فصلنامه پژوهش هنر
پیاپی 1 (بهار 1392)

اشاره: گفت و گو با احمد مسجد جامعی به نوبه خود وجوه متمایز و ویژه ای دارد. این که در دیدار نخست در جریان موضوع قراربگیرد و زمانی را برای بررسی آن مقررکند، نشانه مسوولیت پذیری وی در قبال مباحثی است که مطرح خواهد کرد. اطلاعات کاملی که از موضوع مورد بحث، از سوی ایشان ارائه می شود، حاصل همین رویکرد مسوولانه است.
هر چند گفت و گو با ایشان در رابطه با موضوع دیوارنگاری های شهر تهران، از جایگاه عضویت در شورای شهر و حضور در متن تصمیم گیری های شهری صورت می گیرد اما تجربه سال ها فعالیت فرهنگی و حضور ایشان در مقام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که یکی از کم حاشیه ترین دوره های این وزارتخانه را رقم زد، می تواند بیانگر دیدگاهی جامع نگر و ملی پیرامون هنر دیوارنگاری ایران باشد. اشراف بر پیشینه تاریخی آثار نقاشی دیواری و آشنایی با تک تک آثار دیواری دوره های مختلف تاریخی شهر تهران از یک سو و نظرها و راهکارهای پیشنهادی ایشان برای ارتقای جایگاه کنونی هنر دیوارنگاری در شهر تهران موید این دیدگاه است.
تلاش احمد مسجد جامعی برای تشکیل ستادی راهبردی در زمینه نقاشی دیواری و سایر هنرهای شهری که نشان از توجه وی به سامان دهی این هنرها دارد، دغدغه های دلسوزان فرهنگ و هنر را به یاد می آورد که چاره بسیاری از مشکلات موجود را در همفکری و همگرایی همه عناصر دخیل در فرآیندهای فرهنگی و هنری می دانند.

اشاره: زیبایی شهر از حقوق اولیه و اساسی شهروندان است. سازمان زیباسازی شهر تهران مسوولیت خطیر مدیریت سیمای شهر را برعهده دارد و عوامل دخیل در ساختار بصری شهر نظیر آثار دیوارنگاری، تابلوهای تجاری، اینفوگرافی و علایم راهنما، احجام شهری، طرح میادین، تبلیغات محیطی، مبلمان شهری و نظام رنگی تحت پوشش این مدیریت اند.
ناآشنایی شهروندان با اصول زیبایی شناسی در احداث بنا، ساخت نماها، نصب تابلوهای تجاری، آرایش حریم پیاده روها، طراحی دیوارنگاری ها و دیوارنوشته های محله ای و مواردی از این دست می تواند این گونه فعالیت ها را به عوامل خدشه زیبایی شهر تبدیل کند اما در مورد برخی از عناصر یاد شده که ذاتا برای زیباسازی محیط و تاثیر مستقیم از طریق ارتباط بصری پدید آمده اند، انتظار نمی رود که این عدم آشنایی و بداطلاعی، کاربردهای این عناصر را مخدوش کند.
دیوارنگاری یکی از پدیده هایی است که در شهرهای امروزی با هدف زیباسازی و تاثیرگذاری هدفمند بر مناسبات اجتماعی و شهروندی مورد استفاده قرارمی گیرد. استفاده اصولی و نگاه جامع به آثار دیوارنگاری ضرورتی است که فقدان آن از سیمای شهر پیداست. عمده نقد و گله جامعه هنری و دانشگاهی کشور متوجه ناهماهنگی و بعضا ضعف آثار ارایه شده در محیط های شهری اعم از معابر، اماکن فرهنگی، مترو، مراکز عمومی و میادین است و این نابسامانی ها محصول سال ها بی توجهی است.
تلاش های چشمگیری که طی سال های اخیر در حوزه زیباسازی شهر تهران صورت گرفته است، در گفت و گو با سید محمد جواد شوشتری، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران مورد بررسی قرارگرفته است. حضور ایشان در این گفت و گو در بحبوحه شبانه روزی تکمیل پروژه میدان امام حسین(ع) شایسته سپاس است، هرچند انعکاس، نقد و بررسی جامع عملکرد و برنامه های سازمان زیباسازی نیازمند تعامل بیشتر با مدیران و کارشناسان این سازمان است.

اشاره:گروه نقاشی دانشگاه تربیت مدرس پس از مدت ها تلاش موفق به تدوین دروس و اخذ موافقت رشته دیوارنگاری در مقطع کارشناسی ارشد شد. این مهم درحالی صورت می گیرد که از سال ها پیش، این رشته به عنوان گرایش مستقلی در دفترچه های آزمون سراسری مندرج بود ولی درهیچ دانشگاهی تدریس نمی شد. توسعه و ارتقای آثار دیوارنگاری از طریق توجه به ضرورت ها و مقتضیات و بررسی و شناسایی ابعاد اجتماعی و جنبه های کارکردی آن از اهداف برپایی این رشته است.
شناخت ارزش های فرهنگی و دستاوردهای بومی هنر دیوارنگاری و تلفیق آن با دانش فنی و مهندسی در حوزه های مهندسی مواد، مهندسی معماری و طراحی شهری و نیز علوم ارتباطات اجتماعی، چشم اندازی است که در صورت همکاری مراکز و سازمان های مرتبط با هنر دیوارنگاری، توسط این رشته دانشگاهی محقق خواهد شد.
در گفت و گو با دکتر اصغر فهیمی فر، مدیر گروه نقاشی دانشگاه تربیت مدرس، ضرورت و روند راه اندازی این رشته و نحوه جذب دانشجو در آن بررسی شده است.

اشاره:دیوارنگاره های شهر تهران طی سال های اخیر ضمن قرارگرفتن در حیطه توجه رسانه ها و مطبوعات، از سوی جامعه دانشگاهی کشور نیز مورد توجه، بررسی و مطالعه قرارگرفته اند.
رشد رسانه ها و ارتقای ابزارها و سازوکارهای ارتباطات اجتماعی، نقاشی دیواری را نیز به کانون توجه مدیران و هنرمندان تبدیل کرده است.
دکتر اصغر کفشچیان مقدم از جمله هنرمندانی است که ضمن تجربه خلق آثاری شاخص در زمینه دیوارنگاری، مطالعات قابل توجهی درابعاد گوناگون نقاشی دیواری داشته است.
ایشان به عنوان استادیار پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران ضمن انتشار مقالات علمی در این زمینه، راهنمایی پایان نامه های مرتبط با موضوع نقاشی دیواری را نیز برعهده داشته است. گفتگوی پژوهش هنر با این هنرمند می تواند دیدگاه جامعه دانشگاهی را در زمینه دیوارنگاری های معاصر نمایندگی کند.

اشاره:نقاشی دیواری به عنوان هنری با قابلیت های گفتمانی و عمومی، کارکردهای چندگانه ای در محیط پیرامونی خود دارد. از جمله این کارکردها ماهیت بصری آن و نقشش در طراحی محیط پیرامونی است.
طراحی شهری نیز به عنوان رشته ای فنی- هنری در صدد ارتقای کیفیت محیط های شهری است. اشتراک هدف و بعضا اشتراک معیارهای متعدد این دو رشته می تواند زمینه ساز کارآمدی هر یک، در دستاوردهای مورد نظرشان باشد. اما گسستگی صنفی و حرفه ای فعالان این دو عرصه مساله ای تامل برانگیز است.
در میزگرد «پژوهش هنر» با اساتید طراحی شهری و اعضای هیات مدیره انجمن طراحان شهری ایران، تاثیرات متقابل و کارآیی های این دو رشته در توسعه و ارتقای نقش اجتماعی هر یک بررسی شده است. جان کلام صاحبنظران طراحی شهری، تاثیر و کارآیی سازنده دیوارنگاری در این رشته است. دکتر جهانشاه پاکزاد، دکتر محمدرضا پورجعفر، مهندس سهیلا صادق زاده و مهندس علی موسوی در این میزگرد دیدگاه های خود را مطرح کردند.
گفت وگوهایی از این دست که در نهایت به روشن شدن اشتراکات می انجامد، در صورت تداوم، به درک مشترک و دستیابی به راهکارهای نظری و اجرایی برای پیوند هنر دیوارنگاری و طراحی شهری خواهد انجامید و زمینه های مشارکت فعالان این دو رشته را در راستای تحقق آرمان شهر زیبا و با هویت فراهم خواهد کرد.
نقطه نظر مشترک صاحبنظران حاضر در این نشست، موئد تاثیرات عمیق دیوارنگاری ها و تصاویر محیطی بر طراحی شهری است و این مساله به روشن شدن ضرورت همکاری مشترک طراحان شهری و سازمان های مربوط به این رشته با هنرمندان و کارشناسان دیوارنگاری می انجامید که به نوبه خود می تواند زمینه ساز تعاملات آتی میان انجمن طراحان شهری و هنرمندان نقاش شود.

نیاز به فرهنگ و هنر در جوامع پیشرفته شهری و عوامل و شاخص های موثر در ارتباطات و اطلاعات، راهبردی همه جانبه در برنامه ریزی کلان کشورها به حساب می آید. جایگاه فرهنگ، آموزش، پژوهش، فناوری، توسعه صنعت، گسترش هنر، همکاری اجرایی و مدیریتی، مباحث و موضوعاتی هستند که در تحرک، فعال سازی و ارتقای جایگاه علمی و ارزیابی فرهنگ و هنر کشورها و ملت ها نقش اساسی ایفا می کنند. پذیرش نظارت و ارزیابی نوین که حاصل بازنگری و اصلاح در یک سیستم کیفی و کمی است، از دستاوردهای چند دهه اخیر مراکز علمی و مجامع مرتبط با مدیریت فرهنگ ارزشیابی در جوامع پیشرو است. در این مقاله تحقیقی به روش توصیفی، دستاورد مدیریت نظارت و ارزیابی پروژه های دیوارنگاری با ایجاد شرایط و ضوابط حاکم بر نشانگرهای نظارت و ارزشیابی به صورت نقشه ای علمی برپایه دانش روز بر آثار دیوارنگاری عرضه شده است. عمده ترین شاخص های مدیریت کیفیت نظارت و ارزیابی برای آثار دیوارنگاری و دستیافته های فرهنگی و هنری، همچون محصولی صنعتی است. اگر چه محصول دستخوش برآورد زمان و هزینه صنعتی است، اما با تاثیر مدیریت کیفیت نظارت وکیفیت ارزیابی، زمینه رهیافتی مفهومی برای ایجاد محیط و فضای عمیق نظارت مستمر با تبعیت از معیارهای کیفی، مورد ارزیابی قرارگرفته است. جدی ترین شاخص های حاصل شده شامل: آزمون، اندازه گیری با معیار نظارت، اصلاح ارزیابی، پژوهش کیفی در نظارت و بازنگری و مدیریت کیفیت ارزیابی است. تاثیرپذیری مداوم از فرآورده های علمی، پژوهشی، اجتماعی و اقتصادی در هر موضوع نظارتی دور از انتظار نیست. بدین جهت پذیرش تاثیر مثبت حاصل از تدوین منشور پروژه برای حفظ کمیت و کیفیت ارزیابی، راهکاری برگرفته از نظارت عمومی و خصوصیات مطلوب در عرصه های علمی و عملی است. بدین ترتیب، اثرپذیری سیستمی فرهنگ جامعه در فرآیند تغییرات سازمانی برپایه نظارت و ارزیابی اجرایی آثار دیوارنگاری، همراه با نظارت و ارزیابی مستمر در پروژه های آموزشی، فرهنگی و هنری صورت می گیرد.

سلسله هخامنشی نخستین بار به نقاشی سنتی ایران هویت و انسجام بخشید و برخی مشخصات هنری و فرهنگی را از دیگر تمدن ها اقتباس و به گونه ای خلاقانه به هنری مستقل و نو تحت عنوان مکتب نقاشی تبدیل کرد . همچنین الگوهای فرهنگی و کیفیات زیبایی شناسانه اقوام ایرانی پراکنده پیش از هخامنشیان را برگرفت تا از آن ها سبکی ملی برسازد. از این رو می توان هخامنشیان را بنیانگذار هنر ملی ایران نام نهاد. این مطالعه با هدف شکل گیری و تکامل نقاشی و دیوارنگاری در دوره های ماقبل هخامنشی و هخامنشی براساس مولفه های فرهنگی و سیاسی است.

دیوارنگاری از جمله هنرهایی است که در طول تاریخ از اهمیتی خاص برخوردار بوده است، به طوری که همچنان تداوم و تاثیر خود را در بطن زندگی جوامع بشری حفظ کرده است. تاریخ این هنر در ایران به زمان غارنشینی انسان باز می گردد و در دوره های مختلف تاریخی با نمونه های متنوع و موضوعات مختلف روایی، مذهبی، حماسی و... روبرو هستیم. لذا در مقاله حاضر طی مطالعات مروری به بررسی گرایشات هنرمندان و حامیان آن در دوره های مختلف تاریخ هنر ایران پرداخته شده است. البته باید در نظر داشته باشیم که دیوارنگاری در اعصار تاریخی، با آنچه ما امروزه بنام دیوارنگاری می خوانیم خاستگاهی بس متفاوت دارد و این خاستگاه در هر دوره بنا به شرایط و مقتضیات موجود، رنگ و بوی منحصر به خود را گرفته است.
همچنین در ادامه مقاله، جدولی از آثار برجای مانده از دیوارنگاری ها و نقش برجسته های ایرانی در دوره های مختلف تا پیش از دوره معاصر ارائه شده است که با تداوم و تکمیل شدن، به اطلس جامع دیوارنگاری ایران تبدیل خواهدشد.

دیوارنگاری در ایران سابقه ای بس طولانی دارد و در طول تاریخ از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و به روش های مختلف کار می شده است. در این مقاله به معرفی و بررسی تکنیک های مختلف نقاشی دیواری پرداخته شده و دوره های تاریخی و سلسله هایی که در آن ها از این تکنیک ها استفاده شده به طور مختصر معرفی شده اند. روش ها و مصالح به کار رفته در دیوارنگاری که به شرایط اقلیمی، مصالح در دسترس، ساختمان و روش معماری وابسته است در دوره های مختلف متفاوت است.
شاید برحسب تعریفی که امروزه از نقاشی دیواری می شود، برخی از روش ها و مصالح مورد استفاده در معماری ایرانی را نتوان در چهارچوب آثار دیوارنگاری قلمداد کرد، اما در این مقاله با توجه به هدف بررسی روش ها و مصالح مورد استفاده، هرگونه روش، فن و مهارتی که منجر به ایجاد نقش برجسته و تصویر با هر مضمون و ساختاری بر روی هرگونه سطح وسیعی می شود، به عنوان اثر دیوارنگاری مطرح شده است. بنابراین صنایع سنتی گوناگونی که با معماری همبستگی دارند و در تزیین و زیباسازی بنا و پوشش جداره سازه های معماری موثرند نیز در این تعریف می گنجند و به طور طبیعی طیف وسیعی از آثار دیوارنگاری های دارای محتوا و پیام تا آثار صرفا تزیینی را در برمی گیرند.
شناسایی روش های تولید آثار دیوارنگاری و مصالح به کار رفته در آن ها می تواند ما را در بررسی و تحلیل آثار دوره های مختلف تاریخی یاری کند و در عین حال بررسی و آشنایی با این روش ها می تواند از طریق معرفی تجارب تاریخی این هنر، زمینه ساز تنوع تکنیکی و اجرایی در دیوارنگاری معاصر باشد و موجب احیای مواد و مصالح سنتی و روش های تجربه شده ایرانی در تولید آثار دیوارنگاری شود.

دیوارنگاره ها از کهن ترین آثار بصری خلق شده توسط بشر است. خالقان این آثار همواره سعی کرده اند علاوه بر هماهنگ کردن تصاویر با محیط و معماری به نیاز مخاطبین در تعامل با اثر نیز توجه داشته باشند. آن ها از تمامی فناوری عصر خود جهت برقراری تعامل اثر با مخاطب بهره برده اند ودر آثار زیادی تاثیرات پیشرفت علوم را می توان مشاهده کرد. اما با سرعت پیشرفت های علمی و شهرنشینی نیاز شهرها به نقاشی دیواری بیشتر احساس شده و بسیاری از آثار خلق شده نتوانستند در ارتباط با مخاطب موثر واقع شوند و مخاطبین بی اعتنا از کنار این آثار دیواری عبور می کردند و این هنرمند را بر آن داشته تا در جهت برقراری ارتباط اثر با مخاطب از فناوری دیجیتال بهره گیرد، با این دانش که فناوری دیجیتال با جذابیت های بصری ویژه ای که در اختیار هنرمند قرار می دهد طیف وسیعی از قابلیت ها رادر اختیار او قرار می دهد.ایجاد آثاری باقابلیت ایجاد تعامل، یکی از این توانمندی های دیجیتال است. که هنرمند، با این آثار مخاطب را به عنوان تکمیل کننده اثر در نظر می گیرد.
در این پژوهش علاوه بر بررسی فناوری دیجیتال در ارتباط با نقاشی دیواری به چگونگی تاثیر این فناوری دربرقراری تعامل مخاطب با اثر پرداخته می شود.

اشاره: سنگ نگاره ها که نمودی از قدرت سلطنتی در ایران پیش از اسلام به شمار می رفتند، پس از ظهور اسلام کم و بیش فراموش شدند. لذا بدون شک سنگ نگاره های دوره قاجار در گروه آثار نابهنگام هنر ایران قرارمی گیرد.
دلیل آن هم کاملا آشکار است، زیرا این نوع آثار، انسان ها را به شیوه ای برون گرا و باز به تصویر می کشند. ویژگی مهم تر آن ها عمومی بودن شان بود. این هنر برخلاف نقاشی کتاب و شاید در حدی کمتر نقاشی روی بوم، تعمدا به مخاطبانی ورای دیوارهای کاخ گرایش داشت. از بعضی جهات، این سنگ نگاره ها در واقع متعلق به مردم بود و با هدف تجلیل و تبلیغ مقام سلطنت در معرض دید آن ها گذاشته می شد.

نقاشی دیواری از مهمترین روش های بیان هنری انسان در طول تاریخ بوده است که بنابر نیاز انسان و شیوه زندگی وی، روش های گوناگونی برای طراحی و اجرای آن به کار رفته است. در گذشته این نوع نقاشی ها معمولا در محیط های سربسته و داخل بناها اجرا می شد اما امروزه باتوجه به نیاز روز و تغییر کاربرد آن، در محیط های باز و شهری به کار می رود. برهمین اساس نیاز به مواد و روش هایی متفاوت از مواد و روش های گذشته داشته و عوامل موثر در دگرگونی آسیب آن نیز تغییر یافته است. این نقاشی ها در معرض نور مستقیم خورشید و آلاینده ها قراردارند و به همین دلایل هنرمندان بایستی شناخت کلی از ساختار مواد مورد استفاده در نقاشی های دیواری معاصر و کاربرد و دگرگونی آن ها در اثر عوامل محیطی داشته باشند. در این مقاله ضمن معرفی مهمترین مواد به کار رفته در نقاشی های دیواری معاصر در ایران، به بیان تاثیرات عوامل محیطی چون نور، دما، رطوبت و آلاینده ها بر مواد نقاشی ها خواهیم پرداخت.

کیفیت بخشیدن به مواد و مصالح در فرآیند تولید، به کارگیری، تعمیر و نگهداری آن ها ضرورتی انکار ناپذیر است. برای دستیابی به نتایج موثر ارزشی در هر جامعه، لازم است به شناسنامه علمی، پژوهشی، فنی، فرهنگی و هویت اجتماعی یا توانایی حضور آن جامعه در مرزهای دانش مراجعه کرد. جایگاه مواد و مصالح در مهارت معماری و آثار دیوارنگاری ایران از دیدگاه های مختلف قابل بررسی و تعمیق است. ویژگی های هنری در قالب طرح بر دیوار، نماسازی، پوسته وکالبد فیزیکی، مصالح ماندگار، لذت هنری و حتی سازه زیبا در معماری؛ تجزیه، تحلیل و تفسیر گسترده ای را به نظامنامه کیفیت سنجی فرا می خواند. از طرف دیگر صنعت، هنر و فنون معماری با بهره گیری از طراحی شهری، اصول شهرسازی، قوانین و مقررات حاکم بر ساخت و ساز، شناسایی و انتخاب مواد و مصالح، طبقه بندی محصولات طبیعی و مصنوعی، تست ها و آزمایش های بنیادی و محاسبات، می تواند به نوعی دیگر در نظامنامه کیفیت ظهور یابد. در این تحقیق، تاثیر همزمان دو شاخصه اصلی ذکرشده مورد بررسی و مداقه قرار می گیرد. نیاز و انتظارات انسان کاربر به عنوان مصرف کننده نتایج تحقیق و بهره بردار از ساخت و ساز در رابطه با فضای فیزیکی زندگی، ملاکی قابل توجه است. اطمینان از نحوه ترکیب، فرآوری، دسترسی عمومی، میزان مصرف، امکان مقایسه مواد و مصالح روزآمد و حتی تاریخچه تحولات مصالح هوشمند بر نظر و انتخاب و حتی تولید، توسعه و کاربرد علوم و فنون دیوارنگاری و معماری می افزاید. نتایج حاصل از این تحقیق، در چند دسته عمده از موضوعات علمی پژوهشی بدین شرح قابل ارائه است؛ الف) تاثیر نگرش تخصصی بر هویت هنری مواد و مصالح، ب) اثر پذیری ارتقای کیفی مواد و مصالح از منظر عموم، ج) کیفیت و ارزش علمی و فنی مواد و مصالح، د) دوام و ماندگاری آثار دیوارنگاری و معماری بر جامعه.
تثبیت فنون با به کارگیری پایه های مستندات و طبقه بندی، کاربری را در امر ترفیع، ترویج و استمرار تولید کیفی بر مدار سازگاری با اقلیم، مستحکم می سازد.

هدف از این تحقیق بررسی دیوارنگاری های دوره قاجاریه با تاکید بر مضامین درباری و مذهبی آن هاست. اگرچه بیشتر آثار هنری دوره قاجاریه از لحاظ ساختاری و بصری دارای انسجام نیستند اما دیوارنگاری های این دوره را می توان در دو گروه درباری و مذهبی مورد بررسی قرارداد. گروهی که دارای مضامین درباری هستند، بازتابی از زندگی شاهان و درباریان و ملازمانشان هستند. اما گروه دیگر که پیشینه آن به یک سده پس از دوره صفوی بازمی گردد، دارای مضامین مذهبی شیعی می باشند که در دربار قاجاریان به نقطه اوج خود رسیده است. لذا مضامین مذهبی در دیوارنگاری ها، در این دوران از تعداد و اهمیت بیشتری نسبت به دیوارنگاری های درباری برخوردار است که علت آن را باید در تلاش شاهان قاجاریه برای توجیه و تاکید سلطنت خود، به واسطه حمایت از مراسم و فعالیت های مذهبی همسو با اعتقادات و گرایش های مذهبی مردم جست. شایان ذکر است که پیشینه دیوارنگاری در ایران به دوران باستان باز می گردد و این هنر دارای قدمتی دیرینه در ایران است. اهمیت این مبحث بدان علت است که به تدریج هنر نقاشی ایرانی از انحصار دربار خارج شده و جایگاه و پایگاه عامیانه به دست آورد و از این تاریخ به بعد اکثر دیوارنگاری ها بازتابی از باورها و انگاره های فرهنگ عامیانه بود که در میان اقشار مردم تا به امروز نیز از اهمیت ویژه ای برخورداراست. این دو مضمون به خلق دو مکتب هنری (پیکرنگاری درباری و قهوه خانه ای) منجر شد. این تحقیق با روش تاریخی- توصیفی انجام شده و اطلاعات آن از طریق بررسی های کتابخانه ای گردآوری شده است.

جایگاه ارزشمند و اثربخش قوانین مرتبط با مالکیت فکری و معنوی در آثار و محصولات و دستاورد های هنری در هر کشور رهیافتی برکنترل، نظارت و مدیریت ارزش های آثار هنری ملی محسوب می شود. حقوق کپی رایت در جامعه و بین صاحبان اندیشه و عمل، ناظر به حمایت از آثار خلاقانه، بدیع و اصیل ادبی و هنری است. لازم است حمایت از آثار ادبی و هنری مشروط بدون تشریفات خاص و ثبت رسمی اثر به محض خلق، ارائه و اظهار، مورد توجه قرارگیرد. آنچه مورد عنایت عالمان و هنروران حوزه تفکر و هنر بوده و هست، حقوق مولف و ارزش تالیف در آثار هنری به رغم تعاریف و قوانین متعدد است و در جریان اجرائیات، آنچنان که باید شفاف و عاری از ابهام نیست. اصول و روش های اعمال قانون درباره مالکیت اثر هنری که بخش از آن به تعریف اثر هنری و پیچیدگی های فرآیند تولید آن برمی گردد. در خصوص آثار عمومی نظیر نقاشی دیواری این ابهام بیشتر و بلکه دو چندان می شود. نکته پوشیده ای که می تواند در اطلاق قوانین مربوط به آثار نقاشی و متعاقب آن به آثار نقاشی دیواری ایجاد اشکال کند، سازوکار تولید اثر و تعدد عاملان تولید آن است. غالبان تولید آثار دیوارنگاری به طور کلی مبتنی بر سفارش و درخواست از سوی نهادها و اشخاص حقوقی است و نحوه خلق و تولید این آثار از طریق تعامل بین عوامل اشاره شده وقوع می یابد. مالکیت مادی و معنوی این آثار در صورت عدم تصریح در قراردادها و توافقنامه ها، نامشخص و مبهم خواهد بود و در آینده نیز موجب اختلافات متعدد خواهد شد. در کشور ما بنیان های شرعی، حقوقی و اخلاقی این حق مورد بحث های عالمانه قرار گرفته است، ولی نتایج این مباحث هر چه باشد، لزوم رعایت قوانین و مقررات مصوب از سوی نهادهای قانونی، راهکار اصلی برای دستورالعمل هایی است، که اداره نظام اجتماعی بر آن مبتنی است. جهت گسترش و ثمربخشی رشته دیوارنگاری، لازم است ضمن بررسی ظرفیت ها و قابلیت های این رشته هنری، نارسایی ها و کاستی های آن نیز مورد توجه قرارگیرد. بررسی کمبودها و نارسایی های موجود در رشته نقاشی عمومی و تلاش در مسیر شکوفایی رشته ی کاربردی و نوپدید دیوارنگاری می تواند ضمن معرفی افق های قابل تحقق برای این رشته، هدف گذاری های گسترده تری را برای توسعه و کاربرد آن در جامعه هنری و طراحی شهری به ارمغان آورد. نگاه جامع و مطلوب به هنر دیوارنگاری، نیازمند توجه درخور و شایسته به همه عوامل فنی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و هنری موجود در آن است. دیوارنگاری ایرانی میراث دار چند هزار سال تجربه زیبایی شناختی ایرانیان است که بر زمینه ای از آموزه های استاد به شاگرد و ارتقای خلاقیت به تکاملی شگرف و کم نظیر دست یافت. طرح ها، فناوری ها، حوزه ها، مدل ها و روش های اجرای دیوارنگاری،کاربردهای متفاوت و ذینفعان متعدد در کشور دارد. ذکر نکته های دقیق تفکر محور و توجه به جنبه های نظری دیوارنگاری می تواند کارآیی این هنر را به شکلی عمیقتر و غنیتر محقق کند و با جذب نخبگان هنری در این رشته کاربردی، راه های بازآفرینی و باز تولید این هنر جهانی را گشوده و پشتوانه ای برای هویت بخشی به تربیت فرهنگی و هنری نسل معاصر باشد.

حوزه اختیار طراحی شهری، شهر و فضاهای مختلف آن است. فضای شهری مکانی است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود. طیف وسیع استفاده کنندگان از فضاهای شهری اعم از کودک و نوجوان تا میانسال و افراد مسن، این وظیفه را بر دوش طراحان شهری می نهد که نیازها، توقعات و ویژگی های هر گروه را مدنظر قراردهد. در این میان، کودکان به عنوان یکی از مخاطبان طراحی فضاهای شهری از حساسیت خاصی برخوردارند. ویژگی های خاص این گروه که اولین تجربه زندگی جمعی خودرا در فضاهای شهری مقیاس محله دارند از جمله تمایل به حضور در فضاهای جمعی، ادراک تصویری امور، بیشترین تمایل به یادگیری، قوه تخیل بالا و... این امکان را برای طراحان شهری فراهم می کند تا با استفاده از این ویژگی ها از طریق ابزارهایی که در اختیار دارند، وظیفه ی آموزندگی خود را به جا آورند. یکی از ابزارهایی که در اختیار طراحان شهری است، دیوارنگاری هایی است که بر جداره های شهری صورت می گیرد. این دیوارنگاری ها که نقش مهمی در کیفیت و شخصیت محیط ایفا می کنند، چنانچه در مسیر صحیح خود هدایت شوند، می توانند علاوه بر ارتقای کیفیت محیط و همخوانی با شخصیت مورد انتظار از فضا، نقش موثری در شکوفایی استعدادها، توانایی و ارتقای سطح علمی و آموزشی شهروندان خصوصا کودکان سنین دبستان داشته باشد.
این مقاله ضمن بررسی اهمیت دیوارنگاری در طراحی شهری، به چگونگی استفاده از آن در امر آموزش به کودکان پرداخته و در نهایت اصول و راهکارهایی برای آن ارائه می کند.

در دوران معاصر فضاهای زیرزمینی شهری همچون ایستگاه های اصلی مترو از جمله فضاهای فعال شهری به شمار می آیند. اکثر این گونه فضاها با توجه به محروم ماندن از نور و منظر طبیعی، برای داشتن منظری مطلوب، به فضایی روشن، شفاف و چیدمانی مطلوب از عناصر درونی آن ها در راستای تلطیف فضا نیازمندند. در این ارتباط ضروریست به بررسی وضعیت دیوارنگاره ها به عنوان بخشی از عناصر حائز اهمیت فضاهای مذکور در جهت تاثیر بهینه آن ها بر مخاطب پرداخته شود.
در این مقاله باروشی توصیفی-تحلیلی به مطالعه نقش واره های ایستگاه مترو امام خمینی پرداخته شده است. این نقش واره ها از نظر موضوع، موقعیت استقرار، فاصله نسبت به ناظر و اندازه و مقیاس، رنگ، بافت و هماهنگی با زمینه و نیازهای شهروندان مورد بحث و بررسی قرارگرفته اند و پیشنهادهایی در این زمینه ارائه گردیده است.

نقاشی های دیواری سنتی بسیار قدیمی دارند. گاهی اوقات، نقاشی دیواری چشم انداز بصری متفاوتی را باز می کند و موضوع آن، داستانی واقعی را تشکیل می دهد. به همین دلیل، نقاشی های دیواری وسیله تبلیغی ارجح برای سیاست، تبلیغات و هنر هستند.
هنر خیابانی هنر وسیعی است که با حمله به هوشیاری بیننده و فتح قلمروهای جدید در آن، توانسته است به خرده فرهنگ جهانی تبدیل شود. هنر خیابانی راهی است برای بیان عقاید و دیدگاه های گروه های سیاسی به حاشیه رانده شده یا محروم از امکانات تبلیغات رسمی. قطعات گرافیتی به رشد و توسعه خود در طول مسیرهای عبور رهگزران و خودروها و قطارها ادامه می دهند و کاغذهای چسبان، کات اوت ها، استنسیل ها و پوسترها در شهر ها ظاهرمی شوند، در این میان روند ثابتی از پویایی اجتماعی در نقاشی دیواری از نوع گرافیتی در جریان است.
تا زمانی که گرافیتی به پیشروی در خیابان ها و شهرها می پردازد و به بیان شور جوانی خود ادامه می دهد، جذابیت خود را حفظ خواهدکرد. گرافیتی وسیله ای برای شنیده شدن فوری بدون اجازه است. این هنر از سر اتفاق در فضای عمومی رخ نمی دهد. خلق این نوع آثار بیشتر در جوامع آزادی که ارتباط هنرمند با جامعه یک ارتباط پذیرفته شده است صورت می گیرد. نقاش گرافیتی مانند بسیاری از پیشروان هنر، از محیط واقعی شهر برای بیان و ایجاد تاثیر استفاده می کند و از جداره های شهری به عنوان زمینه ای برای ارائه آثار خود بهره می برد.
گرافیتی ارتباطی است پیشرو که از سوی هنرمندان با قشر وسیعی از افراد اجتماع به عنوان مردم عادی و مسوولان اجرایی شهری برقرارمی شود. آنان تلاش می کنند تا آثارشان با توده مردم ارتباط برقرارکند و از تاثیرات هنر خیابانی برای بیان عقاید و مفاهیمی که عموما اپوزیستی و معترض اند، استفاده کنند.
مقاله حاضر تلاشی است برای معرفی این هنر و انواع تکنیک ها و روش های آن.

ضرورت سامان دهی نقاشی های دیواری به منظور رفع آلودگی های بصری شهرها امری اجتناب ناپذیراست، زیرا بخش عمده ای از ناآرامی های روانی و مشکلات فرهنگی کلان شهرهای کنونی، متاثر از ناهماهنگی های بصری محیطی است. استفاده صحیح از هنر نقاشی دیواری می تواند درتلطیف نماهای شهری نقش موثری ایفا کند.
این شاخه از هنر نقاشی ضمن داشتن اصول و معیارهای ثابت، دارای قواعد ویژه مناطق مختلف است. به طوری که این اصول و ضوابط می توانند به عنوان معیار سنجش کیفیت آثار نقاشی دیواری مورد استفاده قرارگرفته و براساس آن ها عیوب و کاستی های موجود بررسی شوند.
این طرح پژوهشی در پاسخ به چند سوال تنظیم شده است؛ اول این که نقاشی دیواری چیست و دارای چه وجوه تمایزی با هنر نقاشی در معنی عام آن است؟ برای پاسخ به این سوال، نقاشی های دیواری از دو دیدگاه بصری و محتوایی و براساس منابع مستدل و تخصصی کتابخانه ای مورد بررسی قرارگرفته اند و نمونه هایی موفق نیز از فرهنگ ها و تمدن های مختلف ارائه شده است. این بررسی منجر به تعیین حدود و مرزهای نقاشی دیواری می شود. سوال دوم این است که آیا نقاشی های دیواری شهرتبریز از نظر فنی و براساس اصول و معیارهای هنری و زیبایی شناسی در سطح قابل قبولی قرارگرفته اند؟ جهت پاسخ به این سوال55 نمونه عکاسی شده از نقاشی های به اجرا درآمده در سه دهه اخیر (پس از انقلاب) در سطح شهرتبریز به عنوان جامعه آماری، به روش مشاهده و تحقیق میدانی مورد بررسی و تحلیل و در نهایت ارزیابی قرارگرفته اند.
در این پژوهش بر اساس یافته های تحقیق و با توجه به اصول و قواعد مرتبط با هنر نقاشی دیواری، دلایل ضعف و کاستی ها با روشی علمی و به دور از هرگونه پیش داوری، تبیین شده است و در نهایت راهکارهایی نیز جهت ارتقاء سطح کیفی آثار ارائه شده است.

اشاره: طرح پژوهشی پیش رو با هدف بررسی بخش عمده دیوارنگاره های شهر تهران که به همت سازمان زیباسازی شهر تهران جمع آوری و به صورت بانک اطلاعاتی درآمده، انجام و آثار دیوارنگاری را از زوایای گوناگون تکنیکی و محتوایی مورد مشاهده و بررسی قرار داده است. طی این پژوهش، پراکندگی و کیفیت اجرای آثار با پنج گروه مضمونی کلی تحت عناوین جنگ، انقلاب، فرهنگی، کودک و تزیینی و بیست و سه زیرگروه مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته و به صورت نمودارهایی ارایه شده اند. این بررسی با رویکرد ارایه راهکارهایی جهت اجرای بهتر، همگون تر و متناسب در سطح تهران انجام شده تا بتوان توسط تحلیل های جزیی تر آتی به طور علمی و دقیق در رفع ناهماهنگی ها و نازیبایی های سطح شهر گام برداشته و به سازمان دهی ارایه آثار مطلوب پرداخت.

اشارهدیوارنگاری یا نقاشی دیواری هنری همگانی و چند وجهی ست و برخلاف نقاشی نمایشگاهی، هویتی پیچیده دارد؛ آن گونه که خود هنرمند، جهان خصوصی و سفارش دهنده اثر، تنها گوشه ای از آن هستند. در این هنر عام و شهری، اعمال سلیقه های شخصی یا گروهی خاص جایگاهی ندارد؛ اما با توجه به گستردگی شمار مخاطبان هنر شهری، هم چنین پیچیدگی رفتارهای انسانی، جلب خرسندی همه مخاطبان یک دیوارنگاری در فضای عمومی شهر، کاری دشوار و کم وبیش محال است. این هنر بر چند بنیان زیبایی شناسی، فن آوری، معماری، شهرسازی، مبلمان شهری، جامعه شناسی، روان شناسی، تاریخ دین، فرهنگ و استراتژی استوار است. پس هرچه هنرمند با این دانش ها بیشتر آشنا باشد، نه تنها هدف های زیبایی شناسی، کاربردی و زینتی برآورده می شود، بلکه گفت وگوی میان اثر، فضا و مخاطب نیز بیشتر می گردد. به سبب آن که دیوارنگاری با مخاطب رابطه یی قطعی و دوسویه دارد، از یک سو، فرهنگ و باورهای مردم را در فضای هماهنگ با معماری محیط نشان می دهد و از سوی دیگر، به میزان درک مخاطبان و مردم وابسته است. بنابراین ارزیابی خوب یا بد بودن هر دیوارنگاری _افزون بر روابط زیباشناسانه آن با محیط و معماری- به واکنش و میزان استقبال مخاطبان اثر نیز بسیار وابسته است.