فصلنامه زریبار
پیاپی 74 (تابستان 1390)

پژوهشگران پیرامون شاهنامه های کردی تحقیقات زیادی انجام داده اند و بسیاری از داستان های شاهنامه ی کردی -که برگردان و یا بازآفرینی اثر سترگ استاد طوس، حکیم ابوالقاسم فردوسی هستند- را تصحیح و ترجمه نموده اند؛ یکی از کوشش ها، کتاب شاهنامه ی کوردی(هه ورامی) به اهتمام استاد محمدرشید امینی است. در این کتاب که مصحح آن را از الماس خان کنوله ای دانسته، یازده داستان از شاهنامه ی کردی آمده است. از آنجایی که این کتاب بدون تردید در نزد شاهنامه پژوهان به ویژه پژوهشگران کرد مورد توجه قرار خواهد گرفت، بنابراین نگارنده بر آن شد تا ضمن توضیحاتی درباره ی شاهنامه های کردی، ابتدا کتاب را معرفی کرده، سپس در حد بضاعت علمی و ادبی خود، نگاهی انتقادی به این کتاب داشته باشد.

بشر از نخستین روزهای کودکی و یا شاید از بدو تولد تا آن گاه سر به بالین مرگ می نهد نیاز به بازی داشته و خواهد داشت، در واقع بازی و زندگی دو امر لاینفک و اجتناب ناپذیر انسان ها می باشد. با توجه به تنوع زیستی انسان ها و روی کردهای زندگی در میان ملت ها و حتی در مناطق و شهرها و روستاهای مختلف، بازی ها، نمودهای اجتماعی و فرهنگی گوناگون و خاص خود را به ارمغان می آورند، بازی را نمی توان صرفا وسیله ای برای سرگرمی اوقات دانست اگرچه یک جنبه از کارکردهای بازی ها این مقوله است اما هدف اصلی استنباط از بازی ها، نمودهای اجتماعی و فرهنگی و در بسیاری از موارد کسب آموزش و مهارت، افزایش روحیه مسؤلیت پذیری، تقویت روحیه استقلال طلبی و تعاون و همکای و... است. امروزه سیل بازی های کامپیوتری و دیجیتالی در دنیای مجازی به عنوان یک امر اجتناب ناپذیر و مهمان ناخوانده سیمای بازی های ستنی را کم رنگ ساخته است، می رود تا بسیاری از بازی های سنتی را در چنبره ی جاذبه های خود قرار دهد و دیری نپاید، آن ها را به بوته ی فراموشی و امحاء وجود در میان فرهنگ مردم، بسپارد؛ با این وصف در دیار هورامان تا حدودی جوهر بازی های سنتی و محلی در سریان فرهنگ مردم باقی مانده است؛ برای این که بتوان در آینده صور این بازی ها بازسازی و به روز شود و با بازی های کامپیوتری تقابل کند، ناگزیر از ثبت و ضبط آن ها می باشیم. هورامان منطقه ای است کوهستانی با قدمتی بسیار کهن، از دیرباز در این دیار مردمانی می زیسته اند؛ که با توجه به انجام کارهای شاق و سخت کوشی روزانه و گاه شبانه، در دامان طبیعت و یا در منازل و شب نشینی ها، بازی وسیله ای برای نشاط و تفرج و رفع خستگی ها و آساییدن در کنار هم دیگر و فراغت از این دشواری ها و تخلیه نیازهای روحی در سطوح مختلف کودکان و نوجوانان و جوانان حتی مردان پا به سن گذاشته بوده است. بازی ها علاوه بر تخلیه روانی و نیازهای روحی کارکردهای جسمانی با مزیت های فراوان داشته و دارد. با توجه به سن و سال افراد، زمان و مکان و تعداد بازی کنان و... شیوه بازی ها متنوع و گوناگون بوده است، در این نوشته سعی می شود ضمن تعریفی از بازی و نشان دادن وجه تسمیه آن، به انواع آن اشاراتی داشته باشیم.

فهرههنط و ئهدهبی کوردی ثیشهینهیهکی دیرین و ثرله شانازی ههیهو له هیض کات و زهمهنیکا بی دهنط نهبوهو ئهرکی نهتهوهیی خؤی به جوانی به ریوه بردوه، ئهطهر هاتو له روانطایهکی زانستی و عیلمیهوه سهیری بابهته ئهدهبیهکانی زمانی کوردی بکهین، بؤمان دهرئهکهویت میلهتی کورد له ثالا ئهو ههموو ضهرمهسهری و بهستی دهسهلآتی ههمهلایهنهو نهبوونی ئیمکاناتی ضاثهمهنی وراطهیاندن، هیض کاتی رهوتی فهرههنطی خؤی له یاد نهبردوهتهوهو لهههر کاتو زهمهنیکا به ثیوهری تواناو طویرهی زانیاری ئهوسهردهمه ههنطاویان بؤ ههلا طرتوه، تاوهکو له طهلانی دیو دهراوسیکانیی به دوا نهکهویت. یهکی لهو بابهتانهی ههرله کؤنهوه میللهتی کورد بایخی ثی داوه ضیرؤک نوسی و ضیرؤک خوییندنهوه بووه بهواتای مامؤستا (عهلائهدین سهجادی)بؤ میذینهی ئهم جؤره بابهتانه له میذوی ئهدهبی کوردیدا دهلیت (ئهوئادهمیزادانه کهباو باثیرانی ئیمهن و له ئهشکهوتو ضؤل و بیابانهکاندا رایان ئهبوارد که ئهکهوته ئیواره له طویی ئاطردانهکانیان کؤئهبونهوه، قسهودهنطوباسی ئهوهیان ئهطیرایهوه که ئهورؤذه ضؤن بهرنطاری دهرهندهیهک بوون و ضؤن خؤیان ثاراستوهو... وای لی هات کوردهکان داستانی باوکانی خؤیان ئهطیرایهوه بؤ زاورؤکانی خؤیان وبهم کردهوهیه بناغهیهکیان دانا بوو به ئهدهب).

باوهکوو کورد ههر له میذه خؤی خاوهن کیانی میذوی زوان و فهرههنط و ئهدهب بووه بهلام سهد مخابن، به هؤی نهبوونی دهسهلاتی سیاسی و ئؤرهنطی سهربهخؤیی، نهیتوانیوه له بنهوهرا وهک واقیعی میذووهکهی ببیته خاوهن تیکستی نظیساری. تهنانهت میذووی سهرههلدانی ئهدهبی و زوانهوانییهکهی تیکهله له طهل شارستانیتهکانی دهرووبهر به تایبهت زوان و ئهدهبیاتی ثارسی(ئیران). بهلام سهرهرای ئهمه، توکمهترین و مهزنترین خزمهتی به رهوتی سهرههلدان و رسکاندن و بووذاندنهوهی زمان و فهرههنط و ئهدهبیاتی زالی ئهو سهردهمه، واته زوان و ئهدهبیاتی (فارسی دهری) و تهنانهت سهردهمی ئهم نهتهوه کردووه. با لیرهدا به کورتی باسیک له مهر رولی شاعیرانی کوردی (ثارسی بیذ) بورووذینم و ئاوریک لهم دؤخه بدهمهوه و خالیکی طرنط بخهمه بهرضاو ئاخیوهرانی هیذا ئهویش رولی بهرضاوی ئهم شاعیرانه له بووذاندنهوه و ثهرهثیدانی زوان و ئهدهبیاتی (فارسی دهری) ئهنجا بیمهوه سهر باسه بابهتیهکه.