ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 71 (اسفند 1391)

تاریخ نشان می دهد، هر کشوری در مواجهه با بحرانهای داخلی و جهانی مجبور است قوانین و مقررات، رویه های موجود و نوع نگاه خود را به کار و نحوه انجام آن تغییر داده تا بتواند شرایط به وجود آمده را کنترل و بر آن فائق آید. در سال جاری نیز تشدید تحریم ها علیه کشور ما قابل پیش بینی بود و باید صدمات و لطمات آن مورد بررسی دولت و مجلس قرار می گرفت تا هریک از دستگاه ها و وزارتخانه، با تدابیر لازم ادامه کار را دنبال می کردند. بالطبع حوزه انرژی کشور و به ویژه وزارتخانه های نفت و نیرو نیز از این قائده مستثنی نبوده بلکه به خاطر وسعت پروژه ها و حوزه فعالیت های آنها در معرض تحریم قرار گرفتند. لذا مدیران کشور باید در این مقطع با آمادگی و جسارت لازم به خنثی کردن آنچه امکانپذیر بود، می پرداختند. برای مقابله با این شرایط رویکردهای معمول و سنتی دیگر کاربرد چندانی در صنعت نفت و برق نداشته و باید متحول می شد.

اسفندماه هر سال یادآور خاطره مبارزات مردم ایران برای تسلط بر منابع نفت خود و تلاش برای حاکمیت دولت به نمایندگی از ملت بر تولید و صدور نفت از کشور ما است این حاکمیت چون به لحاظ علمی و فنی در سال 1332 ایران از کارشناسان بومی زیادی بهره نمی برد، عملا با مشکل رو به رو بود و کودتا نیز این حاکمیت را دچار خدشه کرد و مجددا بیگانگان بر منابع نفت و گاز کشورمان مسلط و ایران تنها به دریافت سهم خود از فروش نفت اکتفا کرد. پرونده این شماره گستره انرژی به وقایع قبل و بعد از کودتای سال 1332 در صنعت نفت ایران می پردازد. همچنین به نقش دوگانه آمریکا پیش از ملی شدن و زمان کودتا پرداخته و با توجه به شرایط سال جاری کشور راهکارها و مشکلات موجود بر سر راه پیمانکاران و سازندگان کشور برای اداره بهتر این صنعت با توجه به کمبودهای موجود را مورد بررسی قرار می دهد.

صنعت بزرگ نفت در فرآیندی طولانی با گذر از پیچ و خم ها و فراز و نشیب های بسیار گریبان خود را از دست بیگانگان به در آورده و پس از افت و خیز بسیار سایه سنگین خارجی ها را از سر خود کم کرده است. این مسئله ساده ای نیست که تا زمان ملی شدن صنعت نفت تعداد کارمندان عالی رتبه ایرانی در تمام مناطق نفت خیز و ادارات شرکت نفت از 30 نفر تجاوز نمی کرده است؛ با این وصف باید ملی شدن صنعت نفت را به عنوان یک نقطه آغاز برای بومی شدن این صنعت پیچیده در نظر گرفت. صنعتی که تماما وارداتی بود. ملی شدن نفت با یکسره شدن کار شرکت نفت ایران و انگلیس پایان نمی یابد و بعد از این واقعه باز حضور خواهران نفتی و تشکیل کنسرسیومی جدید را در تاریخ هفتم آبان ماه 1333 شاهد هستیم؛ در این تاریخ قراردادی بین دولت ایران از یک سو و کنسرسیومی از شرکت های صاحب نام نفتی منعقد شد.

در بهار سال 1951 میلادی، ایران «شرکت نفت ایران و انگلیس» را ملی کرد. دولت انگلستان که به دنبال این اقدام، منافع خود را در معرض خطر می دید، تلاش کرد تا اقداماتی را برای مقابله به مثل انجام دهد چرا که به عنوان مثال در سال 1948 میلادی، درآمد انگلیسی ها از درآمدهای این شرکت، بیش از همه درآمدهای دولت ایران بود. در جولای 1949 میلادی، مجلس ایران درخواست دولت انگلستان برای افزایش درآمدهای حاصل از فروش نفت را نپذیرفت و خواهان ملی شدن صنعت نفت ایران شد. انگلیسی ها در نظر داشتند تصمیم خود مبنی بر افزایش حقوق مالیکت ایران از 22 سنت به 33 سنت در ازای هر بشکه را اجرایی کنند، امالله.

دومین کنگره ملی نظام پیمانکاری در صنعت نفت مباحثی همچون بومی سازی ساخت و تامین تجهیزات، تامین مالی پروژه های صنعت نفت، فرصت ها و چالش های نظام پیمانکاری در صنایع بالادستی، بیمه و مدیریت ریسک، مدیریت پروژه، مباحث حقوقی و قراردادها مورد بحث و بررسی حاضران و اعضای پانل های تخصصی یادشده قرار گرفت. توجه به شرایط ویژه صنعت نفت با توجه به تشدید تحریم ها، توسعه ساخت داخل، وظایف مدیران کارفرما در این دوران و آینده پیش روی پیمانکاران داخلی از جمله مباحث ویژه طرح شده، در این کنگره دو روزه بود. در این کنگره مدیران مطرح و شناخته شده صنعت نفت حاصل تجارب خود را در سال های جنگ تحمیلی و سازندگی و تغییر نگرش مدیران از تامین نیازهای صنعت نفت به رویکرد داخلی به جای خارجی را عرضه و پیشنهاداتی را برای برون رفت از شرایط بحرانی فعلی ارائه کردند که منجر به جمع بندی پیشنهادات برای ارائه به مدیران ارشد صنعت نفت شد. آنچه در ادامه می آید مباحث طرح شده در پانل بومی سازی ساخت و تامین تجهیزات صنعت نفت با حضور مدیران بخش دولتی و خصوصی است که با توجه به تجارب ارزنده خود راه پیموده شده و افق آینده این مهم را در این جلسه برای حاضرین تبیین کرده اند.

با وجود فشارهای آمریکا، دولت پاکستان 11 بهمن ماه قرارداد 5/1 میلیارد دلاری با ایران برای ساخت بخش پاکستانی خط لوله واردات گاز از ایران به طول 785 کیلومتر را تصویب کرد. نشست اعضای دولت پاکستان به ریاست رجا پرویز اشرف، نخست وزیر پاکستان برگزار شد. قمر زمان کایره، وزیر اطلاع رسانی پاکستان پس از این نشست با اعلام این مطلب افزود، یک کمیته متشکل از وزیران دارایی، قانون و دادگستری، نفت و منابع طبیعی و رئیس بانک مرکزی پاکستان برای تحلیل و بررسی بیشتر این پروژه تشکیل شده است. وی افزود، به دولت پاکستان اطلاع داده شد که ساخت خط لوله آی.پی تا ژانویه 2015 تکمیل خواهد شد و ایران برای تکمیل این پروژه در دو مرحله، 500 میلیون دلار به پاکستان کمک می کند. قرار است ایران اعتبار مالی ساخت بخش پاکستانی خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان را تامین کند و باقیمانده آن از سوی اسلام آباد و از طریق جمع آوری مالیات از مصرف کنندگان داخلی گاز تامین شود. بر اساس برنامه های پیشنهاد شده، شرکت های ایرانی و پاکستانی برای ساخت بخش پاکستانی خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان شرکت سرمایه گذاری مشترک تشکیل می دهند. طبق قرارداد، ایران از فروردین 1393روزانه 21 میلیون و 500 هزار متر مکعب و سالانه 8/7 میلیارد متر مکعب، گاز طبیعی به پاکستان صادر خواهد کرد.

در پنجمین روز از اسفند ماه سال جاری، نماینده ماهنامه تخصصی گستره انرژی به همراه نمایندگان چند نشریه دیگر در یک نشست خبری به مناسبت سالروز تاسیس شرکت حفاری شمال شرکت کردند. شرکت حفاری شمال به عنوان یکی از شرکت های بالادستی صنعت نفت ایران، از سال 1381 با آغاز فعالیت بر پایه فناوری نوین و مدیریت دانش محور، پا به عرصه فعالیت در صنعت نفت گذاشت؛ با این هدف که بخش عمده ای از نیازمندی های جدی صنعت نفت کشور به عملیات پیچیده حفاری چاه های نفت، گاز، آب و ژئوترمال را برای اکتشاف، توصیف، توسعه، تعمیر، ترمیم و ارائه خدمات فنی وابسته چاه ها در خشکی و دریا، به انجام رساند.

نمایشگاه انرژی خوزستان فرصتی است برای ارائه توانمندی های سازندگان صنعت نفت برای پاسخ به نیازهای مناطق نفت خیز جنوب، همچنین در این نمایشگاه این فرصت ایجاد می شود که سازندگان از نیازهای جدید صنعت نفت مطلع و توان خود را در بوته آزمون قرار دهند. در حاشیه برگزاری چهارمین نمایشگاه انرژی خوزستان فرصتی دست داد تا با مهندس دهانزاده مدیرعامل شرکت نفت و گاز کارون که شرکت تحت مدیریت وی بالاترین میزان تولید نفت را در بین شرکت های تولیدی مناطق نفت خیز دارد به گفتگو بنشینیم.

در سال جاری علی رغم تشدید تحریم ها علیه صنعت نفت کشورمان تولید نفت از میادین نفت خیز جنوب ادامه دارد. مدیران، کارشناسان و دست اندرکاران این صنعت با همراهی پیمانکاران و سازندگان داخلی سعیدر غلبه بر شرایط موجود دارند. درحاشیه برگزاری چهارمین نمایشگاه انرژی گفتگویی با مدیر عامل شرکت نفت و گاز مارون، مهندس دریس داشتیم. در این گفتگو وی به نقش مدیران کارفرما در تسهیل کار پیمانکاران و سازندگان صنعت نفت اشاره کرد و نکات ارزشمندی برای تسهیل تعامل طرفین ارائه کرد.

موفقیت پروژه آماک در حفظ محیط زیست از آلودگی های ناشی از سوختن گازهای همراه نفت موجب شد تا کارخانه های گاز و گاز مایع برای جمع آوری گازهای همراه نفت و شیرین سازی و فرآورش در دستور کار مدیران شرکت ملی نفت ایران قرار گیرد. با توجه به اینکه در حوزه غرب کارون شش میدان بزرگ نفتی بندکرخه، دارخوین، آزادگان شمالی و جنوبی، یادآوران و جفیر در حال توسعه هستند، تحول عظیمی در منطقه ایجاد خواهد شد که ضرورت وجود چنین کارخانه هایی را در منطقه به خوبی روشن می کند تا با جمع آوری گازهای همراه ضمن حفظ محیط زیست از لحاظ اقتصادی نیز کشور منتفع گردد. خوراک کارخانه گاز و گاز مایع از شش میدان فعال در منطقه تامین می شود. طرح NGL 3200 گازهای همراه را جمع آوری می کند. محل ساخت تاسیسات NGL 3200 به صورت متمرکز بین این طرح ها یعنی سه راهی جفیر، برنامه ریزی شده است که به جهت خطوط انتقال گاز نوعی دسترسی همه به این طرح وجود داشته باشد.

چهارمین نمایشگاه تخصصی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی خوزستان 9 بهمن با حضور مهندس رستم قاسمی وزیر نفت در اهواز آغاز به کار کرد. در این نمایشگاه که تا 12 بهمن ادامه داشت بیش از 150 شرکت بزرگ از سازندگان داخلی، شرکت های بزرگ تولیدی، شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت و نیز مراکز علمی و پژوهشی حضور داشتند. این نمایشگاه با هدف تقویت ساخت داخل و بومی سازی تجهیزات صنعت نفت به همت شرکت ملی مناطق نف تخیز جنوب و از سوی شرکت نمایشگاه های بین المللی خوزستان برگزار شد. فراهم سازی زمینه های لازم برای ارائه توانمندی های صنعتگران، سازندگان و تامین کنندگان کالای صنعت نفت کشور همچنین شناسایی نیازهای کارفرمایان و ایجاد هم افزایی میان آنان، از جمله اهداف این نمایشگاه بود.

مدیران شرکت های صنایع نفت و گاز می توانند با در پیش گرفتن الگویی شامل پنج گام کوچک، بهبود بهره وری در شرکت خود را سرعت بخشند. لی استانت در این نوشتار این اقدامات را برای خوانندگان تشریح می کند.

با برطرف شدن بخش قابل توجهی از موانع و محدودیت های مربوط به استخراج نفت از اعماق آبهای دریاها و یا تولید نفت در مناطق دورافتاده قطبی و در سایه همکاری های مشترک شرکت های نفتی و ایجاد فناوری های مورد نیاز، چالش های موجود در بخش های فناوری و مالی برای تولید نفت و گاز از آبهای عمیق و فوق عمیق؛ در حال هموار شدن هستند. بر اساس گزارش موسسه اینفیلد سیسمز، مناطق دارای عمق آب بیش از 500 متر، جذابترین بازار در صنعت نفت و گاز فراساحلی بوده و بخش اعظم سرمایه گذاری ها به این بخش، اختصاص دارد. رشد چشمگیر بازار فعالیت در آبهای عمیق و فوق عمیق، نشان دهنده ماهیت پویای صنعت نفت و خوش بینی این شرکت ها به آینده کار در این مناطق است.

در سال های اخیر، تقاضای جهانی انرژی به آرامی در حال رشد است. مقدار اقیانوسیه مصرف جهانی نفت از معادل 5500 میلیون تن نفت خام در سال 1971 میلادی به معادل 12700 میلیون تن نفت خام در سال2011 میلادی رسیده است. در این میان، در سال های گذشته رشد تقاضای انرژی در بازار بزرگ و جذاب آسیا قابل توجه بوده و از سال 2000 میلادی به بعد؛ 70 درصد رشد مصرف انرژی دنیا به این قاره پهناور اختصاص داشته است.
اما باید دانست که این قاره از لحاظ ذخایر نفت و گاز، منطقه ای فقیر محسوب می شود و این رشد قابل توجه مصرف، مشکلات متعددی را در داخل و خارج قاره کهن، پدید آورده است. مثلا چینی ها که دارای بیشترین حجم تقاضای انرژی در دنیا هستند، از همه ابزارهای ممکن برای حفظ امنیت و تنوع بخشیدن به سبد انرژی های فسیلی مورد نیاز کشور خود نظیر ساخت خطوط لوله بین المللی، تصاحب مالکیت میادین هیدروکربنی در سراسر دنیا، افزایش ظرفیت واردات گاز طبیعی به صورت ال.ان.جی و یا خطوط لوله همراه با توسعه ساخت نیروگاه های هسته ای و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر بهره می برند.

در پنج سال اخیر، شهروندان آمریکایی با تلاش های گسترده ای در حوزه های تبلیغات و رسانه ها روبه رو شده اند که درصدد هستند به آنان بقبولانند که کشف و استخراج شیل های نفتی می تواند قواعد بازی را در چشم انداز فردای جهان انرژی تغییر دهد. در این بمباران تبلیغاتی که با سانسور آگاهانه بخش مهمی از اطلاعات همراه است، با القای فقدان مخاطرات، تلاش می شود واقعیت های این صنعت نوظهور پنهان گردد. ارائه تصویر دنیای ناامید امروز ما که به سوخت های فسیلی اعتیاد دیوانه واری یافته و آینده ما با کمبود انرژی و نه وفور آن آمیخته شده است، بخشی از این ادعاها محسوب می شود. این مجموعه گزارشات با ترکیب مجموعه متنوعی از اطلاعات مختلف و ارائه آن به صورتی که برای همه مخاطبان قابل فهم باشد، همه ما را اقناع نموده اند که انقلابی در صنعت نفت تحقق یافته است. اما آنان با نادیده انگاری حقایق و واقعیت های این جریان نوظهور و عدم اشاره به هزینه های بالای مالی اکتشاف، استخراج و انتقال این فرآورده، ما را به بیراهه برده اند.

مبحث تلفات انرژی از مهم ترین مقوله هایی است که صنعت برق با آن مواجه است و توجه به کاهش آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در کشورهای صنعتی از همان ابتدای شکل گیری این صنعت یعنی سال1900 میلادی مبحث تلفات مورد توجه قرار گرفت و تاکنون تلاش های زیادی در این زمینه صورت گرفته و با ابداع روش های مختلف و به کارگیری آنها نتیجه خوبی به دست آمده است. در کشور ما با توجه اینکه این صنعت هنوز در زمینه کاهش تلفات تا حد مطلوب راه طولانی در پیش دارد ضرورت توجه به این امر را متوجه مسئولان و محققان می سازد.

قیمت بالای نفت نسبت به زغال سنگ موضوع دیگری است که به افزایش مصرف زغال سنگ کمک می کند. این یک واقعیت است که کشورهایی که نفت خود را به صورت کوتاه مدت و با قیمت بالا عرضه می کنند، به طور نامناسب از مقدار زیادی درآمد نفت در اقتصاد خود استفاده می نمایند. لذا در یک نقطه ضعف از نظر رقابتی نسبت به سایرکشورها قرار دارند. کشورهایی که هنوز از درآمد نفت در اقتصاد خود زیاد استفاده نمی کنند، برای توسعه اقتصادی خود به جای فروش نفت از فروش زغال سنگ استفاده می نمایند. این موضوع مزیتی رقابتی برای کشورهای در حال توسعه در مقابل کشورهای توسعه یافته محسوب می شود.