند می زند. از نظر وی کوردها به دلیل غلبه ی وضعیتی به نام بی سرزمینی، در هیچ یک از این کشورها خود را اقلیت به حساب نمی آورند چرا که معتقدند آنها در کشورهای محل سکونت پیشین خود نیز اقلیت نیستند، آنان صرفا از روی ناچاری در این کشورها زندگی می کنند و همواره امید بازگشت دارند. آنان اگرچه در سرزمین خود زندگی نمی کنند اما کاملا ارتباط خود را با آنجا حفظ کرده، خود را در آنجا تصور می کنند، وقایع آنجا را مدام پیگیری می کنند و اگرچه در اینجا زندگی می کنند اما خود را یک اقلیت اینجایی نیز محصوب نمی کنند. همانندسازی با جامعه ی مقصد، که به شکلی رایج برای مهاجران وارد شده به اروپا اتفاق می افتد، برای کوردهای غربت نشین حداقل برای یکی دو نسل اول به سختی اتفاق می افتد.

در این مقاله مفهوم مدرنیته را بعنوان آنچه که از تفکر کلاسیک وبر، زیمل و میشلز سرچشمه گرفته، و نیز به عنوان آنچه که در جامعه شناسی معاصر مورد تفسیر قرار گرفته است مورد بحث قرار می دهم. به توضیح جامع از گسترش مفهوم مدرنیته در جامعه شناسی علاقه مند نیستم بلکه بیشتر بر یک حوزه آن متمرکز می شوم: تضاد اجتماعی و جنبش های اجتماعی. علاقه اصلی ام به تاثیر مدرنیته هم بر گسترش و هم بر فهم جامعه شناختی از جنبش های اجتماعی مرتبط است. به عبارت دیگر، صرفا به تاریخ یک مفهوم علاقه مند نیستم بلکه بیشتر به رابطه بین مفاهیم واقعیت تاریخی و توانایی درک اجزای آن تمایل دارم.

در این مقاله نویسنده بر آن است تا مباحث مذهب، ارزشها و ایدئولوژی را در بستر جهان مدرن به تصویر بکشد. در اینجا به شکلی دقیق آنچه که در رویارویی با مدرنیته و جهان مدرن بر سر مذهب و ارزشهای سنتی آمده است مورد بررسی قرار می گیرد و در این مسیر فرایند عرفی یا دنیوی شدن را در جهان مدرن به تصویر می کشد. در این راستا از رویکردها و افکار متفکران برجسته ی جامعه شناسی همچون دورکیم و ماکس وبر و مارکس و بندیکت آندرسون و مک اینتایر بهره گرفته است و نشان داده که آنان مذهب را در دنیای مدرن چگونه می دیدند و راه های بازتولید دین و بقای آن در عین عرفی شدن را در این دوره چگونه ارزیابی می کنند.

گریگوری باوم، یکی از متالهان بزرگ معاصر، در این مقاله بر آن است تا به تشریح رابطه بین مذهب کاتولیسم با بنیانهای مدرنیته و چالش های حاصل از این رویارویی بپردازد و بر اساس آن برخورد میان اسلام و مدرنیته را تشریح و موشکافی کند. به نظر نویسنده فهم این رویارویی تجارب خاصی را اختیار ادیان دیگر می گذارد. در این راستان سعی دارد تا به پاسخی که اسلام به مدرنیته داده است بپردازد.